Olędrzy w podtoruńskich posiadłościach biskupów kujawskich - Brzozie i Otłoczynie
DOI:
https://doi.org/10.12775/RT.2020.002Słowa kluczowe
osadnictwo olęderskie, olędrzy, biskupstwo włocławskie, kontreformacja, , Brzoza, OtłoczynAbstrakt
Brzoza i Otłoczyn to wsie położone w dolinie Wisły w okolicach Torunia. Od średniowiecza do końca XVIII w. należały do uposażenia biskupów włocławskich. W I poł. XVII w. biskupi Wawrzyniec Gembicki i Maciej Łubieński osiedlili na ich obszarze olędrów. Nazwą tą określa się osadników, którzy specjalizowali się w gospodarowaniu na trudnych w uprawie, często podmokłych terenach, użytkowanych na zasadzie długoterminowej dzierżawy. W artykule wykorzystano bogaty zasób źródeł przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku do przedstawienia najważniejszych zagadnień związanych z obecnością olędrów w Otłoczynie i Brzozie. Osadnicy pojawili się w nich znacznie później niż na terenach położonych w dolnym odcinku Wisły (Otłoczyn – 1613, Brzoza – 1631), co mogło mieć związek z niechęcią biskupów do przybyszy, którzy byli protestantami. Analiza ich nazwisk wskazuje, że dominowali wśród nich luteranie pochodzący z krajów niemieckich. Olędrzy otrzymali korzystne uprawnienia gospodarcze typowe dla tzw. prawa olęderskiego, ale zabroniono im publicznych praktyk religijnych i prowadzenia nauczania w duchu protestanckim. Mimo to osadzenie olędrów w obu miejscowościach przyniosło trwałe i pozytywne rezultaty. Warunki funkcjonowania miejscowych społeczności olęderskich uległy istotnej zmianie dopiero w I poł. XVIII w., gdy biskup Krzysztof A. Szembek zmusił protestantów do opuszczenia obu wsi lub konwersji na katolicyzm, a następnie wprowadził nowe, mniej korzystne zasady dzierżawy gruntów. Na skutek tej decyzji Otłoczyn i Brzoza przeżyły w późniejszych dekadach okres stagnacji gospodarczej, a ich ludność uległa polonizacji.
Bibliografia
Birecki P., Gmina Wielka Nieszawka. Szkice z dziejów, Wielka Nieszawka 2010.
Cackowski S., Gospodarstwo wiejskie w dobrach biskupstwa i kapituły chełmińskiej w XVII-XVIII w., T. 1: Gospodarstwo chłopskie, Toruń 1961.
Chodyła Z., Zarys dziejów osadnictwa olęderskiego w Polsce, [in:] Olędry. Przestrzenie wokół nas, Poznań 2006, S. 32-69.
Ciesielska K., Osadnictwo „olęderskie” w Prusach Królewskich i na Kujawach w świetle kontraktów osadniczych, Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, B. 4, 1958, H. 2, S. 219-255.
Fijałek J., Ustalenie chronologii biskupów włocławskich, Kraków 1894.
Guldon R., Guldon Z., Osadnictwo województwa inowrocławskiego w latach 1775-1789, „Ziemia Kujawska”, t. 6, 1981, S. 99-113.
Guldon Z., Kabaciński R., Przywileje lokacyjne Przyłubia z lat 1359-1594, [in:] Dokumenty do dziejów Kujaw i ziemi dobrzyńskiej XIV-XIX w., Warszawa-Poznań 1974, S. 23-27.
Heuer R., Die Holländerdörfer in der Weichselniederung um Thorn, Mitteilungen des Coppernicusvereins für Wissenschaft und Kunst, H. 42, 1934, S. 122-155.
Inglot S., Stosunki społeczno-gospodarcze ludności w dobrach biskupstwa włocławskiego w pierwszej połowie XVI w., Lwów 1927.
Kalinowski J. K., Wawrzyniec Gembicki jako biskup chełmiński i pomezańskiej diecezji wieczysty administrator (1600-1610), Toruń 2011.
Klassen P. J., Menonici w Polsce i Prusach w XVI-XIX w., Toruń 2016.
Kriegseisen W., Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej (1696-1763). Sytuacja prawna, organizacja i stosunki międzywyznaniowe, Warszawa 1996.
Kuras K., Szembek Krzysztof Antoni, [in:] Polski Słownik Biograficzny, B. 48, H. 196, Warszawa-Kraków 2012, S. 81-89.
Maercker H., Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn, Danzig 1899-1900.
Mielke E., Schlonsk. Chronik eines deutschen Dorfes an der Weichsel in Mittelpolen, Dortmund 1972.
Raczyński M., Materjały do historii Ciechocinka od zapoczątkowania budowy warzelniów soli do wybuchu wielkiej wojny, Warszawa 1935.
Rudolph Ph., Z historii Solca Kujawskiego i okolicznych wsi, Solec Kujawski 2003.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 638
Liczba cytowań: 0
