O teście negacji, kontekstach interpretacyjnych i zdaniach „wyratowanych”
DOI:
https://doi.org/10.12775/LinCop.2013.027Słowa kluczowe
semantyka, akceptowalność zdań, anomalia językowa, zdania dewiacyjne, sprzeczność, negatywny materiał językowy, test negacjiAbstrakt
W artykule poruszam kilka problemów związanych z rolą tzw. negatywnego materiału językowego w synchronicznej analizie semantycznej. Skupiają się one wokół dwóch podstawowych zagadnień.
Pierwsze dotyczy tego, czy preparowane przez badacza zdania sprzeczne, które mają służyć uzasadnieniu określonych hipotez semantycznych, powinny być zdaniami dewiacyjnymi w sensie absolutnym (tzn. takimi zdaniami, których nie da się „uspójnić” w żadnym możliwym do pomyślenia kontekście), czy też fakt, że można je „wyratować” w jakichś szczególnych kontekstach, pozostaje bez wpływu na ich wartość dowodową. W artykule staram się pokazać, że o ile chce się wydobyć sprzeczność na powierzchni zdania w bezpośrednim teście negacji, zestawiającym leksem z zaprzeczeniem komponentu proponowanego na składnik semantyczny tego leksemu, nie należy oczekiwać sprzeczności niepodważalnej. Z drugiej strony, anomalie gramatyczne mogą być wprawdzie doskonałym uzasadnieniem dla tez semantycznych, ale zdania tego typu nie zawsze są możliwe do zastosowania, a poza tym są to mimo wszystko dowody pośrednie, niewysławiające danego komponentu explicite. Z kolei pozostając na poziomie leksykalnym zdania, być może zawsze będziemy w stanie uspójnić zdanie testowe; to n i e znaczy, że zdania te nie wyrażają sprzeczności, jednak żeby ją uchwycić, należy kierować się ścisłymi kryteriami kodowości wypowiedzi. Za A. Bogusławskim 2008, 2009 i G. Fregem 1977 [1918] przyjmuję, że dostarcza ich rama czasownika ktoś powiedział, że wraz z warunkiem „powagi” wypowiedzi.
Drugi omawiany w artykule problem dotyczy tego, przy pomocy jakich środków wydobywa się w zdaniu sprzeczność, dla wyników testu sprzecznościowego nie jest bowiem obojętne, jakich konstrukcji czy jakich operatorów metatekstowych się w tym celu użyje. Analiza wybranych przykładów z różnych prac semantycznych pokazuje, że nie jest dobrym pomysłem uciekanie się do połączeń koniunktywnych za pomocą spójnika i, ponieważ tego rodzaju zdania będą co prawda zasługiwały na {*}, jednak niekoniecznie ze względu na sprzeczność, która rzekomo miałaby leżeć u podłoża oznaczonej w ten sposób dewiacji językowej, lecz ze względu na wysokie „wymagania spójnościowe” samego i. Zdarza się, że przyczyna anomalii jest z tego powodu mylnie interpretowana.
Bibliografia
AJDUKIEWICZ K., 1966, Zagadnienie uzasadniania zdań analitycznych, w: T. Pawłowski (red.), Logiczna teoria nauki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 227–246.
APRESJAN J., 1978, Jazykovaja anomalia i logičeskoe protivorečie, w: M. R. Mayenowa (red.), Tekst, język, poetyka. Zbiór studiów, Wrocław–Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 129–151.
BACH K., 2001, You Don’t Say?, Synthèse 128, s. 15–44.
BACH K., 2002, Semantic, Pragmatic, w: J. Keim Campbell, M. O’Rourke, and D. Shier (red.), Meaning and Truth, New York: Seven Bridges Press, s. 284–292.
BACH K., 2005, ‘Context ex machina’, w: Z. Szabó (red.), Semantics vs. Pragmatics, Oxford, s. 15–44.
BATKO P., 2012, Referat O relatywizacji w ocenie negatywnego materiału językowego, IV Kolokwium Semantyczne, Warszawa, 02.12.2012.
BATKO P., 2013, O „zdaniach wyratowanych”, Poradnik Językowy 9, s. 115–119.
BOGUSŁAWSKI A., 1973a, O analizie semantycznej, Studia Semiotyczne IV, s. 47–70.
BOGUSŁAWSKI A., 1973b, Właściwości pragmatyczne wyrażeń równoznacznych. Projekt schematu, Pamiętnik Literacki 64, s. 121–151.
BOGUSŁAWSKI A., 1978, On Decision Making in Semantics, Linguistische Studien 47, s. 25–63.
BOGUSŁAWSKI A., 2002, Analytizität und Synthetizität. Zur letzten Veröffentlichten Beitrag Gabriel Falkenbergs zur Sprachphilosophie, w: U. Wille, D. Wunderlich (red.), Über Sinn und mentale Akte. Zur Errinerung an Gabriel Falkenberg (1950–1998), Düsseldorf, s. 3–12.
BOGUSŁAWSKI A., 2007, A Study in the Linguistics-Philosophy Interface, Warszawa: BEL Studio.
BOGUSŁAWSKI A., 2008, Semantyka, pragmatyka. Leksykografa głos demarkacyjny, Warszawa: Wydawnictwo TAKT.
BOGUSŁAWSKI A., 2009, Myśli o gwiazdce i o regule, Warszawa: BEL Studio.
CAPELLEN H., LEPORE E., 1997, On the Alleged Connection Between Indirect Speech and the Theory of Meaning, Mind and Language 12, s. 278–296.
DURAJ-NOWOSIELSKA I., 2013, O tym, gdzie szukać ‘przypadku’ w zdaniach z przypadkiem (i o kilku innych własnościach tego przysłówka), w: A. Kozłowska, A. Świątek (red.), Znaczenie – tekst – kultura. Prace ofiarowane Profesor Elżbiecie Janus, Warszawa: Wydawnictwa UKSW.
ECO U., 1996, Nieobecna struktura, przeł. A. Weinsberg i P. Bravo, Warszawa: KR.
FREGE G., 1918, Der Gedanke. Eine logische Untersuchung, w: Beiträge zur Philosophie des deutschen Idealismus II, s. 58–77, [online:] http://www.gavagai.de/HHP32.htm.
FREGE G., 1977, Pisma semantyczne, przeł. B. Wolniewicz, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
GRICE P. H., STRAWSON P. F., 1956, In defense of a dogma, The Philosophical Review LXV/2, s. 141–158.
GROCHOWSKI M., 1993, Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych. Biblioteka Myśli Semiotycznej, Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej UW.
GROCHOWSKI M., 2001, O partykule zarazem – wykładniku prawdziwości koniunkcji sądów, w: V. S. Chrakovskij, M. Grochowski, G. Hentschel (red.), Studies in the Syntax and Semantics of Slavonic Languages. Papers in Honour of Andrzej Bogusławski on the Occasion of his 70th Birthday. Studia Slavica Oldenburgensia, Oldenburg: Bibliotheks- und Informationssystem der Universität Oldenburg, s. 149–159.
GROCHOWSKI M., 2008, Rola dewiacji w uzasadnianiu hipotez semantycznych, Biuletyn PTJ LXIV, s. 25–36.
HINTIKKA J., 1965, Are the logical truths analytic?, The Philosophical review LXXIV/2, s. 178–203.
HORWICH P., 1998, Meaning, Oxford: Oxford University Press.
KANT I., 1960, Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
NOWACZYK A., 1971, Analityczność i aprioryzm, w: J. Pelc (red.), Semiotyka polska 1894–1969, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 534–554.
PLATON, 2002 [1958], Fajdros, przeł. W. Witwicki, Kęty.
POZNAŃSKI E., 1966, Spór o analityczność, w: T. Pawłowski (red.), Logiczna teoria nauki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 363–397.
PRZEŁĘCKI M., 1987, Analityczność i syntetyczność, w: Z. Cackowski, J. Kmita, K. Szaniawski, P. J. Smoczyński (red.), Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny, Wrocław: Ossolineum, s. 27–31.
QUINE W. V. O., 1951, Two dogmas of empiricism, Philosophical Review 60, s. 20– 43. Przekład polski: Dwa dogmaty empiryzmu, w: idem, Z punktu widzenia logiki. Eseje logiczno-filozoficzne, Warszawa 1969, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 49–75.
RECANATI F., 2001, What is said, Synthèse 128, s. 75–91.
RECANATI F., 2003, ‘What is said’ and the semantics / pragmatics distinction, w: M. Butt, T. King (red.), Lexical Semantics in Lexical-Functional Grammar, Stanford CA, [online:] http://hal.archivesouvertes.fr/docs/00/05/34/70/PDF/ijn_00000374_00.pdf.
SAUSSURE F. DE, 2004, Szkice z językoznawstwa ogólnego, przeł. M. Danielewiczowa, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
SPERBER D., WILSON D., 1995, Relevance. Communication and Cognition, Oxford: Blackwell.
ŠČERBA L. W., 1931, O trojakom aspektie jazykovych javlenij i ob experimentie v jazykoznanii, Izvestija AN SSSR. Otdelenie občšestvennych nauk, s. 131–143.
SZABÓ Z. (red.), 2005, Semantics vs. Pragmatics, Oxford: Clarendon Press.
TABAKOWSKA E. (red.), 2001, Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków: Universitas.
WAJSZCZUK J., 1997, System znaczeń w obszarze spójników polskich, Warszawa: Katedra Lingwistyki Formalnej UW.
ZAUCHA J., 2012, Od semantyki do metafizyki. O uzasadnianiu tez o analityczności, Linguistica Copernicana 1(7), s. 99–11.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 291
Liczba cytowań: 0