Dzieje w rękach Opatrzności. Elementy historiozofii Jana Długosza i jej uwarunkowania
DOI:
https://doi.org/10.12775/RH.2018.07Słowa kluczowe
Jan Długosz, Uniwersytet Krakowski, prowidencjalizm, historiozofia, dziejopisarstwoAbstrakt
Artykuł ukazuje obecność w Rocznikach Jana Długosza twórczo przepracowanych elementów myśli historiozoficznej. Ukazuje formację umysłową Długosza i jego otoczenie intelektualne, ze szczególnym uwzględnieniem środowiska uniwersyteckiego i teologii praktycznej w Krakowie. List dedykacyjny do Roczników, jako wyraz metodologicznej świadomości dziejopisa, jest przedmiotem analizy pod kątem celów stawianych przed historią oraz jej związków z filozofią i moralnością. Autor przedstawia też właściwe Długoszowi idee prowidencjalizmu, zwłaszcza znaczenie sprawiedliwości Bożej dla biegu historii. Jako egzemplifikacja służy oryginalnie rozbudowana koncepcja Długosza przedstawiająca przyczyny utraty przez Piastów tronu w Polsce.
The article shows the presence of creatively reworked elements of historiographic ideas in the Annales of Jan Długosz. The mental formation of Długosz and his intellectual millieu is discussed, with special attention paid to the university circles and practical theology in Cracow. The dedicatory epistle of the Annales, as the expression of methodological awareness of the chronicler, is the subject of analysis from the perspective of the aims of history and its relations with philosophy and morality. The author also presents the ideas of providentialism, typical for Długosz, especially the meaning of God’s justice for the course of history. As its exemplification serves the original and sophisticated conception of Długosz, showing the causes of the loss of Polish throne by the Piast dynasty.
Bibliografia
Abarth J., Spektakle masowej śmierci. Plagi, zarazy, epidemie, Warszawa 2012.
Abramowicz A., Płowce – pamięć o pobojowisku, Ziemia Kujawska 10, 1994.
Adamska A., Treści religijne w arengach polskich dokumentów średniowiecznych, Studia Źródłoznawcze 38, 2000.
Adamska A., Zaglądając przez ramię notariuszom Zbigniewa Oleśnickiego, w: Ecclesia, Regnum, fontes. Studia z dziejów średniowiecza. Prace ofiarowane profesor Marii Koczerskiej, Warszawa 2014.
Antoniewicz M., Nota biograficzna Długosza, Res Academicae 6, 2004.
Antoniewicz M., O pochodzeniu rodziny Długoszów herbu Wieniawa – czyli tropy w poszukiwaniu przodków wielkiego historyka, w: Ecclesia, Regnum, fontes. Studia z dziejów średniowiecza. Prace ofiarowane profesor Marii Koczerskiej, Warszawa 2014.
Baczkowski K., Jan Długosz a Grzegorz z Sanoka, Rocznik Sanocki 12, 1980.
Baczkowski K., Religijność Jana Długosza i jego fundacje kościelne, Zeszyty Długoszowskie 1, 2002; toż w: Przeszłość jest czasem narodzin. Z dziejów Wiślicy i jej związków z Krakowem, Kraków 2006.
Banaszkiewicz J., Czarna i biała legenda Bolesława Śmiałego, Kwartalnik Historyczny 88, 1981, nr 2.
Barciak A., Postrzeganie Śląska i Ślązaków przez Jana Długosza w Rocznikach czyli Kronikach sławnego Królestwa Polskiego, w: Jan Długosz – w kręgu badań historyków i literaturoznawców, Sandomierz 2017.
Barycz H., Dwie syntezy dziejów narodowych przed sądem potomności: losy „Historii” Jana Długosza i Marcina Kromera w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Pamiętnik Literacki 43, 1952, z. 1-2.
Barycz H., Elgot Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. VI (1948).
Berner W., Kobieta i jej wzorzec osobowy w „Annales” Jana Długosza, Przegląd Historyczny 71, 1980.
Bielak W., Chrystianizacja Prus według „Kroniki” Jana Długosza, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 94, 2010.
Biskup M., Działalność dyplomatyczna Jana Długosza w sprawach pruskich w latach 14541466, w: Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, [cz. 1], Warszawa 1980.
Biskup M., Jan Długosz jako historyk Europy środkowowschodniej, Zapiski Historyczne 46, 1981, z. 4.
Bobrzyński N., Smolka S., Jan Długosz. Jego życie i stanowisko w piśmiennictwie, Kraków 1893.
Bochenek K., Filozofia człowieka w kontekście piętnastowiecznych dyskusji antropologicznych (ciało-dusza), Rzeszów 2008.
Borkowska U., Historiograficzne poglądy Jana Długosza, w: Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, cz. 2, Kraków 1985.
Borkowska U., Prodigia i myślenie zracjonalizowane w „Rocznikach” Jana Długosza, w: Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, Wrocław 1978.
Borkowska U., Regnum i sacerdotium w pismach Jana Długosza, Studia Źródłoznawcze 26, 1981.
Borkowska U., Św. Stanisław w koncepcji historii narodowej Jana Długosza, Znak 1979, nr 298-299.
Borkowska U., Treści ideowe w dziełach Jana Długosza, Lublin 1983.
Borkowska U., Uniwersalizm i regionalizm w „Rocznikach” Długosza, w: Uniwersalizm i regionalizm w kronikarstwie Europy Środkowo-Wschodniej. Średniowiecze – początek czasów nowożytnych, Lublin 1996.
Boroda K., Studenci Uniwersytetu Krakowskiego w późnym średniowieczu, Kraków 2010.
Brożek M., Przyczynek do łacińskiego dziejopisarstwa w Polsce, w: Księga pamiątkowa ku czci Stanisława Pigonia, Kraków 1961.
Bukowski W., Krąg rodzinny Jana Długosza, w: Jan Długosz (1415-1480). Życie i dzieła, Kraków 2016.
Cetwiński M., Koronowo 1410 rok. Długosz w gąszczu kombatanckich wspomnień i waśni, w: Historia na źródłach oparta. Studia ofiarowane Profesorowi Tadeuszowi Srogoszowi w 65. rocznicę urodzin, Częstochowa 2017.
Cetwiński M., „Post octavam Pasche”. Najazd „Tatarów” z 1241 roku a kalendarz liturgiczny, w: Bitwa legnicka. Historia i tradycja, Wrocław 1994.
Chmielewska K., Łzy spiżowych posągów w pałacu Popiela. Jan Długosz o Pompiliuszach polskich, w: Odczytywanie Długosza, Częstochowa 2016.
Dąbrowski J., Dawne dziejopisarstwo polskie (do roku 1480), Wrocław 1964.
Deptuła C., Galla Anonima mit genezy Polski, Lublin 2000.
Deptuła C., Księdza kanonika Jana Długosza osobliwe spojrzenie na miasta Regni Poloniae, w: Ecclesia – cultura – postestas, Kraków 2006.
Domański J., „Scholastyczne” i „humanistyczne” pojęcie filozofii, Kęty 2005.
Drelicharz W., Idea zjednoczenia Królestwa w średniowiecznym dziejopisarstwie polskim, Kraków 2012.
Drelicharz W., Miejsce Komentarza Jana z Dąbrówki w twórczości historiograficznej w Polsce, w: Komentarz Jana z Dąbrówki do Kroniki biskupi Wincentego, Warszawa 2015.
Ekdahl S., Grunwald 1410, Kraków 2010.
Gacka D., Lektury Jana z Dąbrówki w świetle Komentarza do „Kroniki polskiej” mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, w: Komentarz Jana z Dąbrówki do Kroniki biskupa Wincentego, Warszawa 2015.
Gawlas S., Świadomość narodowa Jana Długosza, Studia Źródłoznawcze 27, 1983.
Górczak Z., Jan Długosz jako administrator dóbr w służbie biskupa Zbigniewa Oleśnickiego, Zeszyty Długoszowskie 5, 2006.
Huizinga J., Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa 2007.
Karbownik H., Bóg w świetle dokumentów Władysława Jagiełły (1386-1434), Studia Płockie 18, 1990.
Kiryk F., Jakub z Szadka, w: Polski słownik biograficzny, t. X (1962-1964).
Knoll P., „A Pearl of Powerful Learning”. The University of Cracow in the Fifteenth Century, Leiden-Boston 2016.
Koczerska M., Długosz jako sekretarz Zbigniewa Oleśnickiego, w: Jan Długosz. W pięćsetną rocznicę śmierci, Olsztyn 1983.
Koczerska M., Kto jest autorem Żywotu Długosza?, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, Toruń 1997.
Koczerska M., Mentalność Jana Długosza w świetle jego twórczości, Studia Źródłoznawcze 15, 1971.
Koczerska M., Zbigniew Oleśnicki i Kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu (14231455), Warszawa 2004.
Korolec J. B., Filozofia moralna, Wrocław 1980 (Dzieje filozofii średniowiecznej w Polsce, t. VII).
Korolec J. B., Filozofia moralna Jana Burydana. Paryski wzór krakowskich dysput z zakresu „Etyki” w pierwszej połowie XV wieku, Wrocław 1973.
Korolec J. B., Praktycyzm piętnastowiecznej etyki krakowskiej, w: tenże, Wolność, cnota, praxis, Warszawa 2006.
Kowalczyk M., Marginalia Jana Długosza na rękopisie BJ 1210 „De civitate Dei” św. Augustyna, Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej 18, 1966, z. 2.
Kowalska B., Niebiańskie i ziemskie. Bóg i diabeł – krańcowość w dualistycznych wyobrażeniach Jana Długosza, w: Kulturowe paradygmaty końca. Studia komparatystyczne, t. I, Częstochowa 2013.
Kowalska B., Sacrum w Długoszowym opisie bitwy pod Grunwaldem, w: Klio viae et invia. Opuscula Marco Cetwiński dedicata, Warszawa 2010.
Kowalska B., W poszukiwaniu symboliki Długoszowych Roczników, Częstochowa 2017.
Kozłowska-Budkowa Z., Odnowienie Jagiellońskie Uniwersytetu (1390-1414), w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764, t. I, red. K. Lepszy, Kraków 1964.
Kretschmer R., Zagadnienie wpływu św. Augustyna na Jana Długosza, Studia Historyczne 27, 1984.
Krukowski J., Jan Długosz jako wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, Rozprawy z Dziejów Oświaty 23, 1980.
Krzyżaniakowa J., Otoczenie intelektualne Jana Długosza, w: Jan Długosz. W pięćsetną rocznicę śmierci, Olsztyn 1983.
Krzyżaniakowa J., Wątki śląskie w Rocznikach Jana Długosza, w: Dawna historiografia śląska, Opole 1980.
Kwiatkowski S., Superbia w ocenach moralnych i kontaktach między ludźmi różnych kultur w okresie chrystianizacji krajów Europy środkowowschdoniej, w: Ecclesia – cultura – postestas, Kraków 2006.
Lerner M. J., The Belief in a Just World: A Fundamental Delusion, New York 1980.
Lewandowski I., Penu historicum. Łacińskie traktaty metodologii historii w dawnej Polsce (do końca XVII wieku), Poznań 2014.
Litwin H., W poszukiwaniu rodowodu demokracji szlacheckiej. Polska myśl polityczna w piśmiennictwie XV i początków XVI wieku, w: Między monarchią a demokracją. Studia z dziejów Polski XV-XVIII wieku, Warszawa 1994.
Löwith K., Historia powszechna i dzieje zbawienia. Teologiczne przesłanki filozofii dziejów, tłum. J. Marzęcki, Kęty 2002.
Majsiak J., Pielgrzymka Jana Długosza do Ziemi Świętej w 1450 roku, albo <http://jolamajsiak.dzs.pl/ artykuly/pielgrzymka-jana-dlugosza/>.
Markowski M., Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim. Studium z historii filozofii i nauk ścisłych na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku, Wrocław 1971.
Markowski M., Filozoficzna formacja uniwersytecka w Polsce średniowiecznej, w: Septem artes w kształtowaniu kultury umysłowej w Polsce średniowiecznej (wybrane zagadnienia), Wrocław 2007.
Marszał T., Jakub z Szadka – ksiądz, dyplomata i prawnik (ur. około 1412 r. w Szadku – zm. 28 października 1487 r. w Krakowie), Biuletyn Szadkowski 8, 2008.
Michalski K., Jan Buridanus i jego wpływ na filozofię scholastyczną w Polsce, w: tenże, Filozofia wieków średnich, Kraków 1997.
Mrozowicz W., Bogu czy ludziom? O motywach twórczości dziejopisarskiej, w: Causa creandi. O pragmatyce źródła historycznego, Wrocław 2005.
Niemczycka K., Jan Elgot – życie i twórczość, Przegląd Tomistyczny 5, 1992.
Nowakowski T., Źródła Jana Długosza do dziejów Mazowsza w XI-XIV wieku. W poszukiwaniu rocznika płockiego, Bydgoszcz 2012.
Olszewicz B., Dwie szkicowe mapy Pomorza z połowy XV wieku, Warszawa 1937.
Osiński K., Kilka uwag o działalności dyplomatycznej Jana Długosza w latach 1448-1450, Słupskie Studia Historyczne 20, 2014.
Ożóg K., Kontakty personalne i instytucjonalne Jana Długosza z krakowskim środowiskiem uniwersyteckim. Uwagi o stanie i perspektywie badań, Studia Źródłoznawcze 55, 2017.
Ożóg K., Król w refleksji uczonych polskich XV wieku, w: Król w Polsce XIV i XV wieku, Kraków 2006.
Ożóg K., Kultura umysłowa w Krakowie w XIV wieku. Środowisko duchowieństwa świeckiego, Wrocław 1987.
Ożóg K., „Rex illiteratus est quasi asinus coronatus” – narodziny średniowiecznego ideału władcy wykształconego, w: Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane prof. Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 2000.
Ożóg K., „Rex illiteratus quasi asinus coronatus”. Ideał władcy wykształconego w średniowiecznej Europie. Zarys problemu, w: Przełomy w historii, Toruń 2000 (Pamiętnik XVI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, t. II, cz. 1).
Ożóg K., Zakres i metody nauczania „septem artes” na Wydziale Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego w XV wieku, w: Septem artes w kształtowaniu kultury umysłowej w Polsce średniowiecznej (wybrane zagadnienia), Wrocław 2007.
Paroń A., Bitwa legnicka i najazd mongolski z 1241 roku w przekazie Jana Długosza – przykład kreowania pamięci wspólnoty, w: Silesia historica. Badania nad historią Śląska. Metody i praktyka historiografii oraz nowe poszukiwania, Wrocław 2012.
Perzanowska A., Wiadomości źródłowe o życiu i działalności Jana Długosza, w: Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, [cz. 1], Warszawa 1980.
Pieradzka K., Związki Długosza z Krakowem, Kraków 1975.
Piotrowicz K., Długosz Jan młodszy, w: Polski słownik biograficzny, t. V (1939-1946).
Plezia M., Dookoła sprawy św. Stanisława. Studium źródłoznawcze, Bydgoszcz 1999.
Płotka M., Filozofia jako praktyka. Myśl krakowskiego praktycyzmu w XV i XVI wieku, Warszawa 2016.
Polak W., Aprobata i spór. Zakon krzyżacki jako instytucja kościelna w dziełach Jana Długosza, Lublin 1999.
Przybyszewski B., Kapituła krakowska za kanonikatu Jana Długosza (1436-1480), w: Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, [cz. 1], Warszawa 1980.
Ptak J., Co Jan Długosz mógł wiedzieć o bitwie rozegranej w 1205 roku pod Zawichostem, w: Ecclesia – cultura – postestas, Kraków 2006.
Rabiej P., Uczeni uniwersyteccy w służbie i otoczeniu Zbigniewa Oleśnickiego, biskupa krakowskiego, w: Polska i jej sąsiedzi w późnym średniowieczu, Kraków 2000.
Rebeta J., Komentarz Pawła z Worczyna do „Etyki Nikomachejskiej”. Zarys problematyki filozoficzno-społecznej, Wrocław 1970.
Samsonowicz H., Interwencje Boże w dziejach: trzy przykłady z przełomu XI i XII wieku, w: Ecclesia – cultura – postestas, Kraków 2006.
Semkowicz A., Krytyczny rozbiór Dziejów polskich Jana Długosza (do roku 1384), Kraków 1887.
Semkowicz-Zarembina W., Elementy humanistyczne w redakcji Annales Jana Długosza, w: Mediaevalia, w 50 rocznicę pracy naukowej Jana Dąbrowskiego, Warszawa 1960.
Seńko W., Z badań nad historią myśli społeczno-politycznej w Polsce XV wieku, w: Filozofia polska XV wieku, Warszawa 1972.
Skomiał J., Spór polsko-krzyżacki w Kronice Jana Długosza, Studia Prawno-Ekonomiczne 91, 2014, z. 1.
Sobotka R., Powoływanie władcy w Rocznikach Jana Długosza, Warszawa 2005.
Sperka J., Obraz Kazimierza Wielkiego w Rocznikach Jana Długosza, Rocznik Niepołomicki 2, 2010.
Swieżawski S., Dzieje filozofii europejskiej XV wieku, t. I: Poznanie, Warszawa 1974, t. IV: Bóg, Warszawa 1979.
Swieżawski S., U źródeł nowożytnej etyki, Kraków 1987.
Szelińska W., Biblioteki profesorów uniwersytetu krakowskiego w XV i początkach XV wieku. Wrocław 1966.
Szelińska W., Dwa testamenty Jana Dąbrówki. Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej, seria A, z. 5, 1959.
Szelińska W., Śląsk w piśmiennictwie Jana Długosza, Kraków 1993.
Szujski J., Stanowisko Długosza w historiografii europejskiej, w: tegoż, Opowiadania i roztrząsania, t. IV, Warszawa 1888.
Szwedo P., Kazimierz Jagiellończyk jako władca Królestwa Polskiego. Stanowisko Jana Długosza w sporach z Litwinami, Warszawa 2016, maszynopis pracy magisterskiej obronionej w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Szwedo P., Sub banderio cruciatae – Władysław III Jagiellończyk jako średniowieczny rycerz idealny. Wizerunek władcy na podstawie Roczników Jana Długosza, Średniowiecze Polskie i Powszechne 9 (13), 2017.
Śliwiński J., Mariaże Kazimierza Wielkiego. Studium z zakresu obyczajowości i etyki dworu królewskiego w Polsce XIV wieku, Olsztyn 1987.
Talarowski A., Od poganina do króla arcychrześcijańskiego. Wizerunek Władysława Jagiełły w Rocznikach Jana Długosza, Średniowiecze Polskie i Powszechne 9 (13), 2017.
Urbański R., Tartarorum gens brutalis. Trzynastowieczne najazdy mongolskie w literaturze polskiego średniowiecza na porównawczym tle piśmiennictwa łacińskiego antyku i wieków średnich, Warszawa 2007.
Uruszczak W., Unio regnorum sub una corona non causat eorum unitatem. Unia Polski i Litwy w Krewie w 1385 r. Studium historyczno-prawne, Kraków 2017.
Węcowski P., Mazowsze w Koronie. Propaganda i legitymizacja władzy Kazimierza Jagiellończyka na Mazowszu, Kraków 2007.
Węcowski P., Początki Polski w pamięci historycznej późnego średniowiecza, Kraków 2014.
Węcowski P., Strata korony królewskiej po śmierci św. Stanisława w opinii pisarzy późnego średniowiecza, w: Christianitas Romana, Warszawa 2009.
Wiesiołowski J., Sędziwój z Czechła. Studium z dziejów kultury Wielkopolski XV wieku, Studia Źródłoznawcze 9, 1964.
Witkowska A. OSU, Hagiografia, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. I, Lublin 1974.
Wolny J., Krakowskie środowisko katedralne w czasach Jana Długosza (1431-1480), w: Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, [cz. 1], Warszawa 1980.
Wyrozumski J., Znaczenie Jana Długosza w historiografii polskiej, Zeszyty Długoszowskie 1, 2002.
Zarębski I., Gesta rei Sbignei jako element ewolucji w genezie Annalium Jana Długosza, w: Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, Warszawa 1960.
Zarębski I., Problemy wczesnego Odrodzenia w Polsce. Grzegorz z Sanoka – Boccaccio – Długosz, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 2, 1957.
Zawadzki R. M., Historia jako nauka w koncepcji uczonych epoki humanizmu, w: Ars bene vivendi. Studia ofiarowane Profesorowi Maciejowi Włodarskiemu w 70. rocznicą urodzin, Kraków 2017.
Zeissberg H., Dziejopisarstwo polskie wieków średnich, t. II, Warszawa 1877.
Zwiercan M., Model władcy w komentarzu Jana z Dąbrówki do kroniki bł. Wincentego zwanego Kadłubkiem w wykładzie Uniwersyteckim w latach Jana Długosza, Analecta Cracoviensia 16, 1984.
Zwiercan M., Zainteresowania historyczne społeczności Uniwersytetu Krakowskiego w XV wieku, w: Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce, Warszawa 1993.
Żygulski Z., Chorągwie tureckie w Polsce na tle ogólnej problematyki przedmiotu, Studia do Dziejów Wawelu 3, 1968.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 504
Liczba cytowań: 0
