Studium Historii Kultury Materialnej (1950-1956). Kontekst polityczny, ideologiczny i gospodarczy „likwidacji” etnologii w Polsce
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud102.2018.04Słowa kluczowe
historia antropologii, archeologia, reforma studiów wyższych, komunizm, materializm dialektyczny, ideologia, użyteczność, antropologia stosowanaAbstrakt
W artykule autor omawia proces marginalizacji i “likwidacji” etnologii przez władze komunistyczne PRL, jako samodzielnej dyscypliny naukowej. W miejsce nauk „burżuazyjnych” lub „reakcyjnych”, a zatem niezgodnych z obowiązującą na przełomie lat 40. i 50. XX wieku doktryną materializmu dialektycznego, powołano do istnienia historię kultury materialnej. Nowy kierunek studiów zastąpił dotychczas osobne: etnologię, archeologię Polski oraz archeologię klasyczną. Powstanie SHKM było związane z profilowaniem absolwentów pod kątem potrzeb gospodarki centralnie planowanej oraz prowadzeniem badań, które miały dostarczyć dowodów na wyższość socjalizmu nad kapitalizmem. Artykuł omawia wpływ ideologii na działalność naukową oraz przedstawia uwikłanie uczonych w bieżącą politykę reżimu komunistycznego.Bibliografia
A.M. (1956). Reforma studiów humanistycznych. Kwartalnik Historyczny, 63 (6), 184-190.
Abramowicz A. (1991). Historia archeologii polskiej. XIX i XX wiek. Warszawa-Łódź: Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk.
Barański J. (2007). Świat rzeczy. Zarys antropologiczny. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bednarski J. (2011). Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu imienia Adama Mickiewicza w Poznaniu. Ethnologia Europae Centalis, 10, 98-105.
Buchowski M. (2011). Etnografia/etnologia polska w okresie „realnego socjalizmu”. Od niemarksistowskiej ortodoksji „etnografizmu” do postetnograficznego pluralizmu. Lud, 95, 13-43.
Bugaj E. (2013). Archeologia klasyczna na uniwersytecie w poznaniu i konteksty jej powoływania. Folia Praehistorica Posnaniensia, 18, 31-60.
Burke P. (2016). Społeczna historia wiedzy (przeł. A. Kunicka). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Burszta J. (1969) Etnografia w ćwierćwieczu polski ludowej. Organizacja - tendencje - kierunki badań. Lud, 53, 31-59.
Burszta J., Kopczyńska-Jaworska B. (1982). Polish ethnography after World War II. Ethnos, 47 (1-2), 50-63.
Damrosz J. (1996). Myśl teoretyczna w polskiej etnologii w okresie powojennym (1945-1989). Warszawa-Siedlce: Instytut Kultury, Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna.
Degen D., Hübner P. (2006). Polityka naukowa władz Polski Ludowej w zakresie humanistyki (1945-1990), W: U. Jakubowska, J. Myśliński (red.), Humanistyka polska w latach 1945-1990 (11-38). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Fundacja Akademia Humanistyczna.
Dobieszewski A. (1993). Kolektywizacja wsi polskiej (1948-1956). Studium historyczno-socjologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Fundacji im. Klles-Krauza.
Frankowska M. (1973). Etnografia polska po II wojnie światowej (1945-1970). W: M. Terlecka (red.), Historia Etnologii Polskiej (193-270). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Gajkowa O. (1952). Konferencja etnografów w Krakowie 17.-19.II.1951 r. Lud, 39, 624-625.
Gąssowski J. (1970). Z dziejów polskiej archeologii. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Hensel W. (1950). Polskie tysiąclecie. Sprawozdania Państwowego Muzeum Archeologicznego, 3 (1-4), 27-48.
Jakubowska U., Myśliński J. (red.) (2006). Humanistyka polska w latach 1945-1990. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Fundacja Akademia Humanistyczna.
Jasiewicz Z. (2004). Etnologia polska przed rokiem 1956 i jej reakcja na wprowadzenie wzorów radzieckich. Etnografia Polska, 48 (1-2), 5-15.
Jasiewicz Z. (2005). The adaptation of soviet models in polish anthropology before 1956. In: M. Sárkány, C. Hann, P. Skalník (eds.), Studying Peoples in the People’s Democracies. Socialist Era Anthropology in East-Central Europe (159-169). Münster: Lit Verlag.
Kałojewa J. (1954). Pierwszy Kongres Nauki Polskiej i polska etnografia (przeł. Z. Malewska). Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Klimaszewska J. (1967). Katedra Etnografii Słowian (1926-1964) na tle rozwoju etnografii w Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1811-1925. Prace Historyczne, 16, 303-339.
Kłosek E., Marczyk M. (2016). Z kart historii Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego. Zeszyty Etnologii Wrocławskiej, 24 (1), 5-24.
Kopczyńska-Jaworska B. (2005). „Pracować nie tylko dla podłego zysku i marnej chwały” Odpowiedzi na pytania Zbigniewa Jasiewicza. Lud, 89, 295-312.
Kowalska-Lewicka A. (2007). „Nasza współczesna antropologia społeczna i kulturowa nie powinna odcinać się od korzeni, z których wyrosła”. Odpowiedzi na pytania Zbigniewa Jasiewicza. Lud, 91, 305-345.
Kutrzeba-Pojnarowa A. (1995). „Etnologia jest zawsze jakby in statu nascendi…” Odpowiedzi na pytania Zbigniewa Jasiewicza. Lud, 78, 397-427.
Kuźmicz B. (1952). Delegat Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego, mgr Bolesław Kuźmicz. (Przemówienie na Zjazd P.T.L. w Toruniu w dn. 9.-12.VI.1949). Lud, 39, 537-540.
Mały (1958). Mały Rocznik Statystyczny, 1.
Manteuffel T. (1948). Jakiej pomocy oczekują nauki humanistyczne od państwa. W: Sprawozdanie Rady Szkół Wyższych (212-220). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Wiedza”.
Nadolski A. (1953). Badania nad początkami Państwa Polskiego. Przegląd Nauk Historycznych i Społecznych, 3, 448-451.
Olszewski W. (2011). Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej w Toruniu. Ethnologia Europae Centalis, 10, 96-98.
Rajewski Z. (1951). Ogólnopolska konferencja archeologów i etnografów w Nieborowie koło Łowicza. Sprawozdania Państwowego Muzeum Archeologicznego, 4 (3-4), 191-194.
Sokolewicz Z. (1957). K výchovnej metóde v Etnografickom Ústave Varšavskej Univerzity, (przeł. J. G. Žatkuliak). Slovenský Narodopis, 3-4, 417-424.
Sokolewicz Z. (2005). Bardzo delikatna materia. Odpowiedzialność i zmieniająca się etnologia. (op.cit.,) maszyna interpretacyjna, 23 (2), 6.
Sokolewicz Z. (2007). Katedry, uczeni. W: J. Jasionowska, J. Koźmińska, M. Radkowska-Walkowicz, J.S. Wasilewski (red.), Historia i współczesność warszawskiej etnologii. Zjazd absolwentów (10-33). Warszawa: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytet Warszawski.
Sokolewicz Z. (2011). „Moje życie naukowe można sprowadzić do próbowania kolejnego klucza z wielkiego pęku, który dała mi teoria poznania”. Odpowiedzi na pytania Zbigniewa Jasiewicza. Lud, 95, 303-354.
Stobiecki R. (2006). Między kontynuacją a dyskontynuacją. W: U. Jakubowska, J. Myśliński (red.), Humanistyka polska w latach 1945-1990 (127-155). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Fundacja Akademia Humanistyczna.
Waszczyńska K. (2013). Zbiory, kolekcie, muzea regionalne - etnolog/antropolog a warsztat muzealnika. W: M. Ząbek (red.), Antropologia stosowana (121-160). Warszawa: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, Międzynarodowe Centrum Dialogu Międzykulturowego i Międzyreligijnego UKSW.
Wróblewski F. (2015). Indeksy etnograficzne w polskiej praktyce badawczej XX w. Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia, 1, 108–132.
Wypych K., Skarżyński T. (1965). Sprawozdania z działalności naukowej i dydaktycznej katedr i zakładów etnografii. Lud, 50 (2), 757-771.
Zaremba Ł. (2012). Wielka Trwoga. Polska 1944 – 1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: Znak.
Zysiak A. (2016). Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście. Kraków: Nomos.
ARCHIWALIA
Archiwum Akt Nowych w Warszawie
Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego w Warszawie
AAN 685 Organizacja toku zreformowanych studiów humanistycznych. Projekty siatek godzin (komplet) przedstawione do dyskusji w czerwcu 1949 r. Siatki godzin zatwierdzone przez prezydium sekcji w IV-VI 1950 r. plany studiów obowiązujące w roku akademickim 1949/1950.
AAN 689 Projekty programów studiów z zakresu historii, historii sztuki, historii kultury materialnej, archeologii, prehistorii, bibliotekoznawstwa. Wypowiedzi i opinie środowiska naukowego, kolejne wersje i zmiany, wersje ostateczne.
Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi. Archiwum Naukowe. Dział Etnograficzny
Spuścizna naukowa Kazimiery Zawistowicz-Adamskiej
KZA/43/79 Projekt wytycznych do planu badań szczególnie ważnych w zakresie badań społecznych.
KZA/46/35 Uwagi do programu studiów etnograficznych. Łódź, dnia 19 stycznia 1956 r.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Akta Wydziału Humanistycznego 1945/46-1950/51
WHm 10 Plany reform i dyskusja nad programami studiów na Wydziale Humanistycznym (m.in. wprowadzenie dwustopniowej organizacji studiów) 1949-1951.
Akta Wydziału Historycznego 1951/52-1952/1953
WHs 5 Organizacja szkolnictwa wyższego w Polsce 1951/52-1952/53.
WHs 11 Ogólnopaństwowe „plany szkolenia” (dotyczące rekrutacji na studia I i II stopnia, rozmieszczenia specjalizacji na poszczególne Uniwersytety, ilość absolwentów i magistrów) 1951/52-1952/53.
WHs 16 Plany i programy studiów 1951/52, 1952/53.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
- utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
- wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
- rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 363
Liczba cytowań: 0
