„Wolę mieć religionem frigidam niż nullam”. Jerzy i Krzysztof Zbarascy wobec rekatolicyzacji i zmiany systemu rządów w Rzeczypospolitej za Zygmunta III Wazy
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2014.03Abstrakt
Republic under Sigismund III Vasa The purpose of the article is to present an attitude of Jerzy and Krzysztof Zbaraski towards the denominational policy and changes in the political system under King Sigismund III Vasa – an issue that has been marginalised in the literature on the subject which focusses mainly on political factography. The article is based on two contemporary pamphlets published anonymously, but attributed to Jerzy Zbaraski, and on letters and texts of the two Zbarskis preserved in manuscript. I argue that the oppositional attitude of the princes towards the monarch and the court party, and especially toward the Jesuit Order, did not stem from the jobbery of the princes but was a result of their beliefs as typical Catholics-politicians and of their late-humanistic intellectual formation, while their political activity, republican in spirit, was of a programmatic character, very much contradictive to the – prevailing both at the Polish court and in the whole contemporary Europe – absolutist tendencies in political system and attempts at confessionalisation of denominational relations. On the basis of a project of reform by Jerzy Zbaraski (1631), I present his concept of an optimal political system of the Commonwealth in the spirit of republicanism (due to the primacy of the estates in the state government) but not populist one (because he attributed the leading role to senators, contrary to the doctrinal principle of the equality of all noblemen).Bibliografia
Anusik Zbigniew, Cztery listy księcia Krzysztofa Zbaraskiego do prymasa Wawrzyńca Gembickiego z lat 1620 1623, „Przegląd Historyczny”, 72, 1991, 4, s. 469 479.
Anusik Zbigniew, Kariery faworytów królewskich a kariery opozycjonistów w dobie panowania Zygmunta III (1587 1632), „Przegląd Nauk Historycznych”, III, 2004, 2(6) s. 5-62.
Anusik Zbigniew, Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski (1574 1631). Szkic do portretu antyregalisty, „Przegląd Nauk Historycznych”, R. 9, 2010, 1, s. 55-138.
Anusik Zbigniew, Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski wobec krola Zygmunta III i problemów politycznych Rzeczypospolitej w latach 1621 1631, [w:] Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria w XVI XVIII wieku, red. Ewa Dubas Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, Kraków 2012, Avalon, s. 499 552.
Anusik Zbigniew, Latyfundia książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych”, VIII, 2009, 1, s. 17 77.
Auerbach Inge, The Bohemian Opposition, Poland Lithuania and the Outbreak of the Thirty Years War, [w:] Crown, Church and Estates, Central European Politics in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, ed. Robert J. W. Evans, Trevor V. Thomas, London 1991, School of Slavonic and East European Studies, s. 176 226.
Augustyniak Urszula, Polemika z Jana Zamoyskiego projektem reformy elekcji. Przyczynek do poglądów politycznych opozycji za panowania Zygmunta III Wazy, „Kwartalnik Historyczny”, R. 104, 1997, nr 3, s. 3 26.
Bahlcke Joachim, Aussenpolitik, Konfession und kollektive Identitätsbildung: Kroatien und Innerösterreich im historischen Vergleich, [w:] Konfessionalisierung in Ostmitteleuropa. Wirkungen des religiösen Wandels im 16. und 17. Jahrhundert in Staat, Gesellschaft und Kultur, hrsg. von Joachim Balcke, Arno Strohmeyer, Stuttgart 1999, Franz Steiner Verlag, s. 193-209.
Bahlcke Joachim, Regionalismus und Staatsintegration im Widerstreit. Die Länder der böhmischen Krone im ersten Jahrhundert der Habsburgerherrschaft (1526 1619), München 1994, R. Oldenburg.
Barker Thomas M., Army, Aristocracy, Monarchy: Essays on War, Society and Government in Austria 1618-1780, New York 1982, Columbia UP.
Bembus Mateusz, Kometa, to jest pogróżka z nieba na postrach, przestrogę i upomnienie ludzkie (1619), oprac. Sławomir Baczewski, Anna Nowicka Struska, Lublin 2009, Wydawnictwo UMC S, Lubelska Biblioteka Staropolska, 6.
Brożek Jan, Wybór pism, oprac. Henryk Barycz, t. I, Warszawa 1956, PWN.
Chodynicki Kazimierz, Kościoł prawosławny a Rzeczpospolita Polska 1370 1532, Warszawa 1934, Kasa im. Mianowskiego.
Czapliński Władysław, O Polsce siedemnastowiecznej. Problemy i sprawy, Warszawa 1966, PIW.
Czapliński Władysław, Polska wobec początków wojny trzydziestoletniej 1618 1620. Uwagi i spostrzeżenia, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, XV, 1960 (1961), 4, s. 449 477.
Czapliński Władysław, Szlachta, możnowładztwo i oficjalna polityka polska wobec Śląska, [w:] Szkice z dziejow Śląska, red. Ewa Maleczyńska, Warszawa 1953, Książka i Wiedza, s. 267 286.
Czapliński Władysław, Śląsk a Polska w pierwszych latach wojny trzydziestoletniej. Uwagi i spostrzeżenia, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobotka”, II, 1947, s. 141 181.
Czubek Jan, Pisma polityczne, t. III, Kraków 1918, AU.
Dąbkowska Kujko Justyna, Justus Lipsjusz i dawne przekłady jego dzieł na język polski, Lublin 2010, Wydawnictwo KUL.
Dąbkowska Kujko Justyna, Justus Lipsiusz i początki europejskiego stoicyzmu w zwierciadle polskiej prozy, [w:] Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. II: Inspiracje filozoficzne projektow antropologicznych, red. Alina Nowicka Jeżowa, Warszawa 2010, Neriton, s. 203 228.
Dębołęcki Wojciech, Przewagi elearow polskich (1619 1620), oprac. i wstęp R. Szyber, Toruń 2005, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Dobrowolska Wanda, Książęta Zbarascy w walce z hetmanem Żołkiewskim, Kraków 1930, Gebethner i Wolff.
Dobrowolska Wanda, Młodość Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich (Ze wstępem o rodzie Zbaraskich i życiorysem Janusza Zbaraskiego wojewody bracławskiego), „Rocznik Przemyski”, 7, 1926 1927.
Dorobisz Janusz, Parlamentarna działalność Krzysztofa Zbaraskiego (1579 1627), w: Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria w XVI XVIII wieku, red. Ewa Dubas Urwanowicz, erzy. Urwanowicz, Kraków 2012, Avalon, s. 553-566.
Evans Robert J. W., The Making of Habsburg Monarchy 1550 1700, Oxford 1976, Clarendon Press.
Filipczak Kocur Anna, „Contra majestatem” czy „pro publico bono”? Jerzy Zbaraski, kasztelan krakowski 1621 1631, [w:] Faworyci i opozycjoniści, Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV XVIII wieku. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu, Instytut Historii UJ i Instytut Historii UŚ w dniach 15 17 listopada 2004, red. Mariusz Markiewicz, Ryszard Skowron, Kraków 2006, Zamek Królewski na Wawelu, s. 261 282.
Filipczak Kocur Anna, Informacje o sejmach i sejmikach w korespondencji Sapiehów w Centralnym Państwowym Historycznym Archiwum w Kijowie, Lublin Łodź 2004, Wydawnictwo UŁ, Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, t. 9.
Filipczak Kocur Anna, Korespondencja książąt Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich z senatorami duchownymi, [w:] Epistolografia dawnej Rzeczypospolitej, t. 4, Kraków 2013, Collegium Columbinum, s. 33 53.
Filipczak Kocur Anna, Nieznane votum Jerego Zbaraskiego na sejmie 1623 roku, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, No 3394, Historia, CLXXXIV: Ustrój – polityka – kultura. Studia ofiarowane prof. Stefanii Ochmann, red. Jerzy Maroń, Robert Kołodziej, Wrocław 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 101 116.
Filipczak Kocur Anna, Ostatni Zbarascy wobec problemów kozackich Rzeczypospolitej, [w:] Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria w XVI XVIII wieku, red. Ewa Dubas Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, Kraków 2012, Avalon, s. 479 498.
Filipczak Kocur Anna, Próba pojednania Krzysztofa Radziwiłła z Zygmuntem III na sejmie zwyczajnym w 1629 roku, „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu”, 4: Historia, 1978, s. 61-73.
Filipczak Kocur Anna, Przyjaciele, i bliscy Jerzego Zbaraskiego w świetle jego korespondencji, [w:] Epistolografia dawnej Rzeczypospolitej, t. 1: Stulecia XV XVII, Kraków 2010, Collegium Columbinum, s. 173 183.
Grodziski Stanisław, Z dziejów staropolskiej kultury prawnej, Kraków 2004, Universitas.
Höpfl Harro, Jesuit political thought. The Society of Jesus and the state, c. 1540 1630, 2 ed., Cambridge 2005, Cambridge UP.
Konopczyński Władysław, Dzieje Polski nowożytnej, oprac. Mirosław Nagielski, Warszawa 1986, PAX, t. 1.
Kriegseisen Wojciech, Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo kościół między reformacją a oświeceniem (Rzesza Niemiecka – Niderlandy Północne – Rzeczpospolita polsko litewska), Warszawa 2010, Wydawnictwo Naukowe Semper.
Leitsch Walter, Das Leben am Hof Konig Sigismund III. von Polen, Bd. 1 4, Wien Kraków 2009, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften – PAU.
Leitsch Walter, Paweł Piasecki und König Sigismund III, „Studia Austro Polonica”, 5, 1996, s. 119 129, „Zeszyty Naukowe UJ”, nr 1195, Prace Historyczne, 121, s. 97 108.
Lolo Radosław, Rzeczpospolita wobec wojny trzydziestoletniej. Opinie i stanowiska szlachty polskiej (1618 1635), Pułtusk 2004, WSH w Pułtusku.
Loyola Ignacy, Pisma wybrane, red. Alojzy Hus SJ, Kraków 1968, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, t. 1.
Macůrek Josef, Česke povstání r. 1619 1620 a Polsko, Brno 1937.
Majewski Ryszard, Polski wysiłek obronny przed wojną chocimską 1621 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. VII, cz. 1, Warszawa 1961, s. 3 39.
Malewska Hanna, Listy staropolskie z epoki Wazów, wyd. 2, Warszawa 1977, PIW.
Mączak Antoni, Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo w Europie wczesnonowożytnej, wyd. II, Warszawa 2002, Wydawnictwo Naukowe Semper.
Modrzewski Andrzej Frycz, De republica emendanda, Dzieła, oprac. S. Bodniak, tł. E. Jędrkiewicz, Warszawa 1953, PIW,
Montaigne Michel de, Próby, tł. Tadeusz Żeleński Boy, oprac. Zbigniew Gierczyński, Warszawa 1985, PIW.
Müller Michael G., Rzeczpospolita i region w procesie konfesjonalizacji. Państwo polsko litewskie i wielkie miasta Prus Królewskich, przeł. Ewa Płomińska Krawiec, w: Michael G. Müller, Zrozumieć polską historię, Poznań 2012, Wydawnictwo Poznańskie.
Nowicka Jeżowa Alina, Humanitas w lieraturze polskiego renesansu, [w:] Humanitas. Projekty antropologii humanistycznej, cz. I: Paradygmaty tradycje profile historyczne, red. Alina Nowicka Jeżowa, Warszawa 2009 2010, Neriton, s. 287-383.
Obirek Stanisław, Jezuici na dworach Batorego i Wazów 1580 1668. Wpływ kapelanów dworskich i wychowawców książąt na postawy panujących i politykę państwa, Kraków 1996, Wydział Filozoficzny TJ.
Obirek Stanisław, Jezuici w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1584 1668, Krakow 1996, Wydział Filozoficzny TJ.
Państwo świeckie czy księże? Spór o rolę duchowieństwa katolickiego w Rzeczypospolitej w czasach Zygmunta III. Wybór tekstów, oprac. Urszula Augustyniak, Warszawa 2012, Wydawnictwo Naukowe Semper.
Pietrzak Jerzy, W przygaszonym blasku wiktorii chocimskiej: sejm 1623 r., Wrocław 1987, Wydawnictwo UWr.
Pisma polityczne z czasow rokoszu Zebrzydowskiego, t. II, Kraków 1914 1918, XXIII, AU.
Pryshlak Maria O., Państwo w filozofii politycznej Łukasza Opalińskiego, Kraków 2000, Historia Iagiellonica.
Russocki Stanisław, Monarchie stanowe środkowo wschodniej Europy XV XVI wieku, „Kwartalnik Historyczny”, XXXIV, 1977, 1, s. 73-93.
Seredyka Jan, Rzeczpospolita w ostatnich latach panowania Zygmunta III (1629 1632), Opole 1978, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich w Opolu, „Studia i Monografie WSP w Opolu”, t. 62.
Seredyka Jan, Współczesna opinia publiczna wobec utworzenia i działalności komisji warszawskiej z 1627 r., [w:] O naprawę Rzeczypospolitej XVII XVIII w. Prace ofiarowane Władysławowi Czaplińskiemu w 60 rocznicę urodzin, red. Józef Gierowski i in., Warszawa 1965, PWN, s. 49-67.
Stec Wiesław, Literacki kształt polskich polemik antyjezuickich z lat 1578 1625, Białystok 1988, Rozprawy UW, nr 340.
Sygański Jan, Listy ks. Piotra Skargi T. J. z lat 1566 1610, Kraków 1912, Wydawnictwo TJ.
Шевченко Тетяна, Езуїтське шкильничтво на українсїиских землях останної чверти XVI середини XVII ст., Львив 2005, Свичало.
Tazbir Janusz, Hieronim Zahorowski i jego „Monita privata”, [w:] Arianie i katolicy, Warszawa 1971, Książka i Wiedza, s. 172 202.
Trawicka Zofia, Jakub Sobieski 1591 1648: studium z dziejów warstwy magnackiej w Polsce doby Wazów, Kraków 2007, Societas Vistulana.
Vocelka Karl, Monarchia Austriaca, Gloria Domus, [w:] Polen und Ősterreich im. 17. Jahrhundert, hrsg. von W. Leitsch, S. Trawkowski, Bd. 18, Wien Koln Weimar 1976, Wiener Archiv fur Geschichte des Slaventums und Osteuropas. Veroffentlichungen des Instituts fur Ost und Sudosteuropaforschung der Universitat Wien, s. 37-67.
Wisner Henryk. Litwa i projekt reformy elekcji 1629 1631, PH, LXIV, 1973, z. 2, s. 263; idem, Zygmunt III Waza, Wrocław 1991, Ossolineum, s. 211.
Żubryd Marek, Jerzy Zbaraski wobec spisku orleańskiego, [w:] Prace uczestników studium doktoranckiego, t. 1 2, Opole 2000, Wydawnictwo UO, s. 11 20.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 284
Liczba cytowań: 0