Poeta Lutheranus? Casus Palingeniusa i jego poematu Zodiacus vitae (1536)
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2019.07Ključne riječi
Zodiacus vitae, Marcello Palingenio Stellato, Marcin Luter, humanizm, reformacjaSažetak
Artykuł prezentuje casus łacińskiego poematu filozoficznego zatytułowanego Zodiacus vitae, wydanego po raz pierwszy w Wenecji w 1536 r. Chociaż we Włoszech dzieło zostało zapomniane i potępione, a kości jego autora – Marcella Palingenia Stellata (Palingeniusa) – spłonęły na stosie, utwór szybko zaczął cieszyć się dużym zainteresowaniem europejskich środowisk protestanckich, trwającym kilka stuleci. Paradoksalnie jednak autor Zodiaku życia nie był protestantem, a jego poemat bynajmniej nie propagował reformacyjnych treści. W artykule omówione zostaną passusy dzieła, które były sprzeczne z założeniami reformacji oraz antyklerykalne fragmenty, które chociaż zdawały się w nią wpisywać, nawiązywały w rzeczywistości do antyklerykalnej literatury humanistycznej.
References
Źródła
Alighieri D., La Divina Comedia, t. 1: Inferno, t. 3: Paradiso, a cura di N. Sapegno, Firenze 1981
Ariosto L., Orland Szalony, tł. P. Kochanowski, oprac. R. Pollak, Wrocław 1965
Boccaccio G., Dekameron, t. 1, tł. E. Boyé, popr., uzup. i przedm. M. Brahmer, Warszawa 1975
Bruni L., Oratio in hypocritas, w: idem, Opere letterarie e politiche, ed. P. Viti, Torino 1996
Desiderii Erasmi Roterodami Opera omnia, ed. J. Clericus, Lugduni Batavorum 1703
Facciolati J., Epistolae Latinae, Patavii 1765, Biblioteca Nazionale Vittorio Emannuele III, sygn. V.F. 117 K 31
Ficino M., Teologia platonica, a cura di E. Vitale, Milano 2011
Giraldi L. G., Dialogi duo de poetis nostrorum temporum ad Illustrissimam Diam Renatam Ferrariae et Carnuti principem, Florentiae 1551, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, sygn. 68. 14.A.23
Instructiones nonnullae circa libros nominatim prohibitos in S. Indice, Biblioteca Apostolica Vaticana, sygn. Vat. Lat. 6207
Księgi wyznaniowe Kościoła luterańskiego, Bielsko-Biała 2011
Lucarino F. R., Notationes ad Indicem, et post Indicem authorum, et librorum prohibitorum, w: Sacra theologia ac Sacrae Palatii Apostolici Magistro ac Episcopo Civitatis Plebis Tomus Tertius continet imitales Indicis Litteras, Biblioteca Apostolica Vaticana, sygn. Barb. lat. 1558
Luter M., O niewolnej woli (De servo arbitrio), tł., wstęp i objaśn. W. Niemczyk, Warszawa 1977
Luther M., De votis monasticis, w: Luthers Werke in Auswahl, Bd. 2: Schriften von 1520–1524, Berlin 1967, s. 188–298
Melanchton F., Obrona Wyznania augsburskiego, tł. W. Niemczyk, w: Księgi wyznaniowe Kościoła luterańskiego, Bielsko-Biała 2011, s. 165–325
Melanchton F., Cranach L., Antithesis figurata vitae Christi et Antichrisiti, Wittenbergae: Joan. Grunenberg 1521, Osterr. Nationalbibliothek, sygn. 31.W.71
Palingenius Marcellus Stellatus, Zodiacus vitae, id est de hominis vita, studio ac moribus optime instituendis libri XII, Rotterodami: I. Hofhout 1722, Biblioteca Apostolica Vaticanana sygn. R.G.Neolat.V.153
Palingeniusz (Marcellus Palingenius Stellatus), Zodiak życia, tł. i oprac. U. Bednarz, wstęp U. Bednarz, J. Sokolski, Wrocław 2015
Picolomini E. S., Somnium de fortuna, w: Der Briefwechsel des Enea Silvius Piccolomini, hrsg. R. von Wolkan, Wien 1909 (Fontes Rerum Austriacarum, I, 2)
Pisanus A., Confutatio brevis centum et tredecim errorum, Posnaniae 1587, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, sygn. SD36705 I
Pisanus A., Synopsis sectarum praecipuarum quae simul cum catholicis sunt in regno Poloniae, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, sygn. MS gesuitico 844
Scaliger G. C., Poetices libri septem, Heiderberg 1617, Biblioteca Nazionale Centrale di Roma, sygn. BIBL. Pagliara 267
Scultetus A., Annalium evangelii passim per Europam quinto decimo salutis partae seculo renovati decas prima et secunda ab anno 1516–36, Heidelberg 1620
Valla L., O rzekomej, sfałszowanej donacji Konstantyna, tł. K. Kokoszkiewicz, przedm. H. Manikowska, Warszawa 2015
Opracowania
Bacchelli F., Appunti sulla fortuna basileese e francese dello „Zodiacus vitae” del Palingenio, w: Nuovi maestri e antichi testi: umanesimo e Rinascimento alle origini del pensiero moderno. Atti del Convegno internazionale di studi in onore di Cesare Vasoli, Mantova, 1–3 dicembre 2010, a cura di S. Caroti, V. P. Compagni, Firenze 2012, s. 167–189
Bacchelli F., Marcello Palingenio Stellato e il suo „Zodiacus vitae”, w: Marcelli Palingenii „Zodiacus vitae”, introd., ed. di F. Bacchelli, Bologna 2012, s. 7–30
Bacchelli F., Note per un inquadramento biografico di Marcello Palingenio Stellato, „Rinascimento”, 25, 1985, s. 275–292
Bacchelli F., Palingenio e la crisi dell’aristotelismo, w: Sciences et religions. De Copernic à Galilée (1540–1610). Actes du Colloque, Rome 1999, s. 357–374
Bacchelli F., Palingenio e Postel, „Rinascimento”, 30, 1990, s. 309–315
Bacchelli F., Scienza e filosofia nell’opera di Marcello Palingenio Stellato. Saggio di un’edizione critica e apparato delle fonti dello „Zodiacus vitae”, t. 1–7, Firenze 1999, praca doktorska, Università degli studi di Firenze
Bacchelli F., Un maestro di scuola napoletana a Forlì: Marcello Palingenio Stellato, w: Sculture di carta e alchimie di parole. Scienza e cultura nell’età moderna, a cura di E. Casali, Bologna 2008, s. 19–28
Barański Ł., Sojka J., Reformacja, t. 1, Bielsko-Biała 2016
Borgiani G., Marcello Palingenio Stellato e il suo poema, lo „Zodiacus vitae”, Città di Castello 1912
Brückner A., Mikołaj Rej. Studjum krytyczne, Kraków 1905
Croce B., Poeti e scrittori del pieno e tardo Rinascimento, t. 3, Bari 1952
Drzewiecka E., Palingenio e Rej. Alcune osservazioni tra le affinità tra lo „Zodiacus vitae” e il „Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego”, „Rassegna italiana di argomenti polacchi”, 6, 2015, s. 7–21
Drzewiecka E., Podróż w zaświaty w „Zodiaku życia” Palingeniusza, w: Sen, marzenie, zaświaty w literaturze i kulturze, t. 1: Literatura, red. M. Kuran, Łódź 2017, s. 231–240
Drzewiecka E., Palingeniusz „Zodiak życia”, Ks. III „Bliźnięta”, „Symbolae philologorum Posnaniensum Graecae et Latinae”, 28, 2018, 1, s. 121–150
Felici G. S., Marcello Palingenio Stellato. A proposito delle asserite sue relazioni con la Riforma, „Rivista italiana di filosofia”, 12, 1897, s. 354–364
Felici L., La Riforma protestante nell’Europa del Cinquecento, Roma 2016
Fubini R., Umanesimo e secularizzazione da Petrarca a Valla, Roma 1990
Green I., Humanism and the Protestantism in Early Modern English Education, b.m. 2009
Griffiths G., Leonardo Bruni and the 1431 Florentine Complaint against Indulgence-hawkers. A Case Study in Anticlericalism, w: Anticlericalism in Late Medieval and Early Modern Europe, ed. P. Dykema, H. Oberman, Leiden 1994, s. 133–143
Hendrix S., Luther and the Papacy. Stages in a Reformation Conflict, Philadelphia 1981
Junghans H., Der junge Luther und die Humanisten, Weimar 1984
Klein R., La forma e l’intelligibile. Scritti sul Rinascimento e l’arte moderna, trad. R. Federici, Torino 1975
Kniaziołucki Z., Do genezy poematu Mikołaja Reja „Wizerunk Żywota Poczciwego Człowieka”, „Rozprawy Polskiej Akademii Umiejętności”, seria 2, 29, 1908, s. 211–328
Lepri V., „Hic liber libenter legitur in Polonia”. Mapping the Popularity of the „Zodiacus vitae” in Poland between the Sixteenth and Seventeenth Centuries, OiRwP, 59, 2015, s. 67–93
Manikowska H., Przedmowa, w: L. Valla, O rzekomej, sfałszowanej donacji Konstantyna, tł. K. Kokoszkiewicz, Warszawa 2015, s. 9–37
Marchetti V., Ricostruzione delle tesi antitrinitarie di Niccolo Paruta, w: Movimenti ereticali in Italia e Polonia nei secoli XVI–XVII. Atti del Convegno italo-polacco, Firenze 1974, s. 211–268
Mayer T. F., Ariosto Anticlerical. Epic Poetry and the Clergy in Early Cinquecento Italy, w: Anticlericalism in Late Medieval and Early Modern Europe, ed. P. Dykema, H. Oberman, Leiden 1994, s. 283–297
Moreschini C., La perfidia di Marcello Palingenio Stellato, „Bruniana & Campanelliana. Ricerche filosofiche e materiali storico-testuali”, 19, 2013, 1, s. 103–119
Niccoli O., Rinascimento anticlericale: infamia, propaganda e satira in Italia tra Quattro e Cinquecento, Roma–Bari 2005
Palumbo M., Manzoli, Pier Angelo (Marcello Palingenio Stellato), w: Dizionario biografico degli Italiani, t. 69, Roma 2007, s. 294–298
Perrone Compagni V., Critica e riforma del cristianesimo nel „De fato” di Pomponazzi, w: P. Pomponazzi, Il fato, il libero arbitrio e la predestinazione, saggio introduttivo, trad. e note di V. Perrone Compagni, Torino 2004
Posset F., „Heaven is on Sale”. The Influence of Italian Humanist and Carmelite Baptist Mantuanus on Martin Luther, „Carmelus”, 36, 1989, s. 135–144
Pyszkowski J., Mikołaj Rej’s „Wizerunek” und dessen Verhältnis zum „Zodiacus vitae” des Marcellus Palingenius. Dissertation zur Erlangung der Doktorwürde von der Philosophischen Fakultät der Universität Freiburg in der Schweiz, Krakau 1901
Reynolds A., Cardinal Oliviero Carafa and the Early Modern Cinquecento Tradition of the Feast of Pasquino, „Humanistica Louvaniensia”, 34, 1985, s. 178–208
Rosa L. G., Leonardo Bruni, L’„oratio in hypocritas” e i suoi difficili rapporti con Ambrogio Traversari, „Quaderni di vita monastica”, 45, 1987, s. 89–111
Saitta G., Il pensiero italiano nell’Umanesimo e nel Rinascimento, t. 2: Rinascimento, Firenze 1961
Schilling H., Marcin Luter. Buntownik w czasach przełomu, tł. J. Kałążny, współpr. M. Kałążna, Poznań 2017
Schwartz W., Studies in Luther’s Attitude Towards Humanism, „The Journal of Theological Studies”, 6, 1953, s. 66–76
Seidel Menchi S., Erasmo in Italia 1520–1580, Torino 1987
Seidel Menchi S., Characteristics of Italian Anticlericalism, transl. A. Jacobson Schutte, w: Anticlericalism in Late Medieval and Early Modern Europe, ed. P. Dykema, H. Oberman, Leiden 1994, s. 271–281
Spitz L. W., Luther, Humanism and the Word, „Lutheran Theological Seminary Bulletin (Pennsylvania)”, 65, 1985, s. 3–18
Spitz L. W., The Religious Renaissance of the German Humanists, Cambridge 1963
Vallese G., Umanisti e Fratri nella Prima Meta del ’400. Poggi Bracciolini e il „Contra Hypocritas”, „Italica”, 23, 1946, 3, s. 147–151
Waston F., The Zodiacus vitae of Marcellus Palingeniu Stellatus. An Old Schoolbook, London 1908
Watanabe M., Martin Luther’s Relations with Italian Humanists. With Special Reference to Ioannes Baptista Mantuanus, „Luther Jahrbuch”, 54, 1987, s. 23–47
Whitfrod D. M., The Papal Atichrist. Martin Luther and Underappreciated Influence of Lorenzo Valla, „Renaissance Quarterly”, 61, 2008, 1, s. 26–52
Downloads
Objavljeno
How to Cite
Broj časopisa
Rubrika
Stats
Number of views and downloads: 353
Number of citations: 0