Presbiteri fornicantes. Problem rozwiązłości kleru diecezji poznańskiej w świetle akt czynności biskupa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego (1438-1479)
DOI:
https://doi.org/10.12775/RH.2025.08Słowa kluczowe
diecezja poznańska, dyscyplina kleru, celibat, rozwiązłośćAbstrakt
Artykuł dotyczy odnotowywanych w aktach czynności biskupa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego (1438-1479) spraw niezachowywania przez kler nakazu czystości. Autor analizuje liczbę i rodzaj tych występków, z których najczęstszym był konkubinat. Wiele spraw dotyczy wieloletniego i uporczywego łamania celibatu lub też rozwiązłości połączonej z czynami kryminalnymi. Liczba tych spraw nie jest duża, ale księgi odnotowują chyba tylko najpoważniejsze przypadki. Problem dotykał kleru niezależnie od pozycji społecznej, wykształcenia, rangi i funkcji. W połączeniu z widoczną obojętnością świeckich utrudniało to narzucenie przez władze kościelne odpowiedniej dyscypliny moralnej.
Bibliografia
Armstrong-Partida M., Defiant Priests. Domestic Unions, Violence and clerical Masculinity in Fourteenth-Century Calatunya, Ithaca-London 2017.
Brundage J.A., Law, Sex and Christian Society in Medieval Europe, Chicago 1987.
Brundage J.A., Medieval Canon Law, London – New York 1995.
Czyżak M., „Christi nomine invocato pro tribunali sedentes”. Sprawy duchownych gnieźnieńskich o życie w konkubinacie w świetle księgi wikariusza generalnego gnieźnieńskiego Sędziwoja z Czechla (1449-1453), w: Ecclesia, regnum, fontes. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Marii Koczerskiej, Warszawa 2014.
Czyżak M., Wikariusze gnieźnieńscy jako grupa i ich wzajemne relacje w 2. połowie XIV i w 1. połowie XV wieku, w: Człowiek w średniowieczu. Między biologią a historią, Łódź 2009.
Czyżak M., Wikariusze katedry gnieźnieńskiej jako plebani w 1. połowie XV wieku, w: Kościół i duchowieństwo w średniowiecznej Polsce i na obszarach sąsiednich, Toruń 2013.
Dembiński P., Kłopoty z biskupimi nepotami, czyli perypetie Piotra ze Śmigla, w: Memoria viva. Studia historyczne poświęcone pamięci Izabeli Skierskiej (1967-2014), Warszawa-Poznań 2015.
Dembiński P., Poznańska kapituła katedralna schyłku wieków średnich. Studium prozopograficzne 1428-1500, Poznań 2012.
Dembiński P., Środowisko duchownych w średniowiecznym Poznaniu, w: Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, Poznań 2005.
Fijałek J., Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej na tle ustawodawstwa synodalnego [1894], wyd. 2, Kraków 1997.
Gąsiorowski A., Skierska I., Średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, Roczniki Historyczne 61, 1995.
Geremek B., Ludzie marginesu w średniowiecznym Paryżu. XIV-XV wiek, Poznań 2003.
Gołaszewski Ł., Konflikty o dziesięciny w dawnej Rzeczypospolitej. Aspekty prawne i społeczne na przykładzie parafii Kobylin na przełomie XVI i XVII wieku, Białystok 2024.
Graff T., Episkopat monarchii jagiellońskiej w dobie soborów powszechnych XV wieku, Kraków 2008.
Hunter D.G., Married Clergy in Eastern and Western Christianity, w: A Companion to Priesthood and Holy Orders in the Middle Ages, Leiden 2016.
Jabłońska A., Obraz duchowieństwa parafialnego w świetle wizytacji Wincentego de Seve (1608-1609). Wybrane aspekty, Roczniki Humanistyczne 65, 2017, z. 2.
Jurek T., Biskupstwo poznańskie w wiekach średnich, Poznań 2018.
Jurek T., Wokół zagadek najdawniejszych dziejów poznańskiej fary, Kronika Miasta Poznania, 2003, nr 3.
Kowalska-Pietrzak A., Duchowieństwo parafialne w późnośredniowiecznej Polsce centralnej. Archidiakonaty łęczycki i uniejowski, Łódź 2014.
Kozak A., Księga sądowa gnieźnieńskich wikariuszy generalnych Sędka z Czechla i Jana z Brzóstkowa (1449-1453, 1455). Studium źródłoznawcze i edycja krytyczna, Poznań 2023.
Kozak A., Zapiski z akt czynności biskupich Andrzeja Łaskarza, w: Memoria viva. Studia historyczne poświęcone pamięci Izabeli Skierskiej (1967-2014), Warszawa-Poznań 2015.
Kracik J., Prawie wielebni, Kraków 2011.
Krafl P.O., Polské provincjální synody 13.-15. století, Praha 2016.
Kras P., Husyci w piętnastowiecznej Polsce, Lublin 1998.
Kras P., Jak czytać protokoły inkwizycyjne? Sprawy husyckie w Acta episcopalia Andrzeja Bnińskiego: uwagi wstępne, w: Kultura pisma w średniowieczu. Znane problemy, nowe metody, Lublin 2013.
Kras P., O biskupich inkwizytorach w Polsce i w Czechach. Przyczynek do dyskusji, w: Memoria viva. Studia historyczne poświęcone pamięci Izabeli Skierskiej (1967-2014), Warszawa-Poznań 2015.
Krawiec A., Seksualność w średniowiecznej Polsce, Poznań 2000.
Kubín P., L’introduction contrainte du célibat clérical dans les pays tchèques au XIIe siecle, Médiévales 84, 2023.
Lentes Th., Zapp H., Zölibat, w: Lexikon des Mittelalters, t. IX, Zürich 1999.
Litak S., Struktura i funkcje parafii w Polsce, w: Kościół w Polsce, t. II, Kraków 1970.
Maisel W., Poznańskie prawo karne do końca XVI wieku, Poznań 1963.
Manikowska H., Szkoły: nauczanie szkolne i uniwersyteckie, w: Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV w., Warszawa 1997.
Mastyńska A., Biskup Andrzej z Bnina, cz. 1, Roczniki Historyczne 9, 1933.
Müller W.P., The Price of Papal Pardon. New Fifteenth-Century Evidence, w: Päpste, Pilger, Pönitentiarie. Festschrift für Ludwig Schmugge zum 65. Geburtstag, Tübingen 2004.
Nowacki J., Biskup poznański Andrzej Bniński w walce z husytami Zbąszynia. Nieznane karty z procesów husyckich roku 1439, Roczniki Historyczne 10, 1934.
Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. II, Poznań 1964.
Olczak S.L., Duchowieństwo parafialne diecezji poznańskiej w końcu XVI i pierwszej połowie XVII w., Lublin 1990.
Ożóg K., Jadwiga Andegaweńska a episkopat polski u schyłku XIV wieku, w: Święta Jadwiga Królowa. Abyśmy byli godni tego dziedzictwa, Kraków 2006.
Ożóg K., Kościół katolicki w Królestwie Polskim w czasach Władysława Jagiełły, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne 141, z. 2, 2014.
Ożóg K., Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384–1434), Kraków 2004.
Prochaska A., Konfederacja ziemian przeciw duchowieństwu w 1407, Kwartalnik Historyczny 21, 1907.
Radzimiński A., Wikariusze katedralni w Polsce średniowiecznej, Roczniki Historyczne 76, 2010.
Rossiaud J., Prostytucja w średniowieczu, tłum. P. Salwa, Warszawa 1997.
Ryś G., Celibat, Kraków 2002.
Sawicki J., Concilia Poloniae. Źródła i studia krytyczne, t. VII: Synody diecezji poznańskiej i jej statuty, Poznań 1952.
Silnicki T., Ordo visitationis z początku XV wieku, w: tenże, Z dziejów Kościoła w Polsce, Warszawa 1960.
Skierska I., Konsystorz gnieźnieński w XV wieku, w: 1000 lat archidiecezji gnieźnieńskiej, Gniezno 2000.
Skierska I., Pleban w późnośredniowiecznej Polsce, w: Kolory i struktury średniowiecza, wyd. 2, Warszawa 2004.
Skierska I., Źródła do badania praktyk religijnych w średniowiecznej Polsce: akta sądów kościelnych i kapituł, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 87, 2007.
Skwierczyński K., Recepcja idei gregoriańskich w Polsce do początku XIII wieku, Wrocław 2005.
Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I-VI, Wrocław 1982 – Poznań 2025.
Słownik historyczno-geograficzny ziemi warszawskiej w średniowieczu, Warszawa 2013.
Stopka K., Szkoły katedralne metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu. Studia nad kształceniem kleru polskiego w wiekach średnich, Kraków 1994.
Štulrajterová K., Sacerdotal Celibacy in Medieval Hungary, Bulletin of Medieval Canon Law 30, 2013.
Sumowski M., De presbitero geniti. Dyspensy od nieprawego urodzenia dla średniowiecznego kleru pruskiego, Studia Historica Gedanensia 15, 2024.
Szady B., Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, Lublin 2003.
Tazbir J., Staropolski antyklerykalizm, Kwartalnik Historyczny 109, 2002, nr 3.
Vincurský M., Klerikálny celibát v Čechách a na Morave v dobe predhusitskiej. Porovnanie so stavom v ďalších krajinách Európy, Brno 2017, praca magisterska napisana pod kierunkiem L. Jana, online: <https://is.muni.cz/th/sic37/Magisterska_praca.pdf>.
Walczy Ł., Instrukcja prymasa Zbigniewa Oleśnickiego Mł. z r. 1481/1482. Przyczynek do dziejów Kościoła polskiego, Nasza Przeszłość 74, 1990.
Wąsik W., Obowiązek celibatu duchownych w Kościele starożytnym według przepisów prawa kościelnego i rzymskiego (IV-V wieku), Vox Patrum 89, 2024.
Werner J., Promiscuous Priests and Vicarage Children: Clerical Sexuality and Masculinity in Late Medieval England, w: Negotiating Clerical Identities. Priests, Monks and Masculinity in the Middle Ages, London – New York 2010.
Wiesiołowski J., Episkopat Polski XV wieku jako grupa społeczna, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. IV, Warszawa 1990.
Wiesiołowski J., Środowisko kościelne i kultura, w: Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV w., Warszawa 1997.
Wilk-Woś W., Pasterz i jego pastuszkowie, czyli rzecz o arcybiskupie Zbigniewie Oleśnickim i plebanach w jego diecezji, w: Veritati servientes. Księga pamiątkowa Ojcu Profesorowi Januszowi Zbudniewkowi ZP, Warszawa 2009.
Wiślicz T., Upodobanie. Małżeństwo i związki nieformalne na wsi polskiej XVII-XVIII wieku. Wyobrażenia społeczne i jednostkowe doświadczenia. Wrocław 2012.
Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004.
Wiśniowski E., Wizytacja archidiakonatu praskiego z lat 1379-1382, w: Ecclesia, cultura, potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa. Księga ofiarowana Siostrze Profesor Urszuli Borkowskiej OSU, Kraków 2006.
Wójcik W., Prawo celibatu w Polsce średniowiecznej, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 5, 1958, z. 4.
Wroniszewski J., Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i gospodarcze, Poznań-Wrocław 2001.
Zahajkiewicz M., Teoria duszpasterstwa, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. I, Lublin 1974.
Zygner L., W sprawie synodów arcybiskupa gnieźnieńskiego Janusza Suchegowilka (1374-1382), w: Kościół i duchowieństwo w średniowiecznej Polsce i na obszarach sąsiednich, Toruń 2013.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 17
Liczba cytowań: 0
