Oskarżenia i procesy o czary w Koźminie w XVII-XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.12775/RH.2016.10Słowa kluczowe
procesy o czary, czasy wczesnonowożytne, Wielkopolska, pakt z diabłem, katolicyzm, miasteczko, stosunki międzysąsiedzkie, honorAbstrakt
Anklagen und Prozesse wegen Zauberei in Koschmin während des 17.-18. Jahrhunderts
Zusammenfassung
Der Beitrag widmet sich Zaubereiprozessen, die während des 17. und 18. Jahrhunderts in Groß und Neu Koschmin (Koźmin Wielki und Koźmin Nowy) verhandelt wurden. Heute bilden beide Kleinstädte die Stadt Koźmin Wielkopolski. Ähnlich wie in vielen anderen Städten Großpolens und der Rzeczpospolita war auch in diesen beiden der Glaube an die Macht des Teufels und die bösen Taten, die Hexen und Zauberer mit seiner Hilfe vollbrachten, in der Frühen Neuzeit weit verbreitet. Die ersten Nachrichten über Gerichtsverfahren in Koschmin, die im Zusammenhang mit Zaubereivorwürfen standen, stammen aus der ersten Hälfte des 17. Jahrhunderts. Noch im 18. Jahrhundert erfahren wir aus den Stadtbüchern von Anklagen wegen Zauberei, doch damals kam es nicht mehr zu Prozessen. Die angeklagten Personen beschuldigten wiederum ihre Ankläger der „Rufschädigung”, was einen Zaubereiprozeß verhindern sollte. Diese Taktik war in der Regel wirksam. Besonders interessant sind zwei Prozesse in Neu Koschmin in den Jahren 1690 und 1692. Beide richteten sich gegen Männer, und alles deutet darauf hin, daß die Angeklagten der Vater Gregor Klecha und sein Sohn Matthäus Kleszka waren. Beide endeten auch auf dem Scheiterhaufen. Es kann festgestellt werden, daß in beiden untersuchten Städtchen die Anklagen bei den Zaubereiprozessen „von unten” kamen, d. h. sie wurden von den Einwohnern und nicht vom Magistrat erhoben, der sich seit dem 18. Jahrhundert bemühte, es zu keinen Prozessen dieses Typs mehr kommen zu lassen. In beiden Städten Koschmin müssen die Zaubereiprozesse als Anklageprozesse angesehen werden, d. h. es meldete sich jeweils ein Ankläger vor Gericht, der einer bestimmten Person gewisse Taten vorwarf, die er mit Hilfe von Zauberei begangen haben soll. Die Anklagen wurden vor allem gegen ärmere Leute erhoben, wie z. B. gegen Gregor Klecha. Er gehörte nicht zur Bürgerschaft der Stadt, sondern war ein Bauer, der auf der Suche nach Verdienstmöglichkeiten in die Stadt gekommen war. Somit war auch ein „Fremder”.
Accusations of witchcraft and witch trials in Koźmin in the 17th-18th centuries
Abstract
The topic of witchcraft beliefs and witch trials related to them does not inspire much interest in Polish historiography. Polish historians do not appreciate the role played by the problem in everyday life of inhabitants of villages, towns and boroughs, and how it influenced interpersonal relations. Burning stakes do not fit the image of “the state without stakes”, as Poland is often called. This paper is a contribution to the history of witch trials in Polish-Lithuanian Commonwealth of the early modern period.
Bibliografia
Adamczyk J., Czary i magia w praktyce sądów kościelnych na ziemiach polskich w późnym średniowieczu (XV – połowa XVI wieku), w: Karolińscy pokutnicy i polskie średniowieczne czarownice. Konfrontacja doktryny chrześcijańskiej z życiem społeczeństwa średniowiecznego, Warszawa 2007.
Behringer W., Geschichte der Hexenforschung, w: Wider alle Hexerei und Teufelswerk. Die europäische Hexenverfolgung und ihre Auswirkungen auf Südwestdeutschland, Ostfildern 2004.
Behringer W., Hexen. Glaube, Verfolgung, Vermarktung, München 1998.
Chodyła Z., Olędry Polskie koło Koźmina w latach 1613/1616-1793, Szkice Koźmińskie 17, 1997.
Chodyła Z., Rozdrażew – wieś i gmina. Zarys dziejów, Rozdrażew 1996.
Dülmen van R., Der ehrlose Mensch. Unehrlichkeit und soziale Ausgrenzung in der Frühen Neuzeit, Köln-Weimar-Wien 1999.
Ehrkonzepte in der Frühen Neuzeit. Identitäten und Abgrenzungen, red. S. Backmann, H.-J. Künast, S. Ullmann, B. A. Tlusty, Berlin 1998.
Fuchs R. P., Um die Ehre. Westfälische Beleidigungsprozesse vor dem Reichskammergericht (1525-1805), Paderborn 1999.
Gansiniec R., Eucharystia w wierzeniach i praktykach ludu, Lud 44, 1957.
Gersmann G., „Gehe hin und verthedige dich“ – Injurienklagen als Mittel der Abwehr von Hexereiverdächtigungen – ein Fallbeispiel aus dem Fürstbistum Münster, w: Ehrkonzepte in der Frühen. Identitäten und Abgrenzungen, Berlin 1998.
Hoszowski S., Klęski elementarne w Polsce w latach 1587-1648, w: Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70. rocznicę urodzin, Warszawa 1960.
Irsigler F., Hexenverfolgungen vom 15. bis 17. Jahrhundert. Eine Einführung, w: Methoden und Konzepte der historischen Hexenforschung, Trier 1998.
Kreuz P., Kouzelnické a čarnodèjnické procesy v Polsku v 16.-18. století. Přehled novĕjšího bádání a stručný nástin vỳvoje, w: Alis volat propriis. Sborník příspĕvků k životnímu jubileu Ludomily Sulitkové, Brno 2016.
Łaszewski R., Wiejskie prawo karne w Polsce XVII i XVIII wieku, Toruń 1988.
Łukaszewicz J., Krótki historyczno-statystyczny opis miast i wsi w dzisiejszym powiecie krotoszyńskim od najdawniejszych czasów aż po rok 1794, Poznań 1869.
Łukomski S., Koźmin Wielki i Nowy. Monografia historyczna, Poznań 1914.
Ostling M., Between the Devil and the Host: Imagining Witchcraft in Early Modern Poland, Oxford – New York 2011.
Östling P. A., Witchcraft trials in 17th-century Sweden and the Great Northern Swedish witch craze of 1668-1678, Studia Neophilologica 84, 2012.
Pietrowski M., Słownik historyczno-geograficzny miejscowości gmin Koźmin Wielkopolski, w: Monografia Koźmina Wielkopolskiego i okolic, Koźmin Wielkopolski 2006.
Pilaszek M., Procesy o czary w Polsce w wiekach XV-XVIII, Kraków 2008.
Raczyński E., Wspomnienia Wielkopolski, to jest województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego, t. II, Poznań 1843.
Rummel W., Voltmer R., Hexen und Hexenverfolgung in der Frühen Neuzeit, Darmstadt 2008.
S. X., Kilka słów o czarownicach w Polsce, Przyjaciel Ludu 11, 1844, nr 22-23.
Salmonowicz S., Procesy o czary w Polsce. Próba rozważań modelowych, w: Prawo wczoraj i dziś. Studia ofiarowane profesor Katarzynie Sójce-Zielińskiej, Warszawa 2000.
Schulte R., Männer in Hexenprozessen – ein Überblick aus mitteleuropäischer Perspektive, KIH-eSkript. Interdisziplinäre Hexenforchung online 2009, z. 1.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I-XV, Warszawa 1880-1902.
Słownik języka polskiego Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwieckiego, s. I-VIII, Warszawa 1900-1927.
Sochaniewicz K., O potrzebie systematycznego wydawnictwa materiałów do historii procesów o czary w Polsce, Lud 4, 1925.
Späte Hexenprozesse. Der Umgang der Aufklärung mit dem Irrationalen, red. W. Behringer, S. Lorenz, D. R. Bauer, Bielefeld 2016.
Warschauer A., Die städtischen Archive in der Provinz Posen, Leipzig 1901.
Wędzki A., Koźmin w dobie renesansu, w: Monografia Koźmina Wielkopolskiego i okolic, Koźmin Wielkopolski 2006.
Wędzki A., Okres wojen i upadku gospodarczego (od połowy XVII do początku XVIIII wieku, w: Monografia Koźmina Wielkopolskiego i okolic, Koźmin Wielkopolski 2006.
Wijaczka J., Mężczyźni jako ofiary procesów o czary przed sądem łobżenickim w drugiej połowie XVII wieku, Czasy Nowożytne 17, 2004.
Wijaczka J., Procesy o czary w Polsce w dobie Oświecenia. Zarys problematyki, Klio 7, 2005.
Wijaczka J., Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI-XVIII wieku, Toruń 2007.
Wijaczka J., Procesy o czary w regionie świętokrzyskim w XVII-XVIII wieku, w: Z przeszłości regionu świętokrzyskiego od XVI do XX wieku, Kielce 2003.
Wijaczka J., Próba zimnej wody (pławienie) w oskarżeniach i procesach o czary w państwie polsko-litewskim w XVI-XVIII wieku, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 60, 2016 (w druku).
Wijaczka J., rec.: M. Ostling, Between the Devil and the Host: Imagining Witchcraft in Early Modern Poland, Oxford – New York 2011, Acta Poloniae Historica 105, 2012.
Wijaczka J., rec.: W. Wyporska, Witchcraft in Early Modern Poland, Acta Poloniae Historica 112, 2015.
Wyporska W., Witchcraft in Early Modern Poland, 1500-1800, Basingstoke 2013.
Zdrójkowski Z., „Praktyka kryminalna” Jakuba Czechowicza, jej źródła i system na tle rozwoju współczesnego prawa karnego zachodniej Europy, Toruń 1949.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 413
Liczba cytowań: 0