Roczniki Historyczne jako organ polskich badań zachodnich w okresie międzywojennym
DOI:
https://doi.org/10.12775/RH.2025.04Słowa kluczowe
Roczniki Historyczne, Kazimierz Tymieniecki, badania zachodnie, historia historiografiiAbstrakt
Artykuł przedstawia rolę Roczników Historycznych w kształtowaniu polskich badań zachodnich w okresie międzywojennym. Autor omawia genezę pisma, związki z nurtem myśli zachodniej oraz udział w polemikach z niemiecką Ostforschung. Na podstawie źródeł archiwalnych i analizy zawartości czasopisma (1925-1939) ukazuje, że około 19% publikacji dotyczyło szeroko pojętej problematyki zachodniej, ze szczególnym naciskiem na Pomorze, Śląsk i relacje polsko-niemieckie. Roczniki pełniły funkcję forum naukowego i narzędzia obrony polskich racji historycznych, zachowując przy tym charakter naukowy, mimo wyraźnego kontekstu politycznego. Po wojnie autorzy związani z pismem odegrali kluczową rolę w badaniach nad Ziemiami Odzyskanymi.
Bibliografia
Baumgart J., Co tłumaczyła ,,Publikationsstelle”, Przegląd Zachodni 1948, nr 1.
Baumgart J., Tajna organizacja nauki niemieckiej, Przegląd Zachodni 1947, nr 11-12.
Bukiel M., Rola Instytutu Zachodniego w konstruowaniu i dekonstruowaniu Ziemi Lubuskiej jako nowego regionu 1945-1948, Przegląd Zachodni 2019, nr 3.
Chodera J., Literatura niemiecka o Polsce w latach 1918-1939, Katowice 1969.
Deutsche Ostforschung und polnische Westforschung im Spannungsfeld von Wissenschaft und Politik. Disziplinen im Vergleich, red. J.M. Piskorski, J. Hackmann, R. Jaworski, t. I, Osnabrück-Poznań 2002.
Deutschland und Polen. Beiträge zu ihren geschichtlichen Beziehungen, red. A. Brackmann, München-Berlin 1933.
Dobosz J., Z Kielc przez Kraków i Warszawę do Poznania. Kazimierz Tymieniecki i jego działalność na Uniwersytecie Poznańskim przed II wojną światową, Kronika Miasta Poznania 2019, nr 1 (Uniwersytetowi na stulecie).
Eberhardt P., Polska i jej granice. Z historii polskiej geografii politycznej, Lublin 2004.
Franz M., Janicki T., Magowska A., Uniwersytet w czasie wojny 1939-1945, Poznań 2019.
Gąsiorowski A., Kazimierz Tymieniecki jako organizator życia naukowego. Przyczynki do biografii, w: Kazimierz Tymieniecki (1887-1968). Dorobek i miejsce w mediewistyce polskiej, Poznań 1990.
Gehrke R., Der polnische Westgedanke bis zur Wiedererrichtung des polnisches Staates nach Ende des Ersten Weltkrieges, Marburg 2001.
Górski K., Autobiografia naukowa, red. W. Sieradzan, Toruń 2003, s. 36-37.
Górski K., Wspomnienie o środowisku historycznym Poznania lat trzydziestych, w: Polskie Towarzystwo Historyczne 1886-1986. Zbiór studiów i materiałów, Wrocław 1990.
Grodecki R., Zachorowski S., Dąbrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, t. I-II [1926], wyd. 2, Kraków 1995.
Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, t. I-III, red. S. Kutrzeba, Kraków 1933-1939.
Kaczmarczyk K., rec. z pracy Übersicht über die Bestande des Geheimen Staatsarchivs zu Berlin-Dahlem, Roczniki Historyczne 10, 1934, z. 2.
Kaczmarek J.E., Prinke A., Żywot długi, pracowity i spełniony. Profesor Józef Kostrzewski (1885-1969) – prehistoryk, patriota, Europejczyk, Poznań 2023.
Der Kampf um die Weichsel. Untersuchungen zur Geschichte des Polnischen Korridors, red. E. Keyser, Stuttgart 1926.
Kazimierz Tymieniecki (1887-1968). Dorobek i miejsce w mediewistyce polskiej, red. J. Strzelczyk, Poznań 1990.
Kazimierz Tymieniecki. W pięćdziesiątą rocznicę śmierci mistrza nauk mediewistycznych, red. J. Nikodem, Poznań 2019.
Kochanowska-Wojciechowska J., Stosunek Śląska do Polski i Czech w latach 1320-1339, Roczniki Historyczne 4, 1928.
Koczy L., Dagome iudex, Schinesghe i Awbaba, Roczniki Historyczne 12, 1936.
Koczy L., Kilka uwag o najstarszych dziejach Pomorza, Roczniki Historyczne 8, 1932.
Konieczny W., Kresy zachodnie w myśli politycznej Jana Ludwika Popławskiego, Studia Historyczne 29, 1986.
Kortus B., Der polnische Westgedanke und die Geographie, w: Deutsche Ostforschung und polnische Westforschung im Spannungsfeld von Wissenschaft und Politik. Disziplinen im Vergleich, t. I, Osnabrück-Poznań 2002.
Kostrzewski J., Czasy przedhistoryczne Pomorza, Roczniki Historyczne 3, 1927.
Kötzschke R., Ebert W., Geschichte der ostdeutschen Kolonisation, Leipzig 1937.
Kowalenko W., rec. z pracy Zantoch, Roczniki Historyczne 13, 1937.
Kowalenko W., Rola grodów w osadnictwie wczesnohistorycznym i średniowiecznym, Roczniki Historyczne 13, 1937.
Krzoska M., Für ein Polen an Oder und Ostsee. Zygmunt Wojciechowski (1900-1955) als Historiker und Publizist, Osnabrück 2003.
Kwilecki A., Tomaszewski W., Poznań jako ośrodek myśli zachodniej w dwudziestoleciu międzywojennym, w: Polska myśl zachodnia w Poznaniu i Wielkopolsce. Jej rozwój i realizacja w wiekach XIX i XX, Warszawa-Poznań 1980.
Labuda G., Kazimierz Tymieniecki jako redaktor Roczników Historycznych, Roczniki Historyczne 35, 1969.
Labuda G., Początki państwa polskiego w historiografii polskiej i niemieckiej, w: Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cz. 1, Poznań 1974.
Labuda G., Posłowie. Kazimierz Tymieniecki jako badacz dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej, w: K. Tymieniecki, Kształtowanie się społeczeństwa średniowiecznego (Polska na tle Słowiańszczyzny zachodniej), t. II, Poznań 1996.
Leśny J., Józef Widajewicz, w: Wybitni historycy wielkopolscy, wyd. 2, Poznań 2010.
Łahoda M., Zachodnia granica Polski, Warszawa 1918.
Łowmiański H., Zagadnienia roli Normanów w genezie państw słowiańskich, Warszawa 1957.
Madajczyk P., Polska myśl zachodnia w polityce komunistów polskich, Przegląd Zachodni 1997, z. 3.
Matysiak J., Kazimierz Kaczmarczyk 1878-1966. Archiwista i historyk, Poznań 2020.
Michalski M., Antyżydowskie postawy i działania na Uniwersytecie Poznańskim w okresie międzywojennym, w: Wyparte historie. Antysemityzm na Uniwersytecie Poznańskim w latach 1919-1939, Poznań 2022.
Migdalski P., Kazimierz Ślaski jako pionier badań historycznych nad Pomorzem Zachodnim. Przyczynek do życiorysu polskiego historyka oraz badań zachodnich w latach 1945-1956, Roczniki Historyczne 87, 2021.
Migdalski P., Jak Pommern stawało się Pomorzem, w: Kultura – tożsamość – rozwój. 75-lecie polskiego Pomorza Zachodniego, Szczecin 2020.
Migdalski P., Polskie zapomniane syntezy dziejów Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej schyłku XIX w., w: Słowianie połabscy. Studia z zakresu archeologii, historii i językoznawstwa, Toruń 2021.
Migdalski P., Słowiańszczyzna północno-zachodnia w historiografii polskiej, niemieckiej i duńskiej, Wodzisław Śląski 2019.
Migdalski P., The Beginnings of Polish interest in the early medieval past of Kołobrzeg (until the end of the 1950s), Przegląd Zachodni 2020, Special Issue.
Migdalski P., When did the first Polish rulers take the Pomerania? The history of certain paradigm in the Polish historiography, w: Poland, Pomerania and Their Neighbours’ Shaping of Medieval European Civilisation (10th-12th Centuries), Wrocław 2020.
Migdalski P., Wizyta polskich naukowców w Szczecinie i w Wolinie w 1935 roku, Roczniki Historyczne 84, 2018.
Mroczko M., Polska myśl zachodnia 1918-1939 (Kształtowanie i upowszechnienie), Poznań 1986.
Mroczko M., Ziemie dzielnicy pruskiej w polskich koncepcjach i działalności politycznej 1864-1939, Gdańsk 1994.
Myśliński K., Kazimierz Tymieniecki jako historyk Połabszczyzny i Pomorza, w: Kazimierz Tymieniecki (1887-1968). Dorobek i miejsce w mediewistyce polskiej, Poznań 1990.
„Nie zgaśnie pamięć o Waszej pracy”. Założyciele Uniwersytetu Poznańskiego, red. A. Pihan-Kijasowa, D. Konieczko-Śliwińska, Poznań 2016.
Nodzyński T., „Strażnica Zachodnia” 1922-1939. Źródło do dziejów myśli zachodniej w Polsce, Zielona Góra 1997.
Okulewicz P., „Nie dopuszczajcie do swych dusz trucizny”. „Wielka polityka” na Uniwersytecie Poznańskim w latach 1919-1935, Kronika Miasta Poznania 2019, nr 1 (Uniwersytetowi na stulecie).
Pentek Z., Historia poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w latach 1925-1939, Poznań 2025.
Pentek Z., Teodor Tyc (1896-1927). Biografia, Poznań 2012.
Pestrykov O., Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400 Polskiej Akademii Umiejętności. Historiograficzne studium przypadku, Klio Polska. Studia i Materiały z Dziejów Historiografii Polskiej 14, 2022.
Piotrowski B., O Polskę nad Odrą i Bałtykiem. Myśl zachodnia i badania niemcoznawcze Uniwersytetu Poznańskiego, Poznań 1987.
Piskorski J.M., Bogata twórczość krótkiego życia. Zamiast posłowia, w: T. Tyc, Z średniowiecznych dziejów Wielkopolski i Pomorza, Poznań 1997.
Piskorski J.M., „Deutsche Ostforschung” und „polnische Westforschung”, Berliner Jahrbuch für osteuropäische Geschichte 1, 1996.
Piskorski J.M., Kazimierz Tymieniecki w opiniach historyków niemieckich, w: Kazimierz Tymieniecki (1887-1968). Dorobek i miejsce w mediewistyce polskiej, Poznań 1990.
Piskorski J.M., Kolonizacja wiejska Pomorza Zachodniego w XIII i w początkach XIV wieku na tle procesów osadniczych w średniowiecznej Europie, wyd. 2, Poznań 2005.
Piskorski J.M., Polish myśl zachodnia and German Ostforschung. An attempt at a Comparison, w: German Scholars and Ethnic Cleansing 1919-1945, New York – Oxford 2005.
Piskorski J.M., Przeciw nacjonalizmowi w badaniach naukowych nad przeszłością stosunków polsko-niemieckich, Przegląd Historyczny 81, 1990, z. 1-2.
Piskorski J.M., rec. z pracy R. Unterstell, Klio in Pommern. Die Geschichte der pommerschen Historiographie 1815-1945, Köln 1996, Roczniki Historyczne 65, 1999.
Przybyła P., Narracje (i) infrastruktury. „Mit Ziem Odzyskanych” w pamięci politycznej wczesnej Polski Ludowej (na przykładzie Góry św. Anny i Ślęży), Poznań 2016.
Randt E., Die neuere polnische Geschichtsforschung über die politischen Beziehungen West-Pommerns zu Polen im Zeitalter Kaiser Ottos des Großen, Baltische Studien, Naue Folge 34, 1932.
Rudnicki S., Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985.
Sikorski T., Wątor A., Liga Narodowa w zaborze pruskim i jej działacze, Warszawa 2021.
Strauchold G., Myśl zachodnia i jej realizacja w Polsce Ludowej w latach 1945-1957, Toruń 2003.
Strzelczyk J., Niemcy i stosunki polsko-niemieckie w życiu i twórczości Kazimierza Tymienieckiego, w: Kazimierz Tymieniecki. W pięćdziesiątą rocznicę śmierci mistrza nauk mediewistycznych, Poznań 2019.
Szukała M., Pruskie archiwa państwowe a niemieckie badania wschodnie (deutsche Ostforschung) w okresie międzywojennym XX wieku (1918-1939). Między nauką a politycznym zaangażowaniem, Szczecin-Warszawa 2011.
Ślepowroński T., Polska i wschodnioniemiecka historiografia Pomorza Zachodniego (1945-1970). Instytucje – koncepcje – badania, Szczecin 2008.
Śliżewski P., Dorobek i znaczenie Heinricha Felixa Schmida (1896-1963) w kontekście polsko-niemieckiego dialogu historyków w latach międzywojennych i powojennych, 2024, niepublikowana rozprawa doktorska obroniona na Uniwersytecie Szczecińskim.
Tomasiewicz J., W poszukiwaniu nowego ładu. Tendencje antyliberalne, autorytarne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej i społecznej lat 30. XX w. Piłsudczycy i inni, Katowice 2021.
Tymieniecki K., Ludność wiejska w krajach połabskich i pomorskich w wiekach średnich, Slavia Occidentalis 1, 1921.
Tymieniecki K., Piętnaście lat „Roczników Historycznych” (1925-1939), Roczniki Historyczne 15, z. 2, 1939-1946.
Tymieniecki K., Pomorze i Polska, Strażnica Zachodnia 1, 1922.
Tymieniecki K., Pomorze za Bolesławów, Roczniki Historyczne 3, 1927.
Tymieniecki K., Preface, w: History of Polish Pomerania, Poznań 1929.
Tymieniecki K., rec. z prac L. Koczego, Roczniki Historyczne 9, 1933.
Tymieniecki K., rec. z pracy J. Widajewicza, Roczniki Historyczne 10, 1934.
Tymieniecki K., rec. z pracy R. Kötzschkego i W. Eberta, Roczniki Historyczne 13, 1937, z. 2.
Tymieniecki K., rec. z pracy Zantoch, Roczniki Historyczne 13, 1937.
Tymieniecki K., Sprawozdanie z ekspedycji naukowej do Wolina w dniach 28 i 29 października 1935, Roczniki Historyczne 11, 1935.
Tymieniecki K., VII Międzynarodowy kongres historyczny, Roczniki Historyczne 9, 1933.
Tymieniecki K., W sprawie Wolina, Roczniki Historyczne 11, 1935.
Tymieniecki K., Wielkopolska jako kolebka państwa polskiego, Roczniki Historyczne 1, 1925.
Tymieniecki K., Wspomnienia z jesieni 1939, Wrocław 1972.
Wachowiak B., Pomorze w polskich badaniach historycznych lat 1953-2002 (pięćdziesięciolecie Zakładu Historii Pomorza PAN), Acta Cassubiana 4, 2002.
Wątor A., Miejsce problematyki morskiej w programach polskich stronnictw politycznych do 1918 roku, w: Morze i problematyka morska w polskiej myśli politycznej (XIX–XXI wiek). Studia i rozprawy, Szczecin 2014.
Wielkopolska w przeszłości, red. K. Tymieniecki, Poznań 1926.
Wierzbicki A., Jak powstało państwo polskie? Hipoteza podboju w historiografii polskiej XIX i XX wieku, Warszawa 2019.
Wojciechowski Z., Jeszcze słowo o Wolinie, Roczniki Historyczne 11, 1935.
Wojciechowski Z., Kilka słów o Wolinie, Roczniki Historyczne 10, 1934.
Wojtkowski A., Dziesięć lat pracy Towarzystwa Miłośników Historii w Poznaniu, Roczniki Historyczne 8, 1932, z. 1.
Zakrzewski S., Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925, wyd. 2, Kraków 2000.
Zakrzewski S., Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Warszawa [1921], wyd. 2, Kraków 2006.
Zakrzewski S., Niemcy i Polska, Kwartalnik Historyczny 48, 1934.
Zakrzewski S., Okres do schyłku XII w., w: Historia Polski, cz. 1: Wieki średnie, Warszawa 1920 (Encyklopedia polska, t. V, cz. 1).
Zamorski K., Przez profesjonalizację do międzynarodowej ekumeny historyków. Historiografia polska na międzynarodowych kongresach nauk historycznych w latach 1898-1938, Kraków 2021.
Zantoch. Eine Burg im deutschen Osten, red. A. Brackmann, W. Unverzagt, Leipzig 1936.
Zaremba M., Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Warszawa 2001.
Zaremba P., Wspomnienia prezydenta Szczecina 1945–1950, Poznań 1980.
Żak J., Słowianie i Germanie w prahistorii polskiej i niemieckiej, w: Stosunki polsko-niemieckie w historiografii, cz. 1, Poznań 1974.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 12
Liczba cytowań: 0
