Szkic do portretu urzędników guberni północno-zachodnich Rosji do końca lat pięćdziesiątych XIX wieku na przykładzie urzędników izb skarbowych
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2023.1.01Słowa kluczowe
urzędnicy, XIX wiek, ziemie zabrane, administracja, izby skarbowe, szlachtaAbstrakt
Artykuł stanowi próbę ukazania sytuacji społeczno-prawnej pracowników aparatu administracyjnego w guberniach północno-zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego do końca lat pięćdziesiątych XIX w. Przybliża pochodzenie społeczne i narodowe, wykształcenie, sytuację rodzinną i ekonomiczną urzędników zatrudnionych w izbach skarbowych. W celu scharakteryzowania grupy zawodowej posłużono się materiałami zachowanymi w archiwach litewskich i białoruskich. Opisy stanu służby pracowników izb skarbowych: wileńskiej, grodzieńskiej i mińskiej pozwoliły zidentyfikować 225 urzędników. Przeprowadzona analiza ukazuje środowisko konstytuującej się warstwy inteligencji, wywodzącej się głównie ze zdeklasowanej szlachty polskiego pochodzenia.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Biblioteka Narodowa w Warszawie
Rkps IV 10633, M. Brensztejn, Władze zwierzchnie wschodnich prowincji dawnej Rzeczypospolitej
Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas
ф. 378, оп. 121, д. 2296
ф. 381, оп. 15, д. 158, 160, 165, 169
ф. 1135, оп. 20, д. 97, 98, 103
Национальный исторический архив Беларуси в г. Гродно
ф. 1, оп. 22, д. 75
ф. 2, оп. 37, д. 1831, 1867, 1934
Национальный исторический архив Беларуси (Минск)
ф. 299, оп. 7, д. 71
ф. 333, оп. 2, д. 945
Źródła drukowane
Kalendarzyk polityczny dla Wydziału Uniwersytetu Imperatorskiego Wileńskiego na rok 1806, Wilno 1806.
Kalendarzyk polityczny dla Wydziału Uniwersytetu Imperatorskiego Wileńskiego na rok 1807, Wilno 1807.
Kalendarzyk polityczny dla Wydziału Uniwersytetu Imperatorskiego Wileńskiego na rok 1822, Wilno 1822.
Powstanie powiatu wileńskiego przez A.J. Jednego w powstaniu tem uczestnika, w: Pamiętniki polskie, t. 3, z. 2, Paryż 1845.
Памятная книжка Виленской губернии на 1845 г., Wilno 1845.
Полное собрание законов Российской Империи. Cобрание 2, Санкт-Петербург 1837, т. 12, № 9894.
Полное собрание законов Российской Империи. Cобрание 2, Санкт-Петербург 1841, т. 15, № 13047.
Полное собрание законов Российской Империи. Cобрание 2, Санкт-Петербург 1841, т. 16, № 14802, 14182.
Opracowania
Beauvois D., Inteligencja bez wyjścia: wiedza a przywileje społeczne w Wileńskim Okręgu Szkolnym (1802–1832), w: Inteligencja polska pod zaborami. Studia, red. R. Czepulis-Rastenis, Warszawa 1979, s. 11–106.
Beauvois D., Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803–1832, t. 2: Szkoły podstawowe i średnie, Rzym–Lublin 1991.
Bieliński J., Szubrawcy w Wilnie (1817–1822). Zarys historyczny, Wilno 1910.
Bogdanow S., Górak A., Latawiec K., Legieć J., Naczelnicy organów rosyjskiej administracji specjalnej w Królestwie Polskim w latach 1839–1918. Słownik biograficzny, t. 1: Ministerstwo Oświecenia Publicznego, Lublin 2015.
Bogdanow S., Górak A., Latawiec A., Legieć J., Naczelnicy organów rosyjskiej administracji specjalnej w Królestwie Polskim w latach 1839–1918. Słownik biograficzny, t. 2: Ministerstwo Finansów, Lublin 2016.
Bogdanow S., Górak A., Latawiec K., Legieć J., Naczelnicy organów rosyjskiej administracji specjalnej w Królestwie Polskim w latach 1839–1918. Słownik biograficzny, t. 3: Zarząd skarbem, finansami, przemysłem i handlem, Lublin 2018.
Chwalba A., Imperium korupcji w Rosji i w Królestwie Polskim w latach 1861–1917, Warszawa 2001.
Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 1, red. A. Górak, I. Łuć, D. Magier, Lublin–Siedlce 2008.
Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 2, red. A. Górak, D. Magier, Lublin–Siedlce 2009.
Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 3, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magier, Lublin–Siedlce 2010.
Dzieje biurokracji, t. 4, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magier, Lublin–Siedlce 2011.
Dzieje biurokracji, t. 5, red. A. Gaca, A. Górak, Z. Naworski, Lublin–Toruń–Włocławek 2013.
Dzieje biurokracji, t. 6, red. T. Bykowa, A. Górak, G. Smyk, Lublin 2016.
Dzieje biurokracji, t. 7, red. T. Bykowa, A. Górak, J. Legieć, Lublin 2018.
Dzieje biurokracji, t. 8, red. T. Bykowa, A. Górak, J. Legieć, Lublin 2018.
Górak A., Kozłowski J., Latawiec K., Słownik biograficzny gubernatorów i wicegubernatorów w Królestwie Polskim (1867–1918), Lublin 2014.
Górak A., Kozłowski J., Latawiec K., Słownik biograficzny gubernatorów i wicegubernatorów w Królestwie Polskim (1867–1918), wyd. 2 uzup. i popr., Lublin 2015.
Górak A., Latawiec K., Rosyjska administracja specjalna w Królestwie Polskim, 1839–1918, Lublin 2014.
Korobowicz A., Witkowski W., Prawo i sądy na zabranych wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej w XIX w., „Czasopismo Prawno Historyczne” 55 (2003), z. 1, s. 76–83.
Korybut-Marciniak M., Antoni Wincenty Łazarowicz (1819–1905) – carski urzędnik, literat, kolekcjoner, „Niepodległość i Pamięć” 24 (2017), nr 3, s. 55–96.
Korybut-Marciniak M., Dziecko w rodzinie urzędniczej w świetle materiałów Artura Dolińskiego, w: Życie prywatne Polaków w XIX wieku, t. 5: „Świat dziecka”, red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź–Olsztyn 2016, s. 47–65.
Korybut-Marciniak M., Dziewiętnastowieczna rodzina urzędnicza w rozproszeniu. Samotność, wyobcowanie, niepewność w codzienności kresowej inteligencji urzędniczej, „Rocznik Antropologii Historii” 12 (2019), s. 133–147.
Korybut-Marciniak M., Romuald Łazarowicz (1811–1878) – carski urzędnik, zakonnik, kapłan, „Echa Przeszłości” 17 (2016), s. 113–138.
Malewski Cz., Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. Powiaty lidzki, oszmiański i wileński, Warszawa 2016.
Między irredentą a kolaboracją. Ugoda, lojalizm i legalizm. „Dusza urzędnika” – ludzie i ich kariery, red. A. Szmyt, Olsztyn 2015.
Między irredentą a kolaboracją. Ugoda, lojalizm i legalizm. „Dusza urzędnika” – zewnętrzna akceptacja i wewnętrzna niezgoda?, red. N. Kasparek, M. Klempert, Olsztyn 2015.
Myschor Ch., Wyżsi urzędnicy pruskiej administracji prowincjonalnej w Poznańskiem 1871–1918, Poznań 2014.
Skwarczyński Z., Kazimierz Kontrym. Towarzystwo Szubrawców. Dwa studia, Łódź 1961.
Stiepanow W.L., Przedrewolucyjna biurokracja rosyjska – zasadnicze etapy i tendencje rozwoju (VII – początek XX wieku), w: Dzieje biurokracji, t. 4, cz. 1, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magier, Lublin–Siedlce 2011, s. 41–62.
Suma T., Urzędnicy poczty Królestwa Polskiego w latach 1815–1866. Próba charakterystyki zbiorowości, Warszawa 2008.
Szczepański J., Urzędnicy administracji państwowej Królestwa Polskiego w latach 1815–1866 (na przykładzie guberni radomskiej), Kielce 2015.
Tomczyk R., Urzędnicy cywilni w Austrii (1740–1918). Studia z historii prawa i administracji, Szczecin 2012.
Urzędnicy i urzędy w społeczeństwie XIX wieku. Zbiór studiów, red. A. Kulecka, Warszawa 2017.
Urzędnicy Królestwa Polskiego (1815–1915). Materiały do biogramów, red. A. Kulecka, Warszawa 2019.
Winiarski B., Ustrój polityczny ziem polskich w XIX wieku, Poznań 1923.
Załęski K., Słownik polskich prawników należących do lóż wolnomularskich, „Ars Regia” 12 (2010), nr 19.
Zasztowt L., Kresy 1832–1864. Szkolnictwo na ziemiach litewskich i ruskich dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1997.
Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie w latach 1794–7, Wilno 1938.
Волков C.B., Высшее чиновничество Российской империи. Краткий словарь, Москва 2016.
Горизонтов Л.Е., Парадоксы имперской политики: Поляки в России и русские в Польше, Москва 1999.
Зайончковский П.А., Правительственный аппарат самодержавной России в XIX в., Москва 1978.
Писарькова Л.Ф., Российский чиновник на службе в конце XVIII – первой половине XIX века, „Человек” 3 (1995), с. 128–138.
Семенова Н.Л., Гражданские губернаторы и казенные палаты в системе местного управления Российской Империи в конце XVIII-первой трети XIX в., „Известия Самарского научного центра РАН” 18 (2016), № 13, с. 31–35.
Токць C., Мясцовая шляхта і дзяржаўная адміністрацыя Расійскай імперыі ў Гродзенскай губерні: лаяльнасць і супраціў, Гродна 2019.
Токць C., Шляхта Гроденскай губерні на расійскай держаўнай службеў 30–50-ыя XIX гадыст, „Rocznik Centrum Studiów Białoruskich” 3 (2017), nr 3, s. 139–140.
Шепелев Л.Е., Чиновный мир России. XVIII – начало XX вв., Санкт-Петербург 1999.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 312
Liczba cytowań: 0
