Wyobraźnia apokaliptyczna w czasach zarazy

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12775/lud104.2020.11

Słowa kluczowe

apokalipsa, postapokalipsa, wyobraźnia apokaliptyczna, kultura popularna, e-folklor, memy

Abstrakt

Artykuł powstał w szczytowym okresie pandemii koronawirusa w Polsce (choroby COVID-19). Analizuje sytuację poznawczą w czasie epidemii, odwołując się do zagadnień epistemologicznych i metodologicznych. Opisuje kondycję wyobraźni apokaliptycznej i stan dyskursu publicznego na temat apokalipsy. W artykule wykorzystano dwa typy źródeł. Po pierwsze, przeanalizowano próbę celową postapokaliptycznych tekstów kultury popularnej, obejmującą 308 filmów oraz 201 powieści i opowiadań. Po drugie, przebadano folklor internetowy, w tym przede wszystkim memy będące grafikami (zebrane w marcu i kwietniu 2020 r.). Tekst dowodzi, że nie jesteśmy świadkami proliferacji myślenia apokaliptycznego. Użytkownicy Internetu wykorzystują klisze kultury popularnej (czerpane przede wszystkim z dzieł postapokaliptycznych) i posługują się świecką wizją czasu jako nieograniczonego postępu.

Biogram autora

Lech Michał Nijakowski - Uniwersytet Warszawski, Instytut Socjologii

Lech M. Nijakowski – dr hab., profesor uczelni w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, stały doradca Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP od 2001 roku. Członek Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk w kadencji 2019-2022. Członek redakcji „Przeglądu Humanistycznego”, „Studiów Socjologiczno-Politycznych. Seria Nowa” oraz „Zdania”. Ostatnio opublikował m.in.: „Rozkosz zemsty. Socjologia historyczna mobilizacji ludobójczej” (Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2013), „Świat po apokalipsie. Społeczeństwo w świetle postapokaliptycznych tekstów kultury popularnej” (Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2018) oraz „Ludobójstwo. Historia i socjologia ludzkiej destrukcyjności. Popularne wprowadzenie” (Wydawnictwo Iskry, 2018).

Bibliografia

Agamben, G. (2008). Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie (przeł. M. Salwa). Warszawa: Prószyński i S-ka.

Agamben, G. (2020). Lo stato d’eccezione provocato da un’emergenza immotivata. il manifesto, 26 lutego 2020 r.. Pozyskano z https://ilmanifesto.it/lo-stato-deccezione-provocato-da-unemergenza-immotivata.

Aguirre, A. (2011). Od autorki. W: A. Aguirre, Enklawa (przeł. J. Nałęcz). Warszawa: Wydawnictwo Amber.

Altman, R. (2012). Gatunki filmowe (przeł. M. Zawadzka). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Barthes, R. (2000). Mitologie (przeł. A. Dziadek). Warszawa: Wydawnictwo KR.

Bratich, J.Z. (2014). Paniki konspiracyjne (przeł. A. Małysiak, F. Czech). W: F. Czech (red.), Struktura teorii spiskowych. Antologia (s. 213-232). Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Buell, F. (2013). Post-Apocalypse: A New U.S. Cultural Dominant. Frame 26(1), 9-29.

Combs, J.E. (2011). Świat zabaw. Narodziny nowego wieku ludycznego (przeł. O. Kaczmarek). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Eisenstadt, S.N. (2009). Utopia i nowoczesność. Porównawcza analiza cywilizacji (przeł. A. Ostolski). Warszawa: Oficyna Naukowa.

Eliade, M. (1998). Aspekty mitu (przeł. P. Mrówczyński). Warszawa: Wydawnictwo KR.

Elsberg, M. (2015). Blackout. Najczarniejszy scenariusz z możliwych (przeł. E. Ptaszyńska-Sadowska). Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.

Fagan, M. (2017). Who’s afraid of the ecological apocalypse? Climate change and the production of the ethical subject. The British Journal of Politics and International Relations, 19(2), 225-244.

Foucault, M. (1998a). Nadzorować i karać. Narodziny więzienia (przeł. T. Komendant). Warszawa: Fundacja Aletheia.

Foucault, M. (1998b). Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w Collège de France, 1976 (przeł. M. Kowalska). Warszawa: Wydawnictwo KR.

Foucault, M. (2000). Filozofia, historia, polityka. Wybór pism (przeł. D. Leszczyński, L. Rasiński). Warszawa-Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Girard, R. (2018). Apokalipsa tu i teraz. Rozmawiał Benoît Chantre (przeł. C. Zalewski). Kraków: Wydawnictwo WAM.

Glukhovsky, D. (2010). Metro 2033 (przeł. P. Podmiotło). Kraków: Wydawnictwo Insignis.

Grochowski, P., (2013). Folklorysta w sieci. Prolegomena do badań folkloru internetowego. W: P. Grochowski (red.), Netlor. Wiedza cyfrowych tubylców (s. 41-64). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Grzeszczak, J. (2011). Chwila jest bliska. Wizje końca w literaturze profetycznej (XII-XX wiek). Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Teologiczny.

Hajduk-Nijakowska, J. (2005). Żywioł i kultura. Folklorystyczne mechanizmy oswajania traumy. Studia i Monografie, nr 361. Opole: Uniwersytet Opolski, Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Juza, M. (2013). Memy internetowe – tworzenie, rozpowszechnianie, znaczenie społeczne. Studia Medioznawcze, nr 4, 49-60.

Kamińska, M. (2011). Niecne memy Dwanaście wykładów o kulturze internetu. Poznań: Galeria Miejska „Arsenał”.

Kampka, A. (2017). Multimodalna analiza dyskursu – ujęcie semiotyczne. W: M. Czyżewski, M. Otrocki, T. Piekot, J. Stachowiak (red.), Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych (s. 95-122). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.

Karpiński, A. (2000). W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne. Warszawa: Neriton, Instytut Historii PAN.

Kermode, F. (2010). Znaczenie końca (przeł. O. i W. Kubińscy). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Krawczyk-Wasilewska, V. (2016). E-folklor w dobie kultury digitalnej. Szkice i studia. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Lemke, T. (2010). Biopolityka (przeł. T. Dominiak). Warszawa: Wydawnictwo Sic!.

Mann, M. (2007). The Sources of Social Power, vol. I, A History of Power from the Beginning to A.D. 1760, wyd. 15. Cambridge: Cambridge Universitety Press.

McNeill, L.S. (2009). The End of the Internet: A Folk Response to the Provision of Infinite Choice. W: T.J. Blank (red.), Folklore and the Internet. Vernacular Expression in a Digital World (s. 80-97). Logan: Utah State University Press.

Mills, C.W. (2007). Wyobraźnia socjologiczna (przeł. M. Bucholc). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Molenda, Z., Marchlewska, M., Górska, P., Michalski, P., Szczepańska, D., Furman, A., Malinowska, K. (2020). Koronawirus w Polsce: Perspektywa psychologii społecznej. Wyniki pierwszej fali badania podłużnego przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie Polaków i Polek. Warszawa: Instytut Psychologii PAN. http://cbu.psychologia.pl/uploads/f_bulska/raport-koronawirus%20final%20.pdf

Nijakowski, L.M. (2018). Świat po apokalipsie. Społeczeństwo w świetle postapokaliptycznych tekstów kultury popularnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Peck, A. (2005). Teleewangelizm, apokalipsa i polityka: Współczesna prawica protestancka w Stanach Zjednoczonych. Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza w Tyczynie.

Robotycki, Cz. (1985). Myślenie typu ludowego w polskiej kulturze masowej (propozycje badawcze). Etnografia Polska, 29(1), 111-117.

Rose, N. (1999). Governing the Soul. The Shaping of the Private Self. London, New York: Free Association Books.

Takayoshi, I. (2011). Can philosophy explain Nazi violence? Giorgio Agamben and the problem of the ‘historico-philosophical’ method. Journal of Genocide Research, 13 (1-2), 47-66.

Thacker, E. (2011). In The Dust of This Planet (Horror of Philosophy, vol 1). Winchester, Washington: Zero Books.

Van Leeuwen, T. (2004). Ten Reasons Why Linguists Should Pay Attention to Visual Communication. W: P. LeVine, R. Scollon (red.), Discourse and Technology. Multimodal Discourse Analysis (s. 7-19). Washington: Georgetown University Press.

White, M., Gribbin, J. (1994). Stephen Hawking. Życie i nauka (przeł. B. Kołodziejczyk, D.M. Śledziewska-Błocka). Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne.

Wodziński, C. (2002). O piekle, które spada na nas z nieba. Przegląd Polityczny, nr 57-58, 8-19.

Wojcik, D. (1996). Embracing Doomsday: Faith, Fatalism, and Apocalyptic Beliefs in the Nuclear Age. Western Folklore, 55(4), 297-330.

LUD. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych PAN

Pobrania

Opublikowane

2020-10-20

Jak cytować

1.
NIJAKOWSKI, Lech Michał. Wyobraźnia apokaliptyczna w czasach zarazy. LUD. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych PAN [online]. 20 październik 2020, T. 104, s. 259–277. [udostępniono 6.12.2022]. DOI 10.12775/lud104.2020.11.

Numer

Tom 104 (2020)

Dział

ETNOGRAFIE CZASU ZARAZY

Licencja

1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:

  • utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
  • reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
  • wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
  • wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
  • rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).

 

2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.

3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 207
Liczba cytowań: 0