Collegium desertum – niedokończona fundacja uniwersytecka Kazimierza Wielkiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/RH.2016.04Słowa kluczowe
Uniwersytet Krakowski, kolegia uniwersyteckie, Kazimierz Wielki, Polska XIV w.Abstrakt
Collegium desertum – die unvollendete Universitätsstiftung Kasimirs des Großen
Zusammenfassung
Der vorliegende Beitrag stellt den Versuch dar, die bisherigen Forschungsmeinungen zur Lage und zum Zeitpunkt des Baubeginns des ersten festen Sitzes der Universität König Kasimirs des Großen einer Revision zu unterziehen. Der Autor lokalisiert das alte Universitätsgelände in der Stadt Kasimir bei Krakau, und zwar auf einem Areal, das von den Straßen Tkacka (heute Józefa), Wąska, Św. Wawrzyńca und der Stadtmauer eingegrenzt war (dem ungefähren Mauerverlauf entspricht heute der Verlauf der Straße Dajwór). Den Anlaß zur Entstehung dieser Einrichtung gab wohl die Stiftung des Collegium Carolinum in Prag 1366. Das unvollendete Universitätsgebäude wurde seit Anfang des 15. Jahrhunderts als collegium bezeichnet, was im Zusammenhang mit der Neugründung der Universität in Krakau und der Stiftung des Kollegs König Wladislaus’ stand (1400). Mit der Zeit wurde das ältere Gebäude in Kasimir – wohl um es von dem neueren zu unterscheiden – als collegium antiquum und später als collegium desertum bezeichnet, um gegen Ende des Jahrhunderts vollständig zur Ruine zu werden und schließlich gänzlich in der jüdischen Stadt aufzugehen. Die Stiftung in Krakau stand in Verbindung mit Bemühungen um die Umstellung des Verfassung (vom hospitium zum collegium) und der Ausstattung der Hochschule, das von da an entsprechend dem Prager Modell auf kirchlichen Benefizien beruhte. Das Projekt wurde vom Tod König Kasimirs (1370) unterbrochen, dem es nicht mehr gegönnt war, seiner Universität die in Aussicht gestellten Einkünfte aus den Salzbergwerken zu übertragen. Sein Nachfolger Ludwig von Anjou war an der Fortführung dieser Initiative nicht mehr interessiert, so daß bei der Neugründung der Universität im Jahre 1400 der Stifter Wladislaus Jagiello ein neues Kolleg errichten ließ, das auch seinen Namen trug.
Collegium desertum – unfinished university foundation of Kazimierz the Great
Abstract
The paper attempts a revision of current historiographic opinion on the localisation and the time of undertaking work on the first permanent premises of the University of Kazimierz the Great. The author outlines the university area in the town of Kazimierz, marked by the streets Tkacka (today Józefa), Wąska, Świętego Wawrzyńca and the city walls (now roughly equivalent to Dajwór Street). The decision was probably inspired by the foundation of Collegium Carolinum in Prague in 1366. The investment in Cracow was related to the attempted changing of the organisational model of the university (from hospitial to collegial) and the model of funding, based – as in Prague – on church benefices. The undertaking was interrupted by the death of King Kazimierz (1370).
Bibliografia
Baczkowska W., Putanowicz Józef, w: Polski słownik biograficzny, t. XXIX, 1986.
Baczkowski K., Jan Dąbrowski (1890-1965), w: Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Historycznego, Kraków 2000.
Bandtkie J. S., Dzieje narodu polskiego, t. II, Wrocław 1835.
Barycz H., Radymiński Marcin, w: Polski słownik biograficzny, t. XXX (1987).
Barycz H., Trudne początki (Rzecz o Uniwersytecie Kazimierzowskim), w: tenże, Alma Mater Jagellonica. Studia i szkice z przeszłości Uniwersytetu Krakowskiego, Kraków 1958.
Barycz H., Z zagadek Uniwersytetu Kazimierzowskiego w Krakowie, Przegląd Zachodni 8, 1952.
Barycz H., Z zagadek Uniwersytetu Kazimierzowskiego w Krakowie, Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności 52, 1951, nr 9.
Baster M., Zaginione kolegium, Wiedza i Życie 2006, nr 9.
Bąkowski K., Dawne kierunki rzek pod Krakowem, Rocznik Krakowski 5, 1902.
Borowiejska-Birkenmajerowa M., Świszczowski S. (1903-1989), Ochrona Zabytków 43, 1990.
Brandowski A., Założenie Uniwersytetu Krakowskiego w roku 1364 na podstawie dyplomatycznej, Kraków 1872.
Dąbrowski J., Czy Uniwersytet Kazimierzowski działał na Kazimierzu?, Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 5, 1959 (druk: 1961).
Dużyk J., Treiderowa A., Zagadnienie opieki nad zabytkami w działalności Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 3, 1957 (druk: 1959).
Ekielski E., Miasto Kazimierz i budowle akademickie w tem mieście, Kraków 1869. Estreicher K., Bibliografia polska XIX stólecia, t. V, XIII, Kraków 1880, 1894.
Gąsiorowski S., Krawczuk W., Collegium Kazimierzowskie, Kraków 2015.
Gedl M., Józef Łepkowski (1826-1894), w: Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Historycznego, Kraków 2000.
Gieysztor A., Origines sociale et nationale du corps universitaire de Cracovie aux XIVe et XVe siècles, w: The Universities in the Late Middle Ages, Leuven 1978.
Gryglewski R. W., Józef Oettinger (1818-1895), w: Uczeni żydowskiego pochodzenia we współczesnych dziejach Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014.
Kałuża Z., Pereat dialectica! O dwu odniesieniach Bartłomieja z Jasła do Gety Witalisa z Blois, Przegląd Tomistyczny 14, 2008, s. 75-86
Knoll P. W., Casimir the Great and the University of Cracow, Jahrbuch für Geschichte Osteuropas 16, 1968.
Konieczna W., Początki Kazimierza (do r. 1419), w: Studia nad przedmieściami Krakowa, Kraków 1938 (Biblioteka Krakowska 94).
Kowalczyk M., Krakowskie mowy uniwersyteckie z pierwszej połowy XV wieku, Wrocław 1970.
Kowalczyk M., Odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego w świetle mów Bartłomieja z Jasła, Małopolskie Studia Historyczne 6, 1963.
Kozłowska-Budkowa Z., Kiedy król zaczął budować Uniwersytet na Kazimierzu?, Małopolskie Studia Historyczne 6, 1964.
Kozłowska-Budkowa Z., La fondation de l’Université de Cracovie, en 1364, et son rôle dans le développement de la civilisation en Pologne, w: Les Universités Européennes du XIVe au XVIIIe Siècle. Aspects et Problèmes, Genève 1967.
Kozłowska-Budkowa Z., W sprawie Uniwersytetu Kazimierzowskiego (przegląd nowych ustaleń, dyskusji i hipotez), Studia Historyczne 12, 1969.
Kozłowska-Budkowa Z., Założenie Uniwersytetu w Krakowie w roku 1364 i jego rola w rozwoju kultury w Polsce, w: taż, Studia z dziejów kultury średniowiecznego Krakowa, Kraków 2015 (Biblioteka Krakowska 161).
Kras J., Łopuszański B., Muczkowski Józef, w: Polski słownik biograficzny, t. XXII (1977).
Krasnowolski B., Bożnica Wysoka na krakowskim Kazimierzu, Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa 21, 2002.
Krasnowolski B., Bożnice i cmentarze kazimierskiego Miasta Żydowskiego, w: Cracovia Iudaeorum 3D. Katalog wystawy, Kraków 2013.
Krasnowolski B., Ulice i place krakowskiego Kazimierza. Z dziejów chrześcijan i Żydów w Polsce, Kraków 1992.
Krzyżanowski S., Poselstwo Kazimierza Wielkiego do Awinionu i pierwsze uniwersyteckie przywileje, Rocznik Krakowski 4, 1900.
Łatak K. CRL, Ksiądz Stefan Ranatowicz (1617-1694). Barkowy kronikarz i pisarz klasztorny, Kraków 2010.
Łepkowski J., O zabytkach Kruszwicy, Gniezna i Krakowa oraz Trzemeszna, Rogoźna, Kcyni, Dobieszewka, Gołańczy, Żnina, Gąsawy, Pakości, Kościelca, Inowrocławia, Strzelna i Mogilna sprawozdania i studia, Kraków 1866.
Łuszczkiewicz W., Sprawozdanie z wypadku poszukiwań Komissji, wyznaczonej z grona Towarzystwa Nauk. Krak. celem odszukania miejsca i zabytków budowlanych Uniwersytetu założonego przez Kazimierza Wielkiego, Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 34, 1866.
Markowski M, Uniwersytet Krakowski w kontekście środkowoeuropejskim późnego średniowiecza i wczesnej nowożytności, Olecko 2005 (Episteme 40).
Morawski K., Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Średnie wieki i Odrodzenie ze wstępem o Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego, t. I, Kraków 1900.
Muczkowski J., Wiadomość o założeniu Uniwersytetu Krakowskiego, Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z Uniwersytetem Jagiellońskim Złączonego 19, 1849
Niemiec D., Średniowieczna geneza Starej Synagogi z krakowskiego Kazimierza, w: Ostoja tradycji. Katalog wystawy, Kraków 2016.
Ogrodziński W., Brandowski Roch Alfred, w: Polski słownik biograficzny, t. II (1936).
Perkowska U., Jubileusze Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000 (Biblioteka Krakowska 140).
Płaza S., Adam Vetulani – wydawca źródeł oraz badacz ustroju i prawa polskiego, w: Adam Vetulani 1901-1976, W Służbie Nauki, nr 10, Kraków 2005.
Rederowa D., Stachowska K., Ośrodek naukowy krakowski w świetle materiałów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1841-1871. Wybór źródeł, Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 2, 1956 (druk: 1959).
Remer J., Stanisław Tomkowicz. Sylweta konserwatora, Ochrona Zabytków Sztuki 1, 1930-1931.
Rożek M., Nie istniejące kościoły Krakowa, Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej 33, 1983.
Rzepińska M., Na styku pedagogiki i historii sztuki. Ze studiów na Władysławem Łuszczkiewiczem, w: Symbolae historiae artium. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, Warszawa 1986.
Schmidt M., Starzyński M., Nowe miasto tkackie? Szkic do dziejów społeczno-gospodarczych podkrakowskiego Kazimierza, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 63, 2015.
Sikora F., O fundacji kartuskiej Jana Długosza, Kwartalnik Historyczny 80, 1973.
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. I, z. 1, Wrocław 1980.
Sołtykowicz J., O stanie Akademii Krakowskiej od założenia jej w roku 1347, aż do teraźniejszego czasu, krótki wykład historyczny, Kraków 1810.
Sondel J., Przywileje fundacyjne Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz przywilej nadania szlachectwa jego profesorom (z historyczno-prawnym komentarzem), Kraków 2015.
Starzyński M., Spór o miasto. Kraków w ostatnim dziesięcioleciu panowania Kazimierza Wielkiego, w: Kazimierz – sławny i z czynów Wielki, Kraków 2011.
Starzyński M., Średniowieczny Kazimierz, jego ustrój i kancelaria, Kraków 2015. Starzyński M., Niemiec D., Collegium Minus, Kraków 2015.
Stopka K., Głos w dyskusji nad fundacją Uniwersytetu w Krakowie, Rocznik Krakowski 71, 2005.
Stopka K., Henryk Barycz jako dziejopis Akademii Krakowskiej, w: Henryk Barycz 1901-1994, W Służbie Nauki, nr 9, Kraków 2004.
Svatoš M., Karolinum a kolejní system, w: Dějiny Univerzity Karlovy, t. I, Praha 1995.
Szczur S., Papież Urban V i powstanie Uniwersytetu w Krakowie w 1364 r., Kraków 1999.
Świszczowski S., Miasto Kazimierz od Krakowem, Kraków 1981.
Świszczowski S., Miasto żydowskie na Kazimierzu w świetle nowych badań, Biuletyn Krakowski 2, 1960.
Świszczowski S., Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Kazimierzu, Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności 52, 1951, nr 2.
Šmahel F., Scholae, collegia et bursae universitatis Pragensis. Ein Beitrag zum Wortschatz der mittelalterlichen Universitäten, w: tenże, Die Präger Universität im Mittelalter. Gesammelte Aufsätze. / The Charles University in the Middle Ages. Selected Studies, Leiden-Boston 2007.
Tomkowicz S., Ślady Uniwersytetu Kazimierzowskiego?, Rocznik Krakowski 5, 1902.
Tyrowicz M., Ekielski Eustachy Wojciech, w: Polski słownik biograficzny, t. VI (1948).
Uljasz A., Jerzy Samuel Bandtkie (1768-1835). Uczony, pedagog i pracownik książki polskiej, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis 104, 2011, Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 9.
Uruszczak W., Powstanie Uniwersytetu w Krakowie w 1364 roku, Czasopismo-Prawno Historyczne 64, 2014.
Vetulani A., A pécsi egyetem, valamint a krakkói és bécsi testvéregyetemek alapításának körülményeiről, w: A pécsi egyetem történetéből, Pécs 1967.
Vetulani A., Die Universitätspolitik Papst Urbans V., w: Ius sacrum. Klaus Mörsdorf zum 60. Geburtstag, München-Paderborn-Wien 1969.
Vetulani A., Kazimierzowska fundacja krakowskiego studium generale, Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1962.
Vetulani A., La fondation des universités dans l’Europe Centrale aux temps du pontificat d’Urbain V, w: La storia del diritto nel quadro delle scienze storiche. Atti del I congresso internazionale della Societa’ Italiana di Storia del Diritto, Firenze 1966.
Vetulani A., Les origines de l’Université de Cracovie, Acta Poloniae Historica 13, 1966.
Vetulani A., Papież Urban V wobec nowo zakładanych uniwersytetów środkowoeuropejskich, w: Pastori et magistro, Lublin 1966.
Vetulani A., Początki najstarszych wszechnic środkowoeuropejskich, Wrocław 1970.
Vetulani A., Początki wszechnicy krakowskiej, Czasopismo Prawno-Historyczne 16, 1964.
Vetulani A., Vizsgálatok a középkori egyetemi jogi oktatás köréből, w: A 600 éves jogi felsőoktatás történetéből 1367-1967, Pécs 1967 (Studia Iuridica auctoritate Universitatis Pécs publicata 60).
Wagner W. E., Universitätsstift und Kollegium in Prag, Wien und Heidelberg. Eine vergleichende Untersuchung spätmittelalterlicher Stiftungen im Spannungsfeld von Herrschaft und Genossenschaft, Berlin 1999 (Europa im Mittelalter 2).
Wereszycka H., Orman-Michta E., Sołtykowicz (Sołtykiewicz) Józef, w: Polski słownik biograficzny, t. XL (2000-2001).
Witkowski R., Praedicare manibus. Zakon Kartuzów w Europie Środkowej od początku XIV do połowy XVI wieku, Salzburg 2011 (Analecta Cartusiana 285/2).
Włodarek A., Architektura średniowiecznych kolegiów i burs Uniwersytetu Krakowskiego, Kraków 2000.
Wyrozumska B., O Autorce, w: Z. Kozłowska-Budkowa, Studia z dziejów kultury średniowiecznego Krakowa, Kraków 2015 (Biblioteka Krakowska 161).
Wyrozumska B., Stanisław Krzyżanowski (1865-1917), w: Mediewiści, Poznań 2011.
Wyrozumski J., Kolegia i bursy Uniwersytetu Krakowskiego, w: tenże, Z najstarszych dziejów Uniwersytetu Krakowskiego. Szkice, Kraków 1996.
Wyrozumski J., Kraków do schyłku wieków średnich, Kraków 1992 (Dzieje Krakowa, t. I)
Wyrozumski J., L’università bolognese e lo Studio generale cracoviano di Casimiro il Grande, w: Commentationes historicae Almae Matri Studiorum Bononiensi novem saecula feliciter celebranti ab Universitate Jagellonica Cracoviensi oblatae, Kraków 1988.
Wyrozumski J., Les collèges et les internats de l’Université Jagellone aux XVe et XVIe siècles, w: I collegi universitari in Europa tra il XIVe il XVIII secolo, Milano 1991.
Wyrozumski J., Uniwersytet Krakowski a Uniwersytet Boloński, w: tenże, Z najstarszych dziejów Uniwersytetu Krakowskiego. Szkice, Kraków 1996.
Zdanek M., O źródłach Jana Długosza do dziejów fundacji Uniwersytetu Krakowskiego (w druku).
Zdanek M., Uniwersytet Krakowski wobec własnej przeszłości w XV i na początku XVI wieku. Stan i perspektywy badań, w: Felix indiget amicis. Studia z dziejów kultury duchowej i intelektualnej średniowiecza ofiarowane Profesorowi Krzysztofowi Ożogowi, Kraków 2016.
Zdanek M., Uniwersytet na Bawole w Kazimierzu, w: Piękno darowane. Dzieła ofiarowane Uniwersytetowi Jagiellońskiemu w zbiorach Collegium Maius. Katalog wystawy, Kraków 2014.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 567
Liczba cytowań: 0
