Koncepcje federacyjne w II Rzeczypospolitej
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2021.2.05Słowa kluczowe
federacja, II Rzeczpospolita, Józef Piłsudski, Litwa, Białoruś, UkrainaAbstrakt
Artykuł przedstawia koncepcje federacyjne powstałe w okresie II Rzeczypospolitej, ich założenia, cele i zasady oraz ich uzasadnienie. Krótko omawia środowiska polityczne, które je formowały. Dominowały środowiska lewicowe, szczególnie aktywni na tym polu byli socjaliści. Odwoływali się do tradycji jagiellońskiej i Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Forsowali ideę federacji trialistycznej składającej się z Polski, Litwy i Białorusi. Rzadziej dołączano do niej Ukrainę i inne państwa bałtyckie, Łotwę i Estonię. Koncepcje federacyjne po traktacie ryskim w 1921 r. wysuwano już tylko sporadycznie.
Bibliografia
Źródła drukowane
Bocheński A., Między Niemcami a Rosją, Warszawa 1937.
Charaszkiewicz E., Przebudowa Wschodu Europy. Materiały do polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego w latach 1893–1921, „Niepodległość” 5 (1955), s. 125–167.
Okulicz K., Ostatni akt dramatu Józefa Piłsudskiego (1920–1922), „Zeszyty Historyczne” (1966), nr 9, s. 7–45.
Piłsudska A., Wspomnienia, Londyn 1960.
Piłsudski J., Pisma zbiorowe, t. 5–6, Warszawa 1937.
Rataj M., Pamiętniki (1918–1927), Warszawa 1965.
Rok 1920. Wojna polsko-radziecka we wspomnieniach i innych dokumentach, wybór i oprac. J. Borkowski, Warszawa 1990.
Sprawozdania Stenograficzne Sejmu Ustawodawczego.
Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919. Dokumenty i materiały, red. R. Bierzanek, J. Kukułka, t. 1, Warszawa 1965.
Opracowania
Balcerak W., Koncepcje integracyjne w polskiej polityce zagranicznej 1918–1939, „Dzieje Najnowsze” (1970), nr 1, s. 31–56.
Bardach J., O dawnej i niedawnej Litwie, Poznań 1988.
Bączkowski W., U źródeł polskiej idei federacyjnej, Jerozolima 1945.
Bokajło W., Historyczne tło polskiego federalizmu, w: Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W. Bokajło, Wrocław 1998, s. 171–201.
Boruta M., Wolni z wolnymi, równi z równymi. Polska i Polacy o niepodległości wschodnich sąsiadów Rzeczypospolitej, Kraków 2002.
Buchowski K., Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku, Białystok 2006.
Cisek J., Kilka uwag o myśli federacyjnej Józefa Piłsudskiego, w: Międzymorze. Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej XIX–XX wiek, Warszawa 1995, s. 91–99.
Czapiewski E., Koncepcje polityki zagranicznej konserwatystów polskich w latach 1918–1926, Wrocław 1988.
Czarniakiewicz A., Kształtowanie się ośrodka polonofilskiego w białoruskim ruchu narodowym (listopad 1918 – grudzień 1919), „Białoruskie Zeszyty Historyczne” (2008), z. 29, s. 23–90.
Daszyk K., Idea Europy wolnych i zjednoczonych narodów w polskiej myśli politycznej XIX w., w: Europa unii i federacji. Idea jedności narodów i państw od średniowiecza do czasów współczesnych, red. K. Ślusarek, Kraków 2004, s. 231–258.
Deruga A., O federalizmie i polityce wschodniej obozu belwederskiego, „Przegląd Historyczny” (1964), z. 2, s. 317–330.
Deruga A., Polityka wschodnia Polski wobec ziem Litwy, Białorusi i Ukrainy (1918–1919), Warszawa 1969.
Dziewanowski M.K., Joseph Piłsudski. A European Federalist, 1918–1922, Stanford 1969.
Faryś J., Między Moskwą a Berlinem. Wizje polskiej polityki zagranicznej 1918–1939, Szczecin–Warszawa 2019.
Gierowska-Kałłaur J., Straż Kresowa wobec kwestii białoruskiej. Deklaracje i praktyka, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 44 (2009), s. 21–62.
Gierowska-Kałłaur J., Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 – 9 września 1920), Warszawa 2003.
Grygajtis K., Polskie idee federacyjne i ich realizacja w XIX i XX wieku, Częstochowa 2001.
Hauser P., Federacyjna wizja Rzeczypospolitej w poglądach Józefa Piłsudskiego i próba jej urzeczywistnienia w latach 1918–1921, w: Polska i Ukraina. Sojusz z 1920 roku i jego następstwa, red. Z. Karpus, W. Rezmer, E. Wiszka, Toruń 1997, s. 17–39.
Jachymek J., Rozwiązanie problemu mniejszości narodowych. Ruch ludowy (1918–1939), w: Między rzeczywistością polityczną a światem iluzji. Rozwiązanie problemu mniejszości narodowych w polskiej myśli politycznej XX wieku, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2002, s. 141–159.
Jakubowski W., Jajecznik K., Polska debata ustrojowa w latach 1917–1921, Warszawa 2010.
Juchnowski J., Federalizm i integracja europejska w myśli politycznej socjalistów polskich (1922– 1939), w: Federalizm. Teorie i koncepcje, red. W. Bokajło, Wrocław 1998, s. 202–213.
Juchnowski J., Federalizm w polskiej myśli politycznej XX wieku, w: Polacy – Polska – Europa. Interpretacje idei politycznych, red. T. Godlewski, W. Jurkiewicz, Bydgoszcz 2002, s. 209– 222.
Juchnowski J., Juchnowski S., Koncepcje unijno-federalistyczne w polskiej myśli politycznej na tle integracyjnych idei europejskich, „Społeczeństwo i Polityka” (2019), nr 3 (60), s. 89–114.
Jurkiewicz J., Rozwój polskiej myśli politycznej na Litwie i Białorusi w latach 1905–1922, Poznań 1983.
Koko E., W nadziei na zgodę. Polski ruch socjalistyczny wobec kwestii narodowościowej w Polsce (1918–1939), Gdańsk 1995.
Kornat M., Z projektów federacyjnych w polskiej myśli politycznej (1917–1921), w: O ziemię naszą, nie waszą. Ideowe aspekty procesów narodowotwórczych w Europie Środkowej i Wschodniej, red. Ł. Adamski, Warszawa 2017, s. 361–409.
Korolov G., „Dwie Europy Środkowe” Oskara Haleckiego w „cieniu imperializmów”, „Kwartalnik Historyczny” (2017), nr 4, s. 677–698.
Korzeniewski B., Wyprawa kijowska w polskiej propagandzie prasowej, „Przegląd Humanistyczny” (2006), nr 1, s. 83–98.
Krajowość – tradycje zgody narodów w dobie nacjonalizmów, red. J. Jurkiewicz, Poznań 1999.
Kubis B., Polska myśl polityczna wobec idei integrowania Europy w drugiej połowie XIX wieku i początkach XX, w: Europejskie inspiracje myśli politycznej w Polsce od XIX do XXI wieku, red. E. Maj, A. Dawidowicz, Ł. Lewkowicz, A. Szwed, Lublin 2013, s. 17–30.
Lewandowski J., Federalizm: Litwa i Białoruś w polityce obozu belwederskiego (XI 1918 – IV 1920), Warszawa 1962.
Lewandowski J., Imperializm słabości. Kształtowanie się koncepcji polityki wschodniej piłsudczyków 1921–1926, Warszawa 1967.
Lewandowski J., Kwestia ukraińska w II Rzeczypospolitej, „Aneks” (1982), nr 28, s. 97–122.
Łossowski P., Po tej i tamtej stronie Niemna. Stosunki polsko-litewskie 1883–1939, Warszawa 1985.
Łossowski P., Stosunki polsko-litewskie w latach 1918–1920, Warszawa 1966.
Łysek W., The Federal Idea in Poland in the Interwar Period: Idealism or Pragmatism?, „Politeja” (2017), nr 6 (51), s. 95–115.
Maciejewski M., Wspólna Europa w polskich koncepcjach politycznych czasów nowożytnych, w: Dialog idei w Europie w XX i XXI wieku, red. E. Ponczek, A. Sepkowski, Toruń 2011, s. 95–122.
Mackiewicz M., Koncepcje społeczno-polityczne grupy wileńskich krajowców-demokratów w latach 1906–1911, „Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” (2013), nr 1, s. 101–113.
Mich W., Publicystyka polityczna „Naszej Przyszłości” 1930–1939, Lublin 2009.
Michałowski S., Mniejszości narodowe w myśli politycznej socjalistów polskich (1892–1939), w: Między rzeczywistością polityczną a światem iluzji. Rozwiązanie problemu mniejszości narodowych w polskiej myśli politycznej XX wieku, red. J. Jachymek, W. Paruch, Lublin 2002, s. 161–179.
Miedziński B., Polityka wschodnia Piłsudskiego, „Zeszyty Historyczne” (1975), z. 31, s. 3–45.
Mikulicz S., Prometeizm w polityce II Rzeczypospolitej, Warszawa 1971.
Mironowicz E., Białorusini w polityce piłsudczyków w latach dwudziestych, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” (2005), z. 23, s. 34–58.
Mironowicz E., Białorusini wobec państwa polskiego 1918–1925, „Białoruskie Zeszyty Historyczne” (1994), z. 1, s. 20–28.
Nowak A., Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920), Kraków 2001.
Okulewicz P., Koncepcja „Międzymorza” w myśli i praktyce politycznej obozu Józefa Piłsudskiego w latach 1918–1926, Poznań 2001.
Pisuliński J., Czy Piłsudski był federalistą? – dylematy polskiej historiografii, „Biuletyn Ukrainoznawczy” (2005), nr 11, s. 111–126.
Pisuliński J., Nie tylko Petlura. Kwestia ukraińska w polskiej polityce zagranicznej w latach 1918–1923, Wrocław 2004.
Staliūnas D., Nowoczesna Litwa – Czy istniała alternatywa dla modelu państwa narodowego?, „Kwartalnik Historyczny” (2018), nr 2, s. 403–425.
Stoczewska B., Litwa, Białoruś, Ukraina w myśli politycznej Leona Wasilewskiego, Warszawa 2009.
Stoczewska B., Ukraina i Ukraińcy w polskiej myśli politycznej od końca XIX wieku do wybuchu II wojny światowej, Kraków 2013.
Śliwa M., Federalizm i autonomia narodowościowa w myśli Mieczysława Niedziałkowskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 30 (1978), z. 2, s. 139–153.
Śliwa M., Kwestia narodowościowa w programach i publicystyce socjalistów polskich w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, „Dzieje Najnowsze” (1983), nr 1–2, s. 107–128.
Wandycz P.S., Piłsudski a federalizm, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 10 (2012), z. 4, s. 45–54.
Wandycz P.S., Polscy prekursorzy federalizmu, w: idem, O federalizmie i emigracji. Reminiscencje o rzeczach istotnych i błahych, Lublin 2003, s. 97–113.
Wapiński R., Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Wrocław–Warszawa–Kraków 1994.
Wapiński R., Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, Gdańsk 1997.
Wapiński R., Świadomość polityczna w Drugiej Rzeczypospolitej, Łódź 1989.
Werschler I., Z dziejów obozu belwederskiego. Tadeusz Hołówko życie i działalność, Warszawa 1984.
Wojtaszak A., Koncepcje federacyjne Leona Wasilewskiego, „Nowa Krytyka” (2016), nr 37, s. 247–264.
Zaporowski Z., Federalizm Józefa Piłsudskiego (1918–1922), w: Świat wokół Rzeczypospolitej. Problematyka zagraniczna w polskiej myśli politycznej w pierwszej połowie XX wieku, red. W. Paruch, K. Trembicka, Lublin 2007, s. 179–188.
Zweiffel Ł., „O program polski na Wschodzie” – koncepcja federacyjna w publicystyce socjalistycznej lat 1919–1920, „Rocznik Wschodni” (2006/2007), nr 12, s. 232–236.
Zweiffel Ł., Państwa bałtyckie wobec koncepcji federacyjnej PPS, „Rocznik Wschodni” (2004), nr 10, s. 291–295.
Корольов Г., Федеративні проeкти в центрально-східній Європі від ідеологічної утопії до реальної політики (1815–1921 pp.), Київ 2019.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 994
Liczba cytowań: 0
