Przekraczanie granic składni semantycznej Stanisława Karolaka
DOI:
https://doi.org/10.12775/LinCop.2017.002Słowa kluczowe
składnia, struktura predykatowo-argumentowa, model pojęcia nakłaniania, współczesny język polski, ewolucja językaAbstrakt
Autorki, uczestniczki konwersatorium nt. „Składnia konfrontatywna wyrażeń predykatywnych w języku polskim, francuskim i włoskim”, prowadzonym przez Stanisława Karolaka w latach siedemdziesiątych, postanowiły zaproponować rozszerzenia koncepcji składni PSPA (podstawowej struktury predykatowo-argumentowej). Wybrały predykaty nakłaniania, bo takimi zajmowały się w czasie prac z Profesorem Karolakiem (zob. bibliografia). W tym celu zbudowały abstrakcyjną strukturę predykatowo-argumentową dla większej klasy, uchylając wymóg identyczności rdzenia, także różnice w treści poszczególnych predykatów, powiedzieć zatem można, że to model pojęcia nakłaniania. Zasadność wiązania różnordzennych wykładników abstrakcyjnego predykatu tłumaczą semantyczne restrykcje morfologiczno-składniowe, zatem zaproponowany model można nazwać schematem myślowym podpartym składnią paradygmatyczną. W modelu mieści się powodować, co jest wyraźnym sygnałem, że predykaty nakłaniania należą do ogólniejszej klasy kauzatywów. Żeby odrzucić bogactwo różnych typów kauzacji, stosują filtr morfologiczno-składniowy.
W dalszej części tekstu autorki proponują wewnętrzny podział pojęcia nakłaniania na podstawie wykładników składniowych i morfologicznych. Tak więc osobną klasę tworzą predykaty korzyści dla x-a (prosić, błagać, dawne modlić kogoś o coś); inną grupę tworzą wyrażenia predykatywne typu radzić, zalecać, podszeptywać, w których zdarzenie skutkowe jest korzystne dla y-a; wyraźnie kształtuje się klasa predykatów znaczeniu ‘x działa intencjonalnie, aby y nie robił Z2’ (odciągać, odwodzić, ostrzegać, wyperswadować, zabraniać, powstrzymywać). Najwięcej uwagi poświęcają klasie predykatów uwzględniających wartościowanie, zwłaszcza wartościowanie negatywne: podpuszczać, judzić, podżegać itd.
Zaproponowany w artykule model pozwala zakreślić i zinterpretować interesujący nas obszar języka nie tylko we współczesnej polszczyźnie, ale również w polszczyźnie historycznej, co więcej - daje się stosować do studiów konfrontatywnych.
Bibliografia
Wykaz źródeł
SBor – Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
SDor – Doroszewski W. (red.), 1958–69, Słownik języka polskiego, t. 1–11, Warszawa: Wiedza Powszechna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
SL – Linde S.B, 1854–1860, Słownik języka polskiego, wyd. 2, oprac. A. Bielowski. T. 1–6, Lwów (wydanie pierwsze Warszawa 1807–1814).
SXVI – Mayenowa M. R., Pepłowski F. (red.), 1966–2012, Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36, Wrocław–Warszawa–
Kraków: Ossolineum, Warszawa: IBL PAN.
Tyś – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (tzw. Biblia Tysiąclecia), 2003, [online:] http://biblia. deon.pl/menu.php?st_id=1.
SSław – Sławski F., 1952–1982, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
SWil – Zdanowicz A. i in., Słownik języka polskiego,1861, t. 1–2, Wilno: Wydany staraniem i kosztem M. Orgelbranda..
SStp – Urbańczyk S. (red.), 1953–2002, Słownik staropolski, t. 1–11. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Bibliografia
Czekańska M., 2015, Polskie czasowniki nakłaniania jako nazwy tzw. czynności perlokucyjnych, Warszawa [maszynopis pracy doktorskiej].
Grymel J., Kleszczowa K., Termińska K., 1984, Les constructions décrivantes l’incitation, Neophilologica, t. 3, s. 42–55.
Hintikka J., 1992, Eseje logiczno-filozoficzne, przeł. A. Grobler, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Karolak S., 1984, Składnia wyrażeń predykatywnych, w: Z. Topolińska (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 11–211.
Kiklewicz A., Korytkowska M. (red.), 2010, Podstawowe struktury zdaniowe współczesnych języków słowiańskich: białoruski, bułgarski, polski, Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Kleszczowa K., 1993, Izolowanie leksyki erotycznej, w: R. Piętkowa (red.), Eros-psyche-seks. Materiały z konferencji Język a erotyka, Katowice: Wydawnictwo UŚ, s. 77–86.
Kleszczowa K., Termińska K., 1983, Nakłaniające zdania aluzyjne, Język Polski LXIII, s. 33–41.
Kleszczowa K., Termińska K., 1983, Wypowiedzenia rozkaźnikowe, Socjolingwistyka, nr 5, s. 115–127.
Kleszczowa K., Termińska K., 1985, Modus loquendi. Próba typologii, w: H. Wróbel (red.), Prace naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prace Językoznawcze 10: Z problemów współczesnej polszczyzny, Katowice, s. 42–50.
Kleszczowa K., Termińska K., 1993, Aspekt czasownika a znaczenie zdania, Folia Philologica Macedono-Polonica, t. 2, s. 53–62.
Kleszczowa K., Termińska K., 1999, Werbalne i niewerbalne sposoby nakłaniania, w: W. Banyś, L. Bednarczuk, S. Karolak (red.), Studia lingwistyczne ofiarowane Profesorowi Kazimierzowi Polańskiemu na 70-lecie Jego urodzin, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 54–62.
Papierz M., 2013, Podstawowe struktury składniowe współczesnego języka słowackiego, Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Russell B., 2000, Nasza wiedza o świecie zewnętrznym jako pole badań dla metody naukowej w filozofii, przeł. T. Baszniak, Warszawa: Fundacja Aletheia.
Termińska K., 1983, Składnia czasowników kauzatywnych we współczesnym języku polskim. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Termińska K., 2001, Słowotwórstwo – z porządku w chaos i z powrotem. Czasowniki odczasownikowe, Polonica, t. 21, s. 287–302.
Termińska K., 2009, Kauzacja w klasycznym języku hebrajskim. Morfologia, semantyka i problemy terminologiczne, w: H. Fontański, R. Molencki, O. Wolińska, W kręgu teorii. Studia językoznawcze dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Polańskiemu in memoriam, Katowice: Wydawnictwo UŚ, s. 234–246.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Linguistica Copernicana
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by-nd/4.0/88x31.png)
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 482
Liczba cytowań: 0