Badanie dziedzictwa niematerialnego w działaniu. Perspektywa krytyczna, partycypacyjna i mediacyjno-facylitacyjna
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud104.2020.02Słowa kluczowe
dziedzictwo niematerialne, krytyczne studia nad dziedzictwem, teoria heterodoksyjna, autoryzowany dyskurs dziedzictwa, performatywność dziedzictwa, teoria praktyk, mediacje i facylitacje dziedzictwa, partycypacyjne badania w działaniuAbstrakt
Artykuł przybliża nadal stosunkowo mało popularny w Polsce – tak w antropologii, jak i w innych dyscyplinach badających w różny sposób dziedzictwo kulturowe – jego nowy paradygmat oraz ukształtowane na jego bazie interdyscyplinarne krytyczne studia nad dziedzictwem. Zakładają one m.in., że dziedzictwo jako proces jest praktyką skoncentrowaną na przeszłości, realizowaną w teraźniejszości oraz w większości z myślą o przyszłości. Z natury jest niematerialne, dlatego warto postrzegać je bardziej w kategoriach czasownika niż rzeczownika. Głównym celem artykułu jest jednak – inspirowana powyższym zwrotem krytycznym – propozycja tzw. nowej metodologii w antropologicznych badaniach dziedzictwa rozumianej nie jako alternatywa a uzupełnienie i dopełnienie innych podejść. Oparta na teorii heterodoksyjnej i analizach autoryzowanych dyskursów dziedzictwa bada je według podejścia performatywnego, prakseologicznego, mediacyjno-facylitacyjnego i partycypacyjnego (w działaniu). Na bazie zaproponowanej przeze mnie synkretycznej perspektywy badawczej – na wybranych przykładach badań własnych – staram się ukazać zmieniającą się współcześnie rolę antropologa, który z „tłumacza”, interpretatora i arbitra staje się asystującym-brokerem. W konsekwencji zmienia się jednocześnie postrzeganie depozytariuszy jako jedynie badanych, edukowanych oraz aktywizowanych a następnie monitorowanych według zaleceń i dyrektyw ogólnopolskich i międzynarodowych opartych przede wszystkim na polityce UNESCO i UE, które powinni wdrażać. Heterodoksyjne, partycypacyjne i miediacyjno-facylitacyjne badania dziedzictwa w działaniu stawiają ich w roli współbadaczy i równoprawnych, aktywnych graczy mających realny wpływ na współtworzenie i rozwijanie krajowego i światowego systemu ochrony dziedzictwa niematerialnego.
Bibliografia
Ashworth, G.J. (2016). The heritage crusade. Have we won or lost?. tekst niepublikowany.
Austin, J.L. (1962). How to Do Things with Words, Oxford: Oxford University Press.
Austin, J.L. (1993). Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, przeł. B. Chwedeńczuk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bauman, Z. (2012). Kultura jako praxis. J. Konieczny (przeł.), Warszawa.
Bendix, R. (2009). Heritage between economy and politics: an assessment from the perspective of cultural anthropology. In: L. Smith, N. Akagawa (red.), Intangible Heritage. London.
Bernbeck, R. (2013). Heritage Void and the Void as Heritage, Archaeologies, 9(3), 526–545.
Bujdosóa, Z., Dávidb, L., Tőzsérc, A., Kovácsd, G. i inni. (2015). Basis of Heritagization and Cultural Tourism Development, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 188, 307–315.
AlAnood Bin, A. (2017). The Value of Authenticity in Heritagization: An Exploratory Case-study on Dubai Historical District. Dubai.
Byrne, D. (1991). Western hegemony in archaeological heritage management, History and Anthropology, 5, 269−276.
Cervinkova, H. (2011). Edukacyjne badania w działaniu – w poszukiwaniu emancypacyjnego wymiaru badań pedagogicznych i antropologicznych. W: Badania w działaniu – nowy paradygmat, Animacja Życia Publicznego, Zeszyty Centrum Badań Społeczności i Polityk Lokalnych, 2 (5), 7–11.
Chrostowski, A., Jemielniak, D. (2011). Skuteczne doradztwo strategiczne: metoda Action Research w praktyce. Warszawa: Poltext.
Daly, P., Chan, B. (2015). “Putting broken pieces back together”: Reconciliation, justice, and heritage in post-conflict situations. In: W. Logan, M.N. Craith, U. Kocke (eds.), A companion to heritage studies (491-506).
Malden, MA: John Wiley and Sons.
Definicja. In: Archiwa Społeczne, Pozyskano z https://archiwa.org/definicja.
Dudek, K., Sikora, S. (2016). Wytwarzanie dziedzictwa. Z Barbarą Kirshenblatt-Gimblett rozmawiają Karolina J. Dudek i Sławomir Sikora, Muzealnictwo, 57, 33–41.
Dudkiewicz, M. (2011). Metodologiczny kontekst badań aktywizujących. W: Badania w działaniu – nowy paradygmat, Animacja Życia Publicznego, Zeszyty Centrum Badań Społeczności i Polityk Lokalnych, 2 (5), 4–7.
Dudzik, W. (2009). Posłowie do wydania polskiego. W: J.J. MacAloon (red.), Rytuał, dramat, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturowego (przeł. K. Przyłuska-Urbanowicz) (421–428).Warszawa.
Dziadowiec, J. (2012). Międzynarodowe festiwale folklorystyczne i folkowe spotkania kultur jako współczesne formy spektaklizacji i ludyzacji folkloru oraz kultury tradycyjnej. W: K. Skowronek, K. Leszczyńska (red.), Performatywne wymiary kultury (141–157). Kraków: Wydawnictwo Libron.
Dziadowiec, J. (2014). Interkulturowe festum folkloricum jako konstrukt i metakomentarz społeczno-kulturowy. Prace Etnograficzne, t. 42, 2, 135–145.
Dziadowiec, J. (2016). Festum folkloricum. Performatywność folkloru w kulturze wspołczesnej. Rzecz o międzykulturowych festiwalach folklorystycznych. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Dziadowiec, J. (2016). Imprezy folklorystyczne jako forma folkturystyki/etnoturystyki oraz forma organizacji i zarządzania dziedzictwem niematerialnym. Perspektywa folkorganizatorów i folkturystów. W: Relacje między turystyką, kulturą a dziedzictwem, Turystyka kulturowa, 3/2016, 91–115.
Dziadowiec, J. (2016). Interkulturowe festiwale folklorystyczne jako metawidowiska – obraz z perspektywy uczestniczącej. W: E. Wilk, A. Nacher, M. Zdrodowska, E. Twardoch, M. Gulik (red.), Więcej niż obraz. Przestrzenie wizualne (145–162), t. 2, Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Dziadowiec, J. (2017). The Jagiellonian Ideas in the Promotion of Intangible Cultural Heritage. On the Example of Polish Jagiellonian Fairs. In: L. Korporowicz, S. Jaskuła, M. Stefanovič, P. Plichta (eds.), Jagiellonian Ideas – Towards Challenges of the Present Time (379–407). Krakow: Wydawnictwo Biblioteka Jagiellońska.
Dziadowiec-Greganić, J. (2019). Studia festiwalowe i ruch folklorystyczny w Polsce w kontekście polityki UNESCO w zakresie niematerialnego dziedzictwa kulturowego – pomiędzy modelem programowym ready made a performatywnym modelem turkusowym. W: A. W. Brzezińska, K. Smyk (red.), Festiwale, konkursy, przeglądy a ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego (57–77), t. 4. serii Niematerialne dziedzictwo kulturowe w Polsce i jego ochrona. Lublin-Wrocław-Warszawa: Wydawnictwo UMCS, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Dziadowiec-Greganić, J., Dudek, A. (2019). Handmade in Wiśniowa. O najbardziej materialnym z niematerialnych aspektów dziedzictwa kulturowego w pogranicznej gminie Wiśniowa, seria „Archiwum Etnograficzne” 63, Wrocław-Wiśniowa: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze – Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Wiśniowej.
Emerick, K. (2014). Conserving and managing ancient monuments: Heritage, democracy, and inclusion. Woodbridge: Boydell & Brewer.
European Commission launches Cultural Heritage In Action programme. (2020). In: European Commission, Pozyskano z https://ec.europa.eu/culture/news/european-commission-launches-cultural-heritage-in-action-programme_en.
Gmurzyńska, E. (2009). Rodzaje mediacji. W: E. Gmurzyńska, R. Morek (red.), Mediacje. Teoria i praktyka (111–120). Warszawa: Wydawnictwo Wolters Kluwer.
Hall, S. (1999). Whose Heritage? Unsettling „The Heritage”, Reimagining the postnation, Third Text, 13 (49), 3−13.
Harrison, R. (2010). Heritage as social action. In: S. West (ed.), Understanding heritage in practice, (240–276). Manchester: University Press.
Harrison, R. (2010). Introduction. In R. Harrison (ed.), Understanding the politics of heritage. (5-42). Manchester: Manchester University Press.
Harrison, R. (2013). Heritage: Critical Approaches. Oxon&New York: Routledge.
Hobsbawm, E., Ranger, T. (red.). (2008). Tradycja wynaleziona, M. Godyń, F. Godyń (przekł.), Kraków.
Hymes, D. (1975). Breakthrough into Performance. In: D. Ben-Amos, K. S. Goldstwin (eds.), Folklore: Performance and Communication. The Hague.
Jacobs, M., Neyrinck, J., van der Zeijden, A. (2014). UNESCO, Brokers and Critical Success (F)Actors in Safeguarding Intangible Cultural Heritage In: M. Jacobs, J. Neyrinck, A. van der Zeijden (eds.) Brokers, Facilitators and Mediation. Critical Success (F)Actors for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage, (249–256) Volkskunde. Tijdschrift over de cultuur van het dagelijks leven 115, 3.
Jünger, E. (2009). Tradycja. Husaria Tradycji, 3, 8–11.
Kirshenblatt-Gimblett, B. (1998). Destination Culture: Tourism, Museums and Heritage. Berkeley.
Klekot, E. (2015). Ikony zografskie i klasztory Fruškiej Gory a serbskie imaginarium narodowe, Lud, t. 99, 139–159.
Klekot, E. (2016). Dziedzictwo i jego antropologia. Rocznik Antropologii Historii, VI (9), 7–13.
Kolankiewicz, L. (2005). Wstęp: ku antropologii widowisk. W: A. Chałupnik, W. Dudzik, M. Kanabrodzki, L. Kolankiewicz (oprac.), Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów (9–31). Warszawa.
Konwencja UNESCO z 1972 roku w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, Pozyskano z http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_ochronie_swiatowego_dziedzictwa.pdf.
Konwencja UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, Pozyskano z http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_ochronie_dz._niemater_2003.pdf.
Kopaliński, W. (1970). Mediacja, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych (475). Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kowalski, K. (2013). O istocie dziedzictwa europejskiego – rozważania, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Lewin, K. (1946). Action research and minority problems, J Soc. Issues 2 (4), 34–46.
Logan, W., and Wijesuriya, G. (2015). The new heritage studies and education, training, and capacity-building. In: W. Logan, M.N. Craith, U. Kocke (eds.), A companion to heritage studies, 557-573. Malden, MA: John Wiley and Sons.
Lowenthal, D. (1985). The past is a foreign country. Cambridge.
Łuniewska, L. (2008). Santa Claus przynosi dynie. Wywiad z Waldemarem Kuligowskim, Newsweek, 1, 93–95.
MacAloon, J.J. (2009). Wstęp: widowiska kulturowe, teoria kultury. W: J.J. MacAloon (red.), Rytuał, dramat, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturowego, K. Przyłuska-Urbanowicz (przekł.), W. Dudzik (posł. do wyd. pol.). Warszawa.
Mann, T., Marszewska, J. (2018). Facylitacja – wiedza, umiejętności, sztuka czy magia. Warszawa: Wydawnictwo RP.
Mosse, D., Lewis, D. (eds.). (2006). Development Brokers and Translators. The Ethnography of Aid and Agencies.
Nahodil, O. (1991). Tradycja jako definiens kultury, Lud, t. 74, 5–21.
Otwarty System Archiwizacji (OSA), Pozyskano z https://osa.archiwa.org/.
Pomian, K. (2010). Narodziny i przemiany dziedzictwa europejskiego. W: N. Dołowy-Rybińska, A. Gronowska, A. Karpowicz, I. Piotrowski, P. Rodak (red.), Sploty kultury. Księga ku czci prof. Andrzeja Mencwela (38–46). Warszawa.
Reckwitz, A. (2002). Practices and Their Affects. W: A. Hui, T. Schatzki, E. Shove, Abingdon (red.), The Nexus of Practice: Connections, Constellations and Practitioners, (115–125).
Reckwitz, A. (2002). Toward a Theory of Social Practices: A Development in Culturalist Theorizing, European Journal of Social Theory, 5, 243–263.
Robertson, I.J.M. (2008). Heritage from below: class, social protest and resistance. In: P. Graham, P. Howard (eds.) The Ashgate Research Companion to Heritage and Identity, Aldershot (143–58). Ashgate.
Rusek, R. (2018). John Tunbridge – heritolog przełomu wieków. W: J.E. Tunbridge, Zmiana warty. Dziedzictwo na przełomie XX i XXI wieku, A. Kamińska (przeł.) (5–9). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Schatzki, T. (1996). Social Practices. A Wittgensteinian Approach to Human Activity and the Social. Cambridge.
Schatzki, T. (2001). In¬troduction: Practice Theory. W: T. Schatzki, K. Knorr Cetina, E. von Savigny (red.), The Practice Turn in Contemporary Theory (10–23). London.
Schatzki, T. (2012). A Primer on Practices: Theory and Research. W: J. Higgs, R. Barnett, S. Billett, M. Hutchings, F. Trede (red.), Practice-Based Education. Perspectives and Strategies (13–26). Rotterdam.
Schechner, R. (1988). Performance Theory. New York.
Schechner, R. (2002). Performance Studies: An Introduction. New York.
Schechner, R. (2006). Performatyka: Wstęp. T. Kubikowski (przeł.), M. Rochowski (red. przekł.), Wrocław.
Sennett, R. (2008). The Craftsman. London: New Haven.
Silverman, H., Waterton, E., and Watson S. (2017). An introduction to heritage in action. In: H. Silverman, E. Waterton, and S. Watson (eds.), Heritage in Action: Making the Past in the Present (3-18). Cham: Springer.
Singer, M. (1959). Traditional India: Structure and Change. Philadelphia.
Smith, L. (2006). Uses of Heritage. Abingdon and New York: Routledge.
Smith, L. (2013). The Intangible Cultural Heritage Convention, a Challenge to the Authorised Heritage Discourse?. In: Evaluating the Inscription Criteria for the Two Lists of UNESCO’s Intangible Cultural Heritage Convention. The 10th Anniversary of the 2003 Convention. Final Report. (122–128). Osaka: International Research Centre for Intangible Cultural Heritage in the Asia-Pacific Region.
Smith, L. (2013). The Intangible Cultural Heritage Convention, a Challenge to the Authorised Heritage Discourse?”. In: Evaluating the Inscription Criteria for the Two Lists of UNESCO’s Intangible Cultural Heritage Convention. The 10th Anniversary of the 2003 Convention. Final Report. (122-128). Osaka: International Research Centre for Intangible Cultural Heritage in the Asia-Pacific Region.
Smith, L. (2016). „Zwierciadło dziedzictwa”: narcystyczna iluzja czy zwielokrotnione odbicie, Rocznik Antropologii Historii, VI, (9), 25–44.
Smith, L., Shackel, P., Campbell, G. (2011). Introduction: Class still matters. In: L. Smith, P. Shackel, G. Campbell (eds.), Heritage, Labour and the Working Classes (1–16). London: Routledge.
Szacki, J. (1971). Tradycja. Przegląd problematyki. Warszawa.
Traditional Craftsmanship. In: UNESCO.org, Pozyskano z https://ich.unesco.org/en/traditional-craftsmanship-00057.
Tunbridge, J.E. (2018). Zmiana warty. Dziedzictwo na przełomie XX i XXI wieku, A. Kamińska (przeł.). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Tunbridge, J.E. Ashworth, G.J. (1996). Dissonant heritage. The management of the past as a resource in conflict. Chichester.
Twelvetrees, A. C. (2014). Pracując ze społecznością, Anna Konieczna-Purchała (tłum.), Tomasz Kaźmierczak (red.). Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Waterton, E. (2009). Sites of sights: Picturing heritage, power and exclusion, Journal of Heritage Tourism, 4 (1), 37−56.
Wells, J. (2017). What is Critical Heritage Studies and how does it incorporate the discipline of history? Conserving the Human Environment. Balancing Practice between Meanings and Fabric, Pozyskano z https://heritagestudies.org/index.php/2017/06/28/what-is-critical-heritage-studies-and-how-does-it-incorporate-the-discipline-of-history/.
West, S., Bowman, M. (2010). Heritage as performance. In: S. West (ed.), Understanding heritage in practice, (277–305), Manchester: University Press.
Winter, T. (2013). Clarifying the critical in critical heritage studies, International Journal of Heritage Studies, Vol. 19, No. 6, 532–545.
Wiśniowski Jarmark Rzemiosł i Zawodów Tradycyjnych – lokalna tradycja w działaniu. Pozyskano z http://wisniowskijarmark.gokis-wisniowa.pl/.
Zawiła, M. (2019), Dziedziczynienie przedwojennych cmentarzy na terenach postmigracyjnych Polski, Kraków.
Małopolska Źródłem Tradycji. Pozyskano z http://mcksokol.pl/malopolska-zrodlem-tradycji.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
- utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
- wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
- rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 725
Liczba cytowań: 0