O zapomnianych znaczeniach pol. bachor i bachur
DOI:
https://doi.org/10.12775/LinCop.2010.012Słowa kluczowe
wyrazy obce, zapożyczenia, etymologia, homonimy, leksykografiaAbstrakt
Im vorliegenden Aufsatz werden sechs in alten Quellen oder Lexika belegte und heute nicht mehr vorkommende Bedeutungen von poln. bachor und bachur behandelt, nämlich ‘Bauch’, ‘Judenjunge’, ‘Gefangenenaufseher’, ‘Eber, Zuchttier’, ‘Bootshaken, Fischhaken’ und ‘gewöhnlicher Schlagballspieler’. Aus der durchgeführten Untersuchung ergibt sich, dass wir es hier mindestens mit fünf Lehnwörtern unterschiedlicher Herkunft zu tun haben, und zwar 1. bachor ‘Bauch’ ← tschech. bachor ‘Pansen; Bauch, Wanst’ (vgl. slovak. bachor ‘Pansen; Wanst’); 2. bachor/bachur ‘Judenjunge’ ← hebr. bāchūr ‘Junge’ (vgl. jidd. bocher ‘ds.’); 3. bachor ‘Gefangenenaufseher’ ← tschech. bachař ‘ds.’; 4. bachur ‘Eber, Zuchttier’ ← dt. Bacher ‘männl. junges Wildschwein’; 5. bachor ‘Bootshaken, Fischhaken’ ← ukr. bahór ‘Fischhaken’ (vgl. weißruss. bahór, russ. bagór ‘Bootshaken, Fischhaken’). Bachor/bachur als ‘gewöhnlicher Schlagballspieler’ ist vermutlich aus der Bedeutung ‘Judenjunge; Kind’ entstanden.
Bibliografia
Badecki K. (red.), 1931, Polska komedja rybałtowska. Pierwsze zbiorowe i krytyczne wydanie, Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Bałaban M., 1906, Żydzi lwowscy na przełomie XVI i XVII w., Lwów: Księgarnia H. Altenberga (Nakładem Funduszu Konkursowego im. H. Wawelberga).
Bandtkie J. S., 1806, Słownik dokładny języka polskiego i niemieckiego do podręcznego używania dla Polaków i Niemców, t. I–II, Wrocław: Im Verlage des W. G. Korn.
Bańko M. (red.), 2005, Wielki słownik wyrazów obcych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bańko M. (red.), 2007, Słownik języka polskiego, t. I–III, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (Biblioteka Gazety Wyborczej).
Briks P., 1999, Podręczny słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, wyd. 2, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.
Brockhaus-Enzykl. = Brockhaus-Enzyklopädie in 24. Bänden, 19. Aufl., Bd. I–XXV, Mannheim 1986–1994: F. A. Brockhaus.
Brückner A., 1927, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
Brückner A., 1974, Początki i rozwój języka polskiego, wybór prac pod red. M. Karasia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Duden-DUW = Duden. Deutsches Universalwörterbuch, 4. neu bearbeitete und erweiterte Aufl., Mannheim–Leipzig–Wien–Zürich 2001: Dudenverlag.
Duden-HW = Duden. Das Herkunftswörterbuch. Etymologie der deutschen Sprache, 3., völlig neu bearbeitete und erweiterte Aufl., Dudenverlag, Mannheim–Leipzig– Wien–Zürich 2001.
ERSJ = Лома A. (ур.), 2003–, Eтимолошки речник српског jeзика, Бeoгрaд: Српскa Aкaдeмиja Нayкa и Умeтности.
ESBM = Mapтынаў B. У. (pэд.), 1978–, Этымaлaгичны слоўнік беларускай мовы, Miнск: Навука i Tэхника.
ESRJ = Шанский Н. М., 1963–, Этимологический словарь русского языка, Москва: Издательство Московского Университета.
ESSJ = Трубачев O. H., 1974–, Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд, Москва: Издательство «Наука».
ESUM = MeлЬничук O. C. (red.), Eтимологiчний cловник українскої мови, Київ: Наукова думка.
Holub J., Kopečny F., 1952, Etymologický slovnik jazyka českého, Praha: Státní Nakladatelství Učebnic v Praze.
Holub J., Lyer S., 1978, Stručný etymologický slovnik jazyka českého, Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství.
Karłowicz J., 1894–1905, Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia używanych w języku polskim, Kraków: Nakładem autora, skład główny w księgarni G. Gebethnera i spółki.
Karłowicz J., 1900–1911, Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków: Nakładem PAU.
Kluge F., 2002, Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, 24. Auflage, Bearbeitet von E. Seebold, Berlin–New York: Walter de Gruyter.
Koehler L., Baumgartner W., Stamm J. J., 2008, Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, red. wydania polskiego P. Dec, t. I–II, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.
Korniłłowicz N., 1984, Rycerz polski między świętością a karnawałem, w: Przełom wieków XVI i XVII w literaturze i kulturze polskiej, B. Otwinowska i J. Pelc (red.), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich (Wydawnictwo PAN), s. 183–192.
Lam S. (red.), 1939, Encyklopedyczny słownik wyrazów obcych, Warszawa: Nakładem Księgarni Wydawniczej Trzaski, Everta i Michalskiego.
Laskowski R., 1966, Słowiańskie *bachorъ : *bachorь : *bachurъ, Rocznik Slawistyczny XXVI, s. 51–57.
Latusk A. (red.), 2008, Wielki słownik wyrazów obcych, Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe.
Lehr-Spławiński T. (red.), 1935, Słownik języka polskiego, t. I, Warszawa: Nakładem Księgarni Wydawniczej Trzaski, Everta i Michalskiego.
Linde S. B., 1854–1860, Słownik języka polskiego, t. I–VI, wyd. 2, Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Łukaszewski K., Mosb ach A., 1850, Polsko-niemiecki słownik kieszonkowy do szkólnego i podręcznego użycia podług najlepszych źródeł wypracowany, 4. wyd. stereotypowe, Breslau: Nakładem Z. Schlettera.
Machek V., 1957, Etymologický slovnik jazyka českého a slovenského, Praha: Nakladatelstvi Československé Akademie Věd.
Machek V., 1968, Etymologický slovnik jazyka českého, Druhé, opravené a doplněne vydání, Praha: Nakladatelstvi Československé Akademie Věd.
Maciejowski W. A., 1852, Piśmiennictwo polskie, od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, t. III, Warszawa: Nakładem i drukiem S. Orgelbranda.
Makosz J., 2007, Słownik polsko-jidysz, jidysz-polski, Kraków: Szolem Alejchem.
Mark A., 1929, Pełny słownik polsko-żydowski. Zestawiony według najnowszych źródeł, Warszawa: Wydawnictwo Achisefer (reprint: Słownik polsko-jidysz, Kraków 2007: Wydawnictwo Austeria).
Menzel Th., Hentschel G., 2003, Wörterbuch der deutschen Lehnwörter im Teschener Dialekt des Polnischen, Unter Mitarbeit von P. Jančék, J. Balhar, Oldenburg: Bibliotheks- und Informationsionssystem der Universität Oldenburg.
Muchliński A., 1858, Źródłosłownik wyrazów, które przeszły, wprost czy pośrednio, do naszej mowy z języków wschodnich, tudzież mających zobopólną analogię co do brzmienia lub znaczenia, Petersburg: Czcionkami Cesarskiej Akademiii Nauk.
Muss -Arnolt W., 1890, Semitic and Other Glosses to Kluge’s Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, Modern Language Notes V, s. 245–252.
Piprek J., Ippoldt J., 1990, Wielki słownik niemiecko-polski, t. I–II, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Potocki F. A., 1922, Słownik polskiego i rossyjskiego języka. Opracowany podług najnowszych i najlepszych źródeł, Część I: polsko-rossyjska, wyd. 4, Lipsk: Otto Holzes Nachfolger.
Przyboś A. (wyd.), 1957, Akta radzieckie rzeszowskie 1591–1634, Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich (Wydawnictwo PAN).
Reczek S., 1968, Podręczny słownik dawnej polszczyzny, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rejzek J., 2001, Česky etymologický slovník, Voznice: Leda.
Rosół R., 2009, W sprawie etymologii rzeczownika bachor, Język Polski LXXXIX, s. 329–335.
Rykaczewski E., 1866, Słownik języka polskiego podług Lindego i innych nowszych źródeł, Berlin: Verlag Neufeld & Henius.
Rysiewicz Z. (red.), 1964, Słownik wyrazów obcych, wyd. 9, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
SXVII-XVIII = Gruszczyński W. (red.), Słownik języka polskiego XVII i 1. Połowy XVIII w., Polska Akademia Nauk, Kraków [on-line]: http://xvii-wiek.ijp-pan.krakow. pl/pan_klient/ (09.02.2009).
Sadnik L., Aitzetmüller R., 1975, Vergleichendes Wörterbuch der slavischen Sprachen, Bd. I, A–B, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
SGP = M. Karaś et al. (red.), 1982–, Słownik gwar polskich, Wrocław–Warszawa– –Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Siatkowski J., Basaj M., 2002, Słownik czesko-polski, wyd. 2, Warszawa: Wiedza Powszechna.
SJP = Doroszewski W. (red.), 1958–1969, Słownik języka polskiego, t. I–X, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Sobol E. (red.), 1995, Słownik wyrazów obcych. Wydanie nowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
SPrasł. = Sławski F. (red.), 1974–, Słownik prasłowiański, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SWar. = Karłowicz J. et alii (red.), 1900–1927, Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa: W drukarni E. Lubowskiego i spółki.
SWil. = Zdanowicz A. et alii (red.), 1861, Słownik języka polskiego, t. I–II, Wilno: Wydany staraniem i kosztem M. Orgelbranda.
Troc (Trotz) M. A., 1764, Nowy dykcyjonarz, to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski z przydatkiem przysłow potocznych, przestrog gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfikacyjnych, żeglarskich, łowieckich i inszym naukom przyzwoitych wyrazow, t. III, Lipsk: Nakładem J. F. Gledycza.
Trojański J. K., 1835, Dokładny polsko-niemiecki słownik do podręcznego użycia dla Niemców i Polaków, cz. 1: A–R, Poznań–Berlin–Bydgoszcz: U E. S. Mittlera.
Vasmer M., 1950–1958, Russisches etymologisches Wörterbuch, Bd. I–III, Heidelberg: C. Winter Universitätsverlag.
Wahrig G. (red.), 1973, Grosses deutsches Wörterbuch, Gütersloh–Berlin–München– Wien: Verlagsgruppe Bertelsmann.
Webster’s-NCD = Webster’s New Collegiate Dictionary, Springfield, Massachusetts 1981: G. & C. Merriam Company.
Weinreich U., 1968, Modern English-Yiddish, Yiddish-English Dictionary, New York: McGraw-Hill Book Company.
Wexler P., 2002, Two-tiered Relexification in Yiddish: Jews, Sorbs, Khazars, and the Kiev-Polessian Dialect, Berlin–New York: Walter de Gruyter.
Węgrzynek H., 2000, XVI-wieczne relacje na temat obchodów święta Purim, w: M. Galas (red.), Duchowość żydowska w Polsce, Materiały z międzynarodowej konferencji dedykowanej pamięci prof. Ch. Shmeruka (Kraków, 26–28 kwietnia 1999), Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 27–33.
Wiener L., 1894, The Judaeo-German Element in the German Language, The American Journal of Philology XV, s. 329–347.
Wodziński M., 1996, Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII–XVIII wieku, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej.
Zgółkowa H. (red.), 1994–2005, Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. I– L, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 11833
Liczba cytowań: 0
