OUN i UPA na Łemkowszczyźnie Zachodniej
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2023.2.08Słowa kluczowe
OUN, UPA, Smyrnyj, Łemkowszczyzna, akcja „Wisła”, Łemkowie, broń demograficznaAbstrakt
Artykuł przedstawia działalność ukraińskich formacji nacjonalistycznych (Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów – OUN i Ukraińskiej Powstańczej Armii – UPA) na Łemkowszczyźnie, jak również skalę poparcia dla nich wśród Łemków. Celem było zweryfikowanie intensywności tych zjawisk i uzasadnienia przesiedlenia ludności łemkowskiej w ramach akcji „Wisła”. Ponadto szukano odpowiedzi na pytanie, czy przesiedlenia były jedyną możliwością zaprowadzenia spokoju w tej części Polski, czy też wpisują się w pojęcie strategicznej broni demograficznej i mogą być inspirowane podobnymi działaniami podjętymi w Związku Radzieckim?
Bibliografia
Źródła archiwalne
Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie
/113
Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie
/13, 00141/991, 072/1 t. 50, 072 t. 1, 072/1 t. 165, 72/1, t. 50, 107/554
Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu
/7796/1, 024/ 7796/2
Źródła drukowane
Dmytryk I., W lasach Łemkowszczyzny. Łuny w Bieszczadach 1944–1947 we wspomnieniach żołnierza UPA z kurenia „Rena”, tłum. P. Tomanek, Warszawa–Kraków 2015.
Stebelski „Chrin” S., Zimą w bunkrze. Wspomnienia dowódcy sotni UPA biorącej udział w zasadzce na gen. Świerczewskiego. Spisane w bieszczadzkim bunkrze UPA zimą 1947–1948, tłum. K. Byzdra, Warszawa 2012.
Ustawa z dnia 18 listopada 1948 r. o ratyfikacji konwencji między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia 8 lipca 1948 r. o sposobie regulowania konfliktów granicznych i incydentów, Dz.U. 1948, nr 58, poz. 459.
Opracowania
Eberhardt P., Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej, „Dzieje Najnowsze” (2018), nr 2, s. 87–118.
Falkowski J., Etnografia górali środkowych i wschodnich Karpat Polskich, Warszawa 1938.
Falkowski J., Pasznycki B., Na pograniczu łemkowsko-bojkowskiem. Zarys etnograficzny z 1 mapą, 29 rycinami i 9 tablicami, Lwów 1935.
Gliwa M., Działalność UPA w powiecie jasielskim 1945–1948, „Pamięć i Sprawiedliwość” (2008), nr 1 (12), s. 267–284.
Greenhill K.M., Strategic Engineered Migration as a Weapon of War, „Civil Wars” 10 (2008), no. 1, s. 6–21.
Halczak B., Dzieje Łemków od średniowiecza do współczesności, Warszawa 2014.
Halczak B., Pobyt grupy kurierskiej OUN w Polsce w 1949 r., https://uitp.org.pl/index.php/ aktualnosci/relacje-prasowe/23-pobyt-grupy-kurierskiej-oun-w-polsce-w-1949-r (dostęp: 10.01.2022).
Halczak B., Šmigel M., Działalność oddziału UPA Mychajło Fedaka „Smyrnego” na Łemkowszczyźnie, w latach 1945–48, http://uitp.net.pl/index.php/opracowania/124-oddzial-upa- smyrnego-na-lemkowszczyznie#sdfootnote1sym (dostęp: 10.01.2022).
Halczak B., Šmigel M., Działalność oddziału UPA Mychajło Fedaka „Smyrnego” w Beskidzie Niskim w latach 1945–1948, „Studia nad Historią, Kulturą i Polityką”, http://zbc.uz.zgora. pl/Content/32104/PDF/5_halczak_dzialanosc.pdf (dostęp: 10.01.2022).
Hałagida I., Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950–1954), Warszawa 2014.
Horbal B., Ukraińska Powstańcza Armia na Łemkowszczyźnie, w: Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce, red. A.A. Zięba, Kraków 1997, s. 45–62.
Huk B., Podziemie ukraińskie na Łemkowszczyźnie w latach 1945–1947 na tle dyskusji o tożsamości narodowej jej mieszkańców, http://www.beskid-niski.pl/index.php?pos=/lemkowie/ historia/upa1 (dostęp: 10.01.2022).
Huk B., Struktura organizacyjna podziemia ukraińskiego na Łemkowszczyźnie w latach 1945–1947, http://www.apokryfruski.org/wp-content/uploads/2010/11/Bogdan-Huk-Struktura-podziemia-ukrainskiego-na-Lemkowszczynie.pdf (dostęp: 10.01.2022).
Koprowski M.A., Akcja „Wisła”. Ostateczna rozprawa z OUN-UPA, Zakrzewo 2017.
Mazur P., Czyim kulom pokłonił się „Walter”? Refleksje nad śmiercią generała Świerczewskiego i akcją „Wisła” w siedemdziesiątą rocznicę wydarzeń, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Securitate et Educatione Civili” (2016), nr 6, s. 73–84.
Mazur P., Działalność ukraińskich środowisk nacjonalistycznych wśród Łemków w latach trzydziestych XX wieku, w: Łemkowie, Bojkowie, Rusini. Historia, współczesność, kultura materialna i duchowa, red. nauk. S. Dudra i in., t. 3, Głogów 2010, s. 125–133.
Mazur P., Rosjanie w Karpatach – strategiczne znaczenie przełęczy karpackich dla Rosji i jej aktywność wśród społeczności łemkowskiej na przełomie XIX i XX wieku, w: Obszar Europy Środkowej w geopolityce mocarstw. Od Mitteleuropy do integracji europejskiej, red. nauk. G. Baziur, P. Skorut, Oświęcim 2017, s. 165–182.
Mazur P., Stepan Stebelski „Chrin”, Przez śmiech żelaza. Wspomnienia dowódcy sotni UPA, która w zasadzce zabiła gen. Świerczewskiego, (przeł. K. Byzdra), Warszawa 2012, Oficyna Mireki, 238 ss., „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Securitate et Educatione Civili” (2015), nr 5, s. 225–234.
Mazur P., UPA na Łemkowszczyźnie, Łemkowie w UPA, „Wojny i Konflikty. Przeszłość, Teraźniejszość, Przyszłość” (2016), nr 1, s. 62–85.
Mazur P., Współczesna idea narodowa Łemków, Kraków 2019.
Moklak J., Łemkowszczyzna w Drugiej Rzeczypospolitej. Zagadnienia polityczne i wyznaniowe, Kraków 1997.
Motyka G., Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943–1948, Warszawa 1999.
Reinfuss R., Etnograficzne granice Łemkowszczyzny, „Ziemia” 26 (1936), nr 10/11, s. 248–253.
Reinfuss R., Łemkowie jako grupa etnograficzna, Lublin 1948.
Repetowicz W., Broń „D” jako zagrożenie asymetryczne, „Wiedza Obronna” (2018), nr 1–2, s. 107–125.
Stieber Z., Wschodnia granica Łemków, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU” 40 (1932), s. 246–249.
Szcześniak A.B., Szota W.Z., Droga do nikąd. Wojna polska z UPA, Warszawa 2013.
Taubman W., Chruszczow. Człowiek i epoka, tłum. Ł. Witczak, Wrocław 2012.
Teitelbaum M.S., Immigration, Refugees, and Foreign Policy, „International Organization” 38 (1984), no. 3, s. 429–450.
The Lemkivshchyna and Peremyshl Regions – The „Kholodny Yar”, „Beskyd”, and „Verkhovyna” Nadraions. Political Reports, ed. P.J. Potichnyj, I. Lyko, Toronto–L’viv 2002 („Litopys UPA”, vol. 34).
The UPA 26th Tactical Sector „Lemko”. Lemkivshchyna and Peremyshl Regions (Documents and Materials), ed. P.J. Potichnyj, I. Lyko, Toronto–L’viv 2001 („Litopys UPA”, vol. 33).
Tyszka K., Nacjonalizm w komunizmie. Ideologia narodowa w Związku Radzieckim i Polsce Ludowej, Warszawa 2004.
Wałach S., Był w Polsce czas…, Kraków 1971.
Weiner M., Bad Neighbors, Bad Neighborhoods. An Inquiry into the Causes of Refugee Flows, „International Security” 21/1 (1996), s. 5–42.
Williams B.G., Commemorating „the Deportation” in post-Soviet Chechnya: the role of memorialization and collective memory in the 1994–1996 and 1999–2000 Russo-Chechen wars, „History and Memory” 12 (2000), no. 1, s. 101–134.
Гук Б., Біля Джерел Надрайону «Верховина». Ч. І, „Наше Слово” 30 (22 VII 2012), http:// www.nasze-slowo.pl/біля-джерел-надрайону-верховина/ (dostęp: 10.01.2022).
Качор А., Українська учительська семінарія у Криниці, https://zbruc.eu/node/45720 (dostęp: 10.01.2022).
Куртиев Р.И., Депортация крымских татар 18 мая 1944 год – как это было, Симферополь 2004.
Щерба Г., Яремкевич Р., Зустріч з випускниками Української вчительської семінарії в Криниці (через 70 років у Львові), „Watra” (2011), nr 1 (72), s. 6–7.
Яремкевич Л., Щерба Г., До 85-річчя від дня народження, „Наше Слово” (2 IV 2010), https://nasze-slowo.pl/ivan-omelyanovich-shherba/ (dostęp: 10.01.2022).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 352
Liczba cytowań: 0
