Przejdź do sekcji głównej Przejdź do głównego menu Przejdź do stopki
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język
    • English
    • Język Polski
  • Menu
  • Strona domowa
  • Aktualny numer
  • Archiwum
  • Ogłoszenia
  • O czasopiśmie
    • O czasopiśmie
    • Przesyłanie tekstów
    • Zespół redakcyjny
    • Polityka prywatności
    • Kontakt
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język:
  • English
  • Język Polski

Linguistica Copernicana

Kilka uwag o wpływie przycisku zdaniowego na interpretację przysłówków-modyfikatorów intencjonalności (na przykładzie niechcący, przypadkiem)
  • Strona domowa
  • /
  • Kilka uwag o wpływie przycisku zdaniowego na interpretację przysłówków-modyfikatorów intencjonalności (na przykładzie niechcący, przypadkiem)
  1. Strona domowa /
  2. Archiwum /
  3. Tom 7 Nr 1 (2012) /
  4. ARTYKUŁY

Kilka uwag o wpływie przycisku zdaniowego na interpretację przysłówków-modyfikatorów intencjonalności (na przykładzie niechcący, przypadkiem)

Autor

  • Izabela Duraj-Nowosielska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Katedra Współczesnego Języka Polskiego

DOI:

https://doi.org/10.12775/LinCop.2012.022

Słowa kluczowe

akcent zdaniowy, czynności, działania, intencjonalność, niechcący, przycisk zdaniowy, przypadek, przypadkiem, przysłówek, struktura tematyczno-rematyczna

Abstrakt

 In the article I consider the problem of sentence stress and its influence on the semantics of the adverbs modifying information on the intentionality of actions, i.e. expressions such as niechcący ‘unwillingly’, nieświadomie ‘unconsciously’, przypadkiem ‘accidentally’, celowo ‘on purpose’, specjalnie ‘intentionally’ etc., with special attention paid to the two expressions from this class – niechcący and przypadkiem. I try to demonstrate how their interpretation may differ according to the position they take in the sentence structure. I assume that these units of language – as they are adverbs – belong primarily to the dictum of the sentence, which means that one should take the rhematic position as basic in the explication; all the differences that result from moving them to the thematic dictum should be then interpreted as secondary (as the effect of thematizing).  Yet, there appears to be a special methodological problem in the interpretation of this type of expressions: it lies in the fact that the rhematic position within the sentence structure cannot be accepted as their neutral position, as it always points to a particular situational context and presupposes the operation of the so called explicit theme selection. For example, in the sentence Jan podarł gazetę / niechcący ‘Jan tore the paper / unwillingly’ the speaker says about the fact that Jan tore the paper that he did it unwillingly. In the article I try to show that the neutral position within the sentence dictum is the thematic position, as in the sentence (taken in isolation) Jan niechcący podarł gazetę ‘Jan unwillingly tore the paper’ (cf. Jan specjalnie podarł gazetę ‘Jan intentionally tore the paper’. vs: ? Jan specjalnie podarł gazetę ‘Jan intentionally tore the paper’).  What is more, although the thematic position triggers some “additional” senses as compared with the rhematic position, one cannot say that in the semantics of the expressions in question these are “extra senses” supplementing some other “basic senses”. Contrary to that, it appears that it is in this position (and not – as could be expected – in the rhematic position) that such adverbs demonstrate their most characteristic features (which could be specific of this class). In that case one could assume that the initial set of semantic features (in the sense of derivational order) is the set tested in the rhematic position, and yet representative for a given unit would be the set of features verified in the “secondary” position, i.e. thematic one. The issues touched upon in the article are further developed in the author’s monograph Nie przypadkiem o ‘niechcący’ and in the article O (tajemniczej) roli intencjonalnego działania w zdaniach z przysłówkiem ‘przypadkiem’.            

Bibliografia

AUSTIN J., 1977, Jestem niewinny, Znak 29, s. 667–696.

BOGUSŁAWSKI A., 1977, Problems of the Thematic-Rhematic Structure of Sentences, Warszawa: PWN.

BOGUSŁAWSKI A., 1978, Towards an Operational Grammar, w: Jerzy Pelc (red.), Stu-dia Semiotyczne VIII, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 29–90.

BOGUSŁAWSKI A., 1999, Inherently thematic or rhematic units of language, w: E. Hajičova et al. (red.), Travaux du Circle Linguistique de Prague 3, Amsterdam, s. 211–224.

BOGUSŁAWSKI A., 2009, Dwa przykłady analizy semantycznej z wykorzystaniem materiału negatywnego, w: idem, Myśli o gwiazdce i regule, Warszawa: BEL Stu-dio, s. 137–150.

DANIELEWICZOWA M., 2002, Wiedza i niewiedza. Studium polskich czasowników epistemicznych. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.

DURAJ-NOWOSIELSKA I., 2007, ‘Robić coś’ i ‘coś powodować’ – opozycja agentyw-ności i kauzatywności w języku polskim, Warszawa: Wydział Polonistyki UW.

DURAJ-NOWOSIELSKA I., 2011, Co można zrobić niechcący? (Rekonesans)”, Prace Filologiczne LXII, s. 105–119.

DURAJ-NOWOSIELSKA I., 2013, O tym, gdzie szukać ‘przypadku’ w zdaniach z przy-padkiem i o kilku innych własnościach tego przysłówka, w: A. Kozłowska i A. Świątek (red.), Znaczenie – tekst – kultura. Prace ofiarowane Profesor Elżbie-cie Janus, Warszawa: Wyd. UKSW.

DURAJ-NOWOSIELSKA I., w druku [a], Nie przypadkiem o niechcący. Szkic semantycz-ny, Warszawa: Wyd. UKSW.

DURAJ-NOWOSIELSKA I., w druku [b], O (tajemniczej) roli intencjonalnego działania w zdaniach z przysłówkiem przypadkiem.

GROCHOWSKI M., 2009, Opozycja składniowa i semantyczna jednostek o postaci ‘przypadkiem’, w: G. Dąbkowski, D. Lewandowska-Jaros (red.), Polszczyzno mo-ja… Księga jubileuszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej i dydaktycznej Profe-sora Jerzego Bralczyka, Warszawa: ASPRA-JR, s.77–93.

INGARDEN R., 1987, Książeczka o człowieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

ŠATUNOVSKIJ I. B., 1989, Propozyicional’nye ustanovki: volja i želanie, w: N.D. Arutjunova (red.), Logičeskij analiz języka: problemy intensional’nych i pragma-tičeskich kontekstov, Moskwa, s. 155–185.

TALMY L., 1976, Semantic Causative Types, w: M. Shibatani (red.), Syntax and Se-mantics 6, New York: Academic Press, s. 43–116.

Linguistica Copernicana

Pobrania

  • PDF

Opublikowane

2012-01-10

Jak cytować

1.
DURAJ-NOWOSIELSKA, Izabela. Kilka uwag o wpływie przycisku zdaniowego na interpretację przysłówków-modyfikatorów intencjonalności (na przykładzie niechcący, przypadkiem). Linguistica Copernicana [online]. 10 styczeń 2012, T. 7, nr 1, s. 113–138. [udostępniono 6.7.2025]. DOI 10.12775/LinCop.2012.022.
  • PN-ISO 690 (Polski)
  • ACM
  • ACS
  • APA
  • ABNT
  • Chicago
  • Harvard
  • IEEE
  • MLA
  • Turabian
  • Vancouver
Pobierz cytowania
  • Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
  • BibTeX

Numer

Tom 7 Nr 1 (2012)

Dział

ARTYKUŁY

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 448
Liczba cytowań: 0

Wyszukiwanie

Wyszukiwanie

Przeglądaj

  • Indeks autorów
  • Lista archiwalnych numerów

Użytkownik

Użytkownik

Aktualny numer

  • Logo Atom
  • Logo RSS2
  • Logo RSS1

Informacje

  • dla czytelników
  • dla autorów
  • dla bibliotekarzy

Newsletter

Zapisz się Wypisz się

Język / Language

  • English
  • Język Polski

Tagi

Szukaj przy pomocy tagu:

akcent zdaniowy, czynności, działania, intencjonalność, niechcący, przycisk zdaniowy, przypadek, przypadkiem, przysłówek, struktura tematyczno-rematyczna
W górę

Akademicka Platforma Czasopism

Najlepsze czasopisma naukowe i akademickie w jednym miejscu

apcz.umk.pl

Partnerzy platformy czasopism

  • Akademia Ignatianum w Krakowie
  • Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
  • Fundacja Copernicus na rzecz Rozwoju Badań Naukowych
  • Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk
  • Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
  • Instytut Tomistyczny
  • Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie
  • Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku
  • Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie
  • Polska Fundacja Przemysłu Kosmicznego
  • Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
  • Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
  • Towarzystwo Miłośników Torunia
  • Towarzystwo Naukowe w Toruniu
  • Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
  • Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
  • Uniwersytet Mikołaja Kopernika
  • Uniwersytet w Białymstoku
  • Uniwersytet Warszawski
  • Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie / Wydawnictwo Diecezjalne „Bernardinum" w Pelplinie

© 2021- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Deklaracja dostępności Sklep wydawnictwa