Kwestia wolności w ujęciu Spinozy i Leibniza a perspektywa kompatybilistyczna
DOI:
https://doi.org/10.12775/RF.2023.015Abstrakt
Choć koncepcje wolności Spinozy i Leibniza wyrastały w dobie powszechności tezy determinizmu mechanistycznego, którego powszechność została w ubiegłym wieku podważona, ontologiczna argumentacja obu filozofów pozostaje aktualna i warta nie tylko rewizji, a nawet porównania. Poddam pod rozwagę dwa stanowiska na rzecz wolności: Spinozjańskie utożsamienie wolności z wiedzą i Leibnizjańską obronę zasady alternatywnych możliwości. Oba stanowiska rozważę z perspektywy argumentacji kompatybilistycznej, wskazując, że rozumienie konieczności w myśli Spinozy i Leibniza nie wyklucza istnienia wolności.
Bibliografia
Berlin Isaiah. 1969. „Two Concepts of Liberty”. W: Isaiah Berlin, Four Essays on Liberty, 118–172. Oxford: Oxford University Press.
Berlin Isaiah, Beata Polanowska-Sygulska. 2006. Unfinished Dialogue. Amherst–New York: Prometheus Books.
Berlin Isaiah, Beata Polanowska-Sygulska. 2015. „Między ludzką naturą a esencjalizmem. Fragmenty Unfinished Dialogue”. Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2: 5–19.
Ciecierski Tadeusz. 2003. „Leibniz o konieczności, możliwości i wolnej woli”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 1(45): 135–142.
Curley Edwin. 1988. Behind the Geometrical Method. A Reading of Spinoza’s Ethics. Princeton: Princeton University Press. DOI: 10.2307/j.ctv10crfq4.
Frankfurt Harry Gordon. 1969. „Alternate Possibilities and Moral Responsibility”. The Journal of Philosophy 66(23): 829–839.
Gut Przemysław. 2005. „Zagadnienie wolności osoby ludzkiej w ujęciu Leibniza”. Analiza i Egzystencja 2: 53–72.
Gut Przemysław. 2010. „Spinozjańska koncepcja wolności jako działania rozumnego, zgodnego z naturą i cnotliwego”. Roczniki Filozoficzne 1(58): 51–70.
Hartmann Nicolai. 1994. Cele i drogi analizy kategorialnej, przeł. Jan Garewicz. Toruń: Comer.
Heller Michał. 2018. Filozofia przypadku. Kosmiczna fuga z preludium i codą. Kraków: Copernicus Center Press.
James William. 1911. „Dylemat determinizmu”. W: Pragmatyzm z dołączeniem wykładu Dylemat determinizmu tegoż autora oraz szkiców W. James i Pragmatyzm przez tłumacza, red. Henryk Goldberg, przeł. Władysław M. Kozłowski, 169–207. Warszawa: skład główny w Księgarni E. Wende i S-ka.
James William. 1912. „The Dilemma of Determinism”. W: William James, The Will to Believe and Other Essays in Popular Philosophy, 145–183. London: Longmans, Green, and Co.
Kane Robert Hilary. 1998. The Significance of Free Will. New York: Oxford University Press.
Kant Immanuel. 1911. Krytyka praktycznego rozumu, przeł. Feliks Kierski. Lwów: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Filozoficznego.
Kant Immanuel. 1913. Kritik der praktischen Vernunft. Berlin: Georg Reimer.
Kittel Maja, Leopold Hess. 2012. „Wolność bez alternatyw. W poszukiwaniu podstaw moralnej odpowiedzialności”. Diametros 34: 51–78.
Kleszcz Ryszard. 2016. „Leibniz o rozumie i wierze. Uwagi metodologiczne”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 4(100): 463–480.
Koleżyński Andrzej. 2007. „Determinizm Laplace’a w świetle teorii fizycznych mechaniki klasycznej”. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 40: 59–75.
Kołakowski Leszek. 1958. Jednostka i nieskończoność. Wolność i antynomie wolności w filozofii Spinozy. Warszawa: PWN.
Laplace Pierre Simon de. 1902. A Philosophical Essay on Probabilities. New York–London: John Wiley & Sons/Chapmann & Hall. Dostęp 14.05.2021. https://openlibrary.org/books/OL24155054M/.
Laplace Pierre Simon de. 2009. Essai philosophique sur les probabilités. Cambridge: Cambridge University Press. DOI: 10.1017/CBO9780511693182.
Leibniz Gottfried Wilhelm. 1974. „O wolności”. W: Mieczysław Gordon, Leibniz, 161–167. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Leibniz Gottfried Wilhelm. 1994. Pisma z teologii mistycznej, przeł. Małgorzata Frankiewicz. Kraków: Znak.
Leibniz Gottfried Wilhelm. 2001. Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła, przeł. Małgorzata Frankiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Meijer Ludwik. 1969. „Do życzliwego czytelnika. (Zasady filozofii Kartezjusza w porządku geometrycznym wywiedzione)”. W: Baruch Spinoza, Pisma wczesne, przeł. Leszek Kołakowski, 3–11. Warszawa: PWN.
Nowakowski Andrzej. 2019. „Krytyka klasycznego kompatybilizmu”. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 2(110): 143–159. DOI: 10.24425/pfns.2019.128381.
Polanowska-Sygulska Beata. 2015. „Dwa pojęcia wolności”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 60: 237–252.
Popper Karl Raimund. 1996. Wszechświat otwarty. Argument na rzecz indeterminizmu, przeł. Adam Chmielewski. Kraków: Znak.
Rojek Krzysztof. 2015. „Kontrfaktyczna interwencja jako teoretyczne i praktyczne zagrożenie dla wolności. Krytyczna analiza Frankfurt Cases”. Kultura i Wartości 4(16): 23–48. DOI: 10.17951/kw.2015.16.23.
Rojek Krzysztof. 2018. „Filozofia wolności Barucha Spinozy w kontekście interpretacji kompatybilistycznej”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio I (Philosophia-Sociologia) 43(2): 55–71. DOI: 10.17951/i.2018.43.2.55-71.
Rojek Krzysztof. 2021. „Zmierzch determinizmu i kategorialna otwartość determinacji w kontekście wyjaśniania problemu wolności”. Kultura i Wartości 31: 43–61. DOI: 10.17951/kw.2021.31.43-61.
Spinoza Baruch. 1954. Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, przeł. Ignacy Myślicki. Warszawa: PWN.
Spinoza Baruch. 1969. Pisma wczesne, przeł. Leszek Kołakowski. Warszawa: PWN.
Spinoza Baruch. 1969. „Traktat krótki o Bogu, człowieku i jego szczęśliwości”. W: Baruch Spinoza, Pisma wczesne, przeł. Leszek Kołakowski, 207–337. Warszawa: PWN.
The Luck Objection, Informationphilosopher.com, dostęp 27.07.2022, https://www.informationphilosopher.com/freedom/luck.html#Luck_Objection.
Zawadzka Emilia. 2019. „Baruch Spinoza i jego związki z filozofią Kartezjusza. Problem myślenia ludzkiego”. Studia z Historii Filozofii 1(10): 193–211. DOI: 10.12775/szhf.2019.011.
Żelazna Jolanta. 2010. „Teoria afektów w Etyce”. W: Jolanta Żelazna, Substancja jak światło? Wybrane pojęcia i problemy filozofii Spinozy, 105–124. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Krzysztof Rojek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 429
Liczba cytowań: 0
