Współdziałanie podsystemów języka w perspektywie badań etymologicznych. Znaczenie i rozwój słowiańskich zaimków *vьχakъ i *edьnakъ

Abstrakt

Przedmiotem tego artykułu jest po pierwsze, odkrycie pierwotnego znaczenia sufiksu *-ak- oraz utworzonych za jego pomocą zaimków *vьχakъ i *edinakъ/*edьnakъ, a po drugie, ustalenie ścieżek ewolucji i sensów motywacyjnych, w wyniku których doszło do wyodrębnienia się w językach słowiańskich znaczeń funkcyjnych wyrażeń, będących kontynuantami omawianych zaimków prasłowiańskich. Opis ich genezy i rozwoju służy nie tylko ustaleniu etymologii wyrazów typu však czy jednak, lecz również poczynieniu kilku teoretycznych obserwacji natury ogólnej na temat powstawania wyrażeń funkcyjnych z zaimków oraz zaproponowaniu modelu metodologicznego możliwego do zastosowania do oglądu dziejów współczesnych wyrażeń metatekstowych i metapredykatywnych. Badanie genezy zjawisk językowych związanych z przekształceniami wyrażeń poziomu przedmiotowego w wyrażenia metatekstowe wymaga uwzględnienia współoddziaływania na dany wyraz nie tylko właściwego mu poziomu leksykalnego, lecz również morfologicznego i składniowego, a niewykluczone także, że i fonologicznego (por. problem apokopy czy zmian fonologicznych związanych z przechodzeniem pewnych wyrażeń do klasy enklityk). Badania etymologiczne w szczególnych wypadkach powinny być wspierane zarówno przez analizę podsystemów języka hierarchicznie niższych niż warstwa badana (co stanowi podstawę współczesnych obserwacji etymologicznych), jak również analizę podsystemów hierarchicznie wyższych niż warstwa badana, co szczególnie się uwidacznia w opisie etymologicznym spójników, partykuł, operatorów metapredykatywnych itp. Szczegółowe analizy składniowe i – jak się zdaje – tekstowe mogą rzucić zupełnie nowe światło na zjawiska, które bynajmniej nie należy traktować jako marginalne dla badań etymologicznych.