Ironia, tragizm i tajemnica Boga w dramacie biblijnym Jephtes George’a Buchanana – Jana Zawickiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/OiRwP.2012.04Abstrakt
The Irony, Tragedy and Mystery of God in the Biblical Drama Jephthes by George Buchanan – Jan Zawicki
The article refers to one of the most famous 16th century humanistic dramas, the biblical tragedy Jephthes sive votum, written by Scottish humanist George Buchanan (1554), which was translated into Polish by Jan Zawicki and published in 1587. The central plot is based on an Old Testament story, contained in the Book of Judges, about one Jephthe who had sacrificed his daughter to God (Judges 11, 29–40). According to the renaissance principle of substitution, the biblical passage was incorporated into the scheme of Eurypidian tragedy Ifigeneia in Aulis. By the same method, Buchanan created the first modern tragedy with overtones of religion. The heart of Jephtah’s tragedy may be located in the paradox of human guilt and the inconceivable judgement of God. Jephtah is guilty, he opens his mouth to the vow, but he is not really wicked. Unlike the Angel’s statement in the prologue of the play, he lacks hubris, his words and deeds illustrate his piety and confidence in Yahweh. Ironically, Jephtah’s piety accelerates his disaster, and his virtue comes into hamartia. Therefore his „guilt” becomes particularly ambiguous, and remains in the shadow of the mysterious silence of God.Bibliografia
Abecassis Deborah, Jephthah’s Daughter in the Jewish Egzegetical Tradition, Montreal 1993, McGill University.
Abramowska Janina, Ład i fortuna. O tragedii renesansowej w Polsce, Wrocław 1974, Ossolineum.
Arystoteles, Poetyka, przeł. i oprac. Henryk Podbielski, Wrocław 1983, Ossolineum.
Augustyn św., Problemy Heptateuchu, cz. 2, Warszawa 1990, ATK („Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. XLVII).
Barthes Roland, Mit i znak. Eseje, przeł. Wanda Błońska, Warszawa 1970, PIW.
Bedyniak Jarosław, Opatrzność i wróg. O Janie Zawickim i jego tragedii „Jeftes”, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 2011, 55, s. 65–90.
Bóg i zło. Pisma Bazylego Wielkiego, Grzegorza z Nyssy i Jana Chryzostoma, wstęp, przypisy i przewodnik tematyczny M. Congourdeau, teksty greckie przeł. Karolina Kochańczyk, Józef Naumowicz, Marta Przyszychowska, oprac. Józef Naumowicz, WAM, Kraków 2003 („Biblioteka Ojców Kościoła”, nr 23).
Budzisz Andrzej, Biblia i tradycja antyczna. Motywy analogiczne w łacińskiej poezji biblijnej renesansu (Polska, Niemcy, Niderlandy, Wyspy Brytyjskie), Lublin 1995, KUL.
Bullinger Ethelbert W., Did Jephthah Really Sacrifice his Daughter? An Analysis of Judges 11:31, w: Bullinger Ethelbert, Great Cloud of Witnesses in Hebrews 11, Grand Rapids 1979, Kregel Publications, s. 324–331.
Buszewicz Elwira, George Buchanan a twórczość Jana Kochanowskiego, w: Twórczość Jana Kochanowskiego w kontekście nowołacińskiej literatury europejskiej i polskiej, red. Grażyna Urban-Godziek, Kraków 2010, s. 118–128.
Cyryl Jerozolimski św., Katechezy, przeł. W. Kania, wstęp J. S. Bojarski, oprac. M. A. Bogucki, Warszawa 1973, ATK („Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. IX).
Czajkowski Michał, Egzystencjalna lektura Biblii, Lublin 1993, KUL.
Czerwińska Jadwiga, Człowiek Eurypidesa wobec zagrożenia życia, namiętności i ekstazy religijnej, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1999.
Doda Agnieszka, Ironia i ofiara, Poznań 2007, UAM.
Eliade Mircea, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, wybór Marcin Czerwiński, wstęp Bogdan Moliński, przeł. Anna Tatarkiewicz, Warszawa 1970, PIW.
Eliade Mircea, Traktat o historii religii, przeł. Jan Wierusz-Kowalski, wstęp Leszek Kołakowski, posł. opatrzył Stanisław Tokarski, Łódź 1993, OPUS.
Ephraim Michelle, Reading the Jewish Woman on the Elizabethan Stage, Hampshire 2008, Ashgate.
Eurypides, Tragedie, t. 1, przeł. Jerzy Łanowski, Warszawa 2005, Prószyński i S-ka („Biblioteka Antyczna”).
Exum Cheryl J., Tragedy and Biblical Narrative. Arrows of the Almighty, Cambridge 1992, Cambridge UP.
Flawiusz Józef, Dzieje dawnego Izraela, przeł. Zygmunt Kubiak, Jan Radożycki, wstęp Eugeniusz Dąbrowski, Witold Malej, Warszawa 2001, RYTM.
Frye Northrop, Wielki kod. Biblia i literatura, przeł. Agnieszka Fulińska, Bydgoszcz 1998, Homini.
Good Edwin M., Irony in the Old Testament, Philadelphia 1965, Westminster Press.
Grzybek Stanisław, Starotestamentowe ofiary w ludziach a ślub Jeftego, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 1956, 9, s. 9–23.
Hanusiewicz-Lavallee Mirosława, Tragedia rozumu i pobożności. „Iephthes” Buchanana-Zawickiego, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, 2008, 52, s. 27–50.
Hoła Kazimierz, Obecność i rola mitów w Piśmie Świętym, „Znak”, 1977, 29, s. 913–923.
Homer, Iliada, przeł. Kazimiera Jeżewska, wstęp i przypisy Jerzy Łanowski, Warszawa 1999, Prószyński i S-ka.
Hume David, Scheler Max, O tragedii i tragiczności, przeł. Roman Ingarden, wybór, przedm. i oprac. Władysław Tatarkiewicz, Kraków 1976, Wydawnictwo Literackie.
Jan Chryzostom św., Mowy przeciwko judaizantom i Żydom, przeciwko Żydom i Hellenom, przeł. i oprac. J. Iluk, WAM, Kraków 2007.
Klein Lilian R., The Triumph of Irony in the Book Judges, Sheffield 1988, Almond.
Kochanowski Jan, Pieśni, oprac. L. Szczerbicka-Ślęk, Wrocław 2005, Ossolineum.
Kocur Mirosław, Tragedia jako objawienie. Geneza tragiczności chrześcijańskiej, w: Kultura i tragiczność, red. Krzysztof Łukasiewicz, Dorota Wolska, Wrocław 2007, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego , s. 128-148.
Koschany Rafał, Ironia losu (w sztukach fabularnych), w: Powaga ironii, red. Agnieszka Doda, Toruń 2004, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 289–300.
Krokiewicz Adam, Moralność Homera i etyka Hezjoda, Warszawa 1959, PAX.
Kurzweil Baruch, Job and the Possibility of Biblical Tragedy, w: Arguments and Doctrines, ed. Arthur A. Cohen, Philadelphia 1970, Jewish Publication Society, s. 323-344.
Linton Anna, Sacrificed or Spared? The Fate of Jephthah’s Daughter in Early Modern Theological and Literary Texts, „German Life and Letters”, 57: 3, July 2004, s. 237–255.
Łaguna Piotr, Ironia jako postawa i jako wyraz (z zagadnień teoretycznych ironii), Kraków 1984, Wydawnictwo Literackie.
Maciuszko Jan, Mikołaj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI w., Warszawa 2002, ChAT.
Manning Francis V., Biblia – dogmat, mit czy tajemnica, „Studia Theologia Varsoviensia”, 1977, 15, nr 1, s. 21–100.
Marcus David, Jephthah and his vow, Texas 1986, Texas Tech UP.
McGregorm James H., The Sense of Tragedy in George Buchanan’s „Jephthes”, „Humanistica Lovaniensia. Journal of Neo-Latin Studies”, 1992, 31, s. 120–140.
Mehlman Israel, Jephthah and Jephthah’s Daughter, „World Jewish Bible Society”, 1962, s. 21–23.
Metody z Olimpu św., Uczta, przeł. S. Kalinkowski, wstęp i oprac. E. Stanula, ATK, Warszawa 1973 („Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. IX).
Muecke Douglas, Ironia: podstawowe klasyfikacje, "Pamiętnik Literacki", 1986, t. 77, z. 1, s. 243–263.
Mullen E. Theodore, The ‘Minor Judges’, w: Essays on Old Testament History and Religion, transl. R. A. Wilson, New York 1968, Garden City, s. 185-201.
Niebuchr Reinold, Poza tragizmem. Eseje o chrześcijańskiej interpretacji historii, Kraków 1985, Znak.
Nyquist Mary, The Plight of Buchanan’s Jephtha: Sacrifice, Sovereignty, and Paternal Power, „Comparative Literature”, 2008, 60, s. 331-354.
Orygenes, Homilie o Księgach Liczb, Jozuego, Sędziów, przeł. i oprac. Stanisław Kalinowski, Warszawa 1986, ATK, („Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy”, t. XXXIV).
Orygenes, Komentarz do Ewangelii św. Jana, przeł. Stanisław Kalinowski, Kraków 2003, WAM.
Pikor Wojciech, Jefte – paradygmat niespełnionego władcy (Sdz 10,6–12,7), „Roczniki Teologiczne”, 2006, 53, z. 1, s. 35–57.
Ricoeur Paul, Funkcja symboliczna mitu, „Znak”, 1968, 20, s. 1253–1260.
Ricoeur Paul, Krytyka i przekonanie, przeł. Marek Drwięga, Warszawa 2003, Wydawnictwo KR.
Ricoeur Paul, Symbolika zła, przeł. Stanisław Cichowicz, Maria Ochab, De Agostini – Altaya, Warszawa 2002.
Saint-Evremond Charles, O sztuce życia i życiu sztuki. Eseje, listy, maksymy, wybrał, przeł., wstęp Rachmiel Brandwajn, Warszawa 1962, Czytelnik.
Sewall Richard B., The Vision of Tragedy, New Haven 1980, Yale UP.
Shuger Debora K., The Renaissance Bible. Scholarship, Sacrifice, and Subjectivity, Berkeley 1994, University of California Press.
Sławińska Irena, Dramat religijny: jego wyróżniki i paradygmaty, w: Sławińska Irena, Odczytywanie dramatu, Warszawa 1988, PWN, s. 66–92.
Smith Michael J., The Failure of the Family in Judges, Part 1: Jephthah, „Bibliotheca Sacra”, 2005, 162, s. 279-298.
Steiner George, The Death of Tragedy, New York 1980, Oxford UP.
Stone Donald, French Humanist Tragedy: A Reassessment, Manchester 1974, Manchester UP.
Szturc Włodzimierz, Osiem szkiców o ironii, Kraków 1994, Universitas.
Thompson John L., Writing the Wrongs: Women of the Old Testament among Biblical Commentators from Philo through the Reformation, Oxford UP, Oxford 2001.
Tischner Józef, Filozofia dramatu, Znak, Kraków 2006.
Weinberg Bernard, History of Literary Criticism in the Italian Renaissance, University of Chicago, Chicago 1961.
Wolf Herbert, Judges, w: The Expositor’s Bible Commentary, vol. 3, Zondervan, Grand Rapids 1992, s. 373-506.
Woolff Nicola, Shakespeare’s Tragic Family: Sacrificers and Victims from Cain to Hamlet, University of Manitoba, Winnipeg – Manitoba 1998.
Wykład Pisma Świętego Starego Testamentu, Pallottinum, Poznań 2005
Zawicki Jan, Jeftes, w: Dramaty biblijne XVI wieku, oprac., wstęp i przypisy K. Wilczewska, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000 („Staropolski dramat religijny”, t. V).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 268
Liczba cytowań: 0