Święcenia duchowieństwa w późnośredniowiecznych Prusach
DOI:
https://doi.org/10.12775/RH.2019.02Słowa kluczowe
święcenia, duchowieństwo, diecezje pruskie, późne średniowiecze, PrusyAbstrakt
Celem artykułu jest analiza problematyki święceń duchowieństwa w diecezjach pruskich w późnym średniowieczu (XIV – I poł. XVI wieku). Omówiono warunki przystąpienia do święceń i proces ordynacji, a także związaną z nim dokumentację. Istotną częścią artykułu jest także analiza jedynego znanego wykazu wyświęconych z terenu Prus, pochodzącego z diecezji pomezańskiej i datowanego na lata 1480-1481. Został on wydany w edycji, obok kilku innych źródeł dotyczących święceń.
Bibliografia
Biskup R., Magister Andrzej Sandberg z Czarnego (Chojnic) – przykład kariery duchownego krzyżackiego w XV w., w: Ziemia chojnicka w okresie zmagań Polski z zakonem krzy-żackim, Chojnice 2010.
Biskup R., Tzw. „Formularz z Uppsali” jako źródło do dziejów parafii w państwie zakonu niemieckiego w Prusach (XIV-XV w.), w: Parafie w średniowiecznych Prusach w czasach zakonu niemieckiego od XIII do XVI w., Toruń 2015.
Biskup R., Glauert M., Das preussische Formelbuch des 15. Jahrhunderts aus Uppsala. Vor-stellung eines Editionsprojektes, w: Editionswissenschaftliches Kolloquium 2011: Quel-len kirchlicher Provenienz, Neue Editionsvorhaben und aktuelle EDV-Projekte, Toruń 2011.
Borawska T., Kopernik Andrzej, w: Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996.
Borawska T., Schaudel (Schawdel) Henryk, w: Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996.
Borawska T., Studia uniwersyteckie młodzieży grudziądzkiej w średniowieczu i u progu czasów nowożytnych (XIV-XVI wiek), Rocznik Grudziądzki 20, 2012.
Borawska T., Tungen Mikołaj, w: Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996.
Borawska T., Wilhelm, w: Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996.
Borawska T., Życie umysłowe na Warmii w czasach Mikołaja Kopernika, Toruń 1996.
Borek A., Baza danych jako forma edycji wykazów święceń duchowieństwa, Roczniki Humanistyczne 64, 2016, z. 2.
Borek A., Święcenia duchowieństwa w późnośredniowiecznej Polsce. Praktyka i jej uwarun-kowania na przykładzie włocławskich wykazów święceń, Studia Źródłoznawcze 52, 2014.
Cullum P. H., Boy/man into clerk/priest: the making of the late medieval clergy, w: Rites of Passage: Cultures of Transition in the Fourteenth Century, York 2004.
Czarciński I., Dzieje Chełmży do połowy XV wieku, w: Dzieje Chełmży, Chełmża 1994.
Davis V., Clergy in London in the Late Middle Ages. A Register of Clergy Ordained in the Diocese of London based on Episcopal Ordination Lists 1361-1539, London 2000.
Długokęcki W., W sprawie późnośredniowiecznych testamentów gdańskich, Zapiski Histo-ryczne 76, 2011, z. 3.
Doležalová E., Svĕcenci pražské diecéze 1395-1416, Praha 2010.
Gąsiorowski A., Święcenia w diecezji kujawskiej na przełomie XV i XVI wieku, Roczniki Historyczne 67, 2001.
Gennep van A., Obrzędy przejścia, Warszawa 2006.
Glauert M., Kościoły, klasztory i szpitale między Kwidzynem a Suszem w czasach średnio-wiecza (do 1525 r.). Przyczynek do topografii sakralnej i prozopografii niższego ducho-wieństwa w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach, w: Parafie w średniowiecznych Prusach w czasach zakonu niemieckiego od XIII do XVI w., Toruń 2015.
Górski E., Święcenia niższe i wyższe. Studium liturgiczno-historyczne, Sandomierz 1954.
Günther O., Andreas Slommow und Johannes Zager in den Handschriften der Danziger Marienbibliothek, Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins 57, 1917.
Günther O., Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig, Danzig 1921.
Günther O., Eine Predigt vom preußischen Provinzialkonzil in Elbing 1427 und die „Ermahnung des Carthäusers”, Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins 59, 1919.
Haßbargen H., Das Testament des Danziger Offizials Nikolaus Schwichtenberg, Mitteilungen des Westpreußischen Geschichtsvereins 25/4, 1926.
Hirsch Th., Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig, Danzig 1843.
Hoeppner Moran J. A., Clerical Recruitment in the Diocese of York, 1340-1530. Data and Commentary, Journal of Ecclesiastical History 34, 1983, nr 1.
Jacobson H. F., Geschichte der Quellen des katholischen Kirchenrechts der Provinzen Preussen und Posen, Königsberg 1837.
Jarzebowski M., Die Residenzen der Preussischen Bischöfe bis 1525, Toruń 2007.
Jujeczka S., Wstęp, w: Katalog duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego na podstawie ksiąg święceń biskupów wrocławskich 1650-1810/12, opr. S. Jujeczka, H. Gerlic, W. Könighaus, Wrocław 2014.
Kaczmarek K., Cztery świadectwa święceń duchownych z diecezji krakowskiej z XV i XVI wieku, Folia Historica Cracoviensia 24, 2018, z. 1.
Kaczmarek K., Duchowni ordynowani przez biskupa kujawskiego Jana Karnkowskiego w 1533 r., Roczniki Humanistyczne 64, 2016, z. 2.
Kaczmarek K., Nieznane świadectwa święceń Stanisława z Kowala w diecezji kujawskiej, Zapiski Historyczne 82, 2017, z. 4.
Kaczmarek K., Święcenia duchowieństwa przez biskupa krakowskiego Jana Rzeszowskiego (†1488), Folia Historica Cracoviensia 18, 2012.
Kaczmarek K., Święcenia duchowieństwa przez biskupa włocławskiego Macieja Drzewiec-kiego w latach 1516-1529, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 104, 2015.
Kaczmarek K., Święcenia duchowieństwa w diecezji gnieźnieńskiej w latach 1482-1493, Poznań 2018.
Kaczmarek K., Święcenia duchowieństwa we Włocławku w 1516 roku, Zapiski Historyczne 78, 2013, z. 4.
Kaczmarek K., Święcenia duchowne Łukasza Watzenrode (1447-1512). Przyczynek do biografii biskupa warmińskiego, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 107, 2017.
Kaczmarek K., Święcenia zakonników w diecezji płockiej w pierwszej połowie XVI wieku, Roczniki Historyczne 77, 2011.
Kaczmarek K., Zakonnicy na wykazach święconych z księgi arcybiskupa gnieźnieńskiego Zbigniewa Oleśnickiego (1482-1493), w: Wielkopolska – Polska – Czechy. Studia z dzie-jów średniowiecza ofiarowane Profesorowi Bronisławowi Nowackiemu, Poznań 2009.
Karp H.-J., Rehwinkel Johannes, w: Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1448 bis 1648: Ein biographisches Lexikon, red. E. Gatz, Berlin 1996.
Kelm E., Johannes IV. Bischof von Pomesanien 1480-1501. Eine Darstellung aus dem Grenz-landkampf vor viereinhalb Jahrhunderten, Königsberg 1938.
Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Rzymie (XVI – pocz. XX w.), opr. S. Jujeczka, Wrocław 2018.
Kozak A., Łukaszewski J., Dokumentacja konsystorska z XV i początku XVI wieku odkryta w katedrze gnieźnieńskiej, Roczniki Historyczne 83, 2017.
Krajniak R., Bartholomäus Rogsener – grudziądzanin, oficjał chełmiński, członek kapituł katedralnych w Chełmży i Kwidzynie, biskup-elekt chełmiński, Rocznik Grudziądzki 22, 2014.
Krajniak R., Między Prusami, Italią i Śląskiem. Kariera Andreasa Schonawa (ok. 1390 – 26 VII 1444), w: Collegarum et discipulorum gratitudo. Studia ofiarowane prof. Andrzejowi Radzimińskiemu z okazji 60. urodzin, Toruń 2018.
Kubicki R., Środowisko dominikanów kontraty pruskiej od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2007.
Kubicki R., Zakony mendykanckie w Prusach Krzyżackich i Królewskich od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2018.
Kujawski W., Wykazy święconych z najstarszej księgi akt działalności biskupów włocław-skich (Kurozwęckiego i Przerębskiego – lata 1496-1511), Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 72, 1999.
Kwiatkowski S., Klimat religijny w diecezji pomezańskiej u schyłku XIV i w pierwszych dziesięcioleciach XV wieku, Toruń 1990.
Łosowska A., Duchowni wyświęceni w Lublinie przez biskupa przemyskiego Macieja Drze-wieckiego (28 II 1506), Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 100, 2013.
Łosowska A., Wykazy wyświęconych w diecezji przemyskiej w pierrwszej połowie XVI wieku, Praemislia Christiana 16, 2014/2015.
Matern G., Die kirchlichen Verhältnisse in Ermland während des späten Mittelalters, Pader-born 1953.
Możdżeń J., Jakob Lubbes Familienaufzeichnungen als Zeugnis der Lebensselbstdarstellung eines Krämers im Danzig um die Wende des 15. Jahrhunderts, Biuletyn Polskiej Misji Historycznej / Bulletin der Polnischen Historischen Mission 8, 2013.
Możdżeń J., Zapiski z ksiąg handlowych jako świadectwa życia gdańskich kramarzy na prze-łomie XV i XVI wieku, Zapiski Historyczne 78, 2013, z. 3.
Możejko B., Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie w XV i początku XVI wieku, Gdańsk 2010.
Nowak Z. H., Sprawa zaopatrzenia „emerytalnego” w zakonie krzyżackim w pierwszej połowie XV wieku, w: tenże, Przyczynki źródłowe do historii zakonu krzyżackiego w Prusach, Toruń 2011.
Nowak Z., Schwichtenberg Mikołaj, w: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. IV, Gdańsk 1997.
Oediger F. W., Über die Bildung der Geistlichen im späten Mittelalter, Leiden-Köln 1955.
Oliński P., Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych, Toruń 2008.
Panske P., Świadectwo święceń kapłańskich z roku 1407, Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1/4, 1908.
Perlbach M., Prussia scholastica. Die Ost-und Westpreussen auf den mittelalterlichen Uni-versitäten, Braunsberg 1895.
Petersen S., Die Schreibfähigkeit von Geistlichen im spätmittelalterlichen Bistum Ratze-burg, w: Klerus, Kirche und Frömmigkeit im spätmittelalterlichen Schleswig-Holstein, Neumünster 2006.
Poczet biskupów warmińskich, red. S. Achremczyk, Olsztyn 2008.
Pszczółkowska Z. L., Andrzej ze Słomowa, w: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślań-skiego, t. I, Gdańsk 1992.
Radzimiński A., Biskupstwa państwa krzyżackiego w Prusach XIII-XV wieku. Z dziejów organizacji kościelnej i duchowieństwa, Toruń 1999.
Radzimiński A., Die Kirche im Deutschordensstaat in Preussen (1243-1525), Toruń 2014 (Prussia Sacra 4).
Radzimiński A., Dyspensy de diversis formis dla polskiego duchowieństwa. Z dziejów sto-sowania prawa kanonicznego i obyczajowości w późniejszym średniowieczu, Roczniki Historyczne 81, 2015.
Radzimiński A., Mikołaj Kopernik – duchowny w czasach przełomu, Zapiski Historyczne 82, 2017, z. 2.
Radzimiński A., Od katalogu duchownych do komputerowej „kolektywnej biografii”. Uwagi o dawnych i współczesnych kierunkach i tendencjach w badaniach średniowiecznych i nowo-żytnych kapituł katedralnych w historiografii niemieckiej, Roczniki Historyczne 60, 1994.
Radzimiński A., Piętnastowieczny formularz z Uppsali jako źródło do badania dziejów Kościoła w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach, w: Aetas media, aetas moderna. Studia ofia-rowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 2000.
Reiss J. C., The Time and Place of Sacred Ordination. A Historical Synopsis and a Commen-tary, Washington 1953.
Reynolds R. E., The Ordinals of Christ from their Origins to the Twelfth Century, Berlin-New York 1978.
Rittner E., Prawo kościelne katolickie, t. I, Lwów 1912.
Robinson D., Titles for Orders in England, 1268-1348, Journal of Ecclesiastial History 65, 2014, nr 3.
Rose R. K., Priests and patrons in the fourteenth-century diocese of Carlisle, w: The Church in Town and Countryside, Oxford 1979.
Rozynkowski W., Powstanie i rozwój sieci parafialnej w diecezji chełmińskiej w czasach panowania zakonu krzyżackiego, Toruń 2000.
Salonen K., Hanska J., Entering a Clerical Career at the Roman Curia, 1458-1471, London – New York 2016.
Salonen K., In their fathers’ footsteps. The illegitimate sons of Finnish priests according to the archives of the Sacred Penitentiary 1449-1523, in: Roma, magistra mundi. Itineraria culturae medievalis. Mélanges offerts au Père L.E. Boyle à l’occasion de son 75e anni-versaire, t. III, Turnhout 1998.
Salonen K., Introduction, w: Auctoritate Papae. The Church Province of Uppsala and the Apostolic Penitentiary 1410-1526, Stockholm 2008.
Schmugge L., Hersperger P., Wiggenhauser B., Die Supplikenregister der päpstlichen Pöni-tentiarie aus der Zeit Pius’ II. (1458-1464), Tübingen 1996.
Skierska I., Pleban w późnośredniowiecznej Polsce, w: Kolory i struktury średniowiecza, Warszawa 2004.
Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, red. M. Biskup, Wro-cław 1971.
Steczkowski P., Penitencjaria Apostolska XIII-XVI w. Powstanie, ewolucja, odnowienie, Rzeszów 2013.
Storey R. L., Ordinations of Secular Priests in Early Tudor London, Nottingham Medieval Studies 33, 1989.
Sumowska A., Sumowski M., Die mittelalterlichen Rechnungen der Thorner Kirchen – Bear-beitung, Edition, Digitalisierung. Vorstellung eines Projektes, w: Editionswissenschaftliches Kolloquium 2019: Urkundenbücher, Chroniken, Amtsbücher. Alte und neue Editionsme-thoden (w druku).
Sumowski M., „Ego Jeronimus Waldaw...”. O tożsamości późnośredniowiecznego plebana toruńskiego, Zapiski Historyczne 79, 2014, z. 1.
Sumowski M., „Pastor et oves”. Parish Priest in Late-Medieval Prussian Town, Quaestiones Medii Aevi Novae 23, 2018.
Sumowski M., Duchowni diecezjalni w średniowiecznym Toruniu. Studium prozopograficzne, Toruń 2012.
Sumowski M., Jan Marienau biskup chełmiński (1416-1457), Komunikaty Mazursko-War-mińskie 2011, nr 3.
Sumowski M., rec. z: „Formularz z Uppsali”. Późnośredniowieczna księga formularzowa biskupstw pruskich, wyd. R. Biskup, Toruń 2016, Biuletyn Polskiej Misji Historycznej / Bulletin der Polnischen Historischen Mission 13, 2018.
Sumowski M., Secular clergymen in the castles of the Teutonic Order in Prussia, Ordines Milita-res. Colloquia Torunensia Historica. Yearbook for the Study of the Military Orders 23, 2018.
Sumowski M., Trzy dokumenty do badań nad mobilnością kleru niższego w Prusach z pierw-szej połowy XV w., Studia z Dziejów Średniowiecza 19, 2015.
Sumowski M., Wzorzec duchownego w średniowiecznej instrukcji wizytacyjnej. „Inquisito-rium clericorum” z diecezji sambijskiej, w: Collegarum et discipulorum gratitudo. Studia ofiarowane prof. Andrzejowi Radzimińskiemu z okazji 60. urodzin, Toruń 2018.
Thornton D. E., How Useful are Episcopal Ordination Lists as a Source for Medieval English Monastic History?, Journal of Ecclesiastical History 69, 2018, nr 3.
Weißensteiner J., Die Geistlichkeit in der österreichischen Stadt des spätmittelalters und der frühen Neuzeit mit besonderer Berücksichtigung der Stadt Wien, w: Stadt und Prosopographie. Zur quellenmäßigen Erforschung von Personen und sozialen Gruppen in der Stadt des Spätmittelalters und der frühen Neuzeit, Linz 2002.
Wiśniowski E., Duchowni święceni w roku 1515 w świetle płockiej księgi święceń, Roczniki Humanistyczne 34, 1986, z. 2.
Wiśniowski E., Liczebność święceń kapłańskich w diecezji płockiej w latach 1514-1530, w: Religie, edukacja, kultura. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Litakowi, Lublin 2002.
Wiśniowski E., Terminarz i miejsce święceń osób duchownych w diecezji płockiej w latach 1515-1530, w: Kościół, społeczeństwo, kultura. Prace ofiarowane Profesorowi Wiesławowi Müllerowi z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej i dydaktycznej, Lublin 2004.
Zubert B., Interstycja, w: Encyklopedia katolicka, t. VII, Lublin 1997.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 442
Liczba cytowań: 0