Chłop-niewolnik? Pańszczyzna w perspektywie antropologii historii
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud101.2017.02Słowa kluczowe
chłopi, niewolnictwo, praca niewolna, pańszczyznaAbstrakt
W artykule analizuję miejsce chłopów w strukturze społecznej gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej na terenie Polski. Celem jest pokazanie struktury ekonomicznego wyzysku pracy chłopów w kontekście praktyk hegemonicznych szlachty. Choć gospodarka folwarczno-pańszczyźniana różniła się zdecydowanie od niewolnictwa w Nowym Świecie, to możemy w obu systemach znaleźć pewne podobieństwa. Sytuacja chłopów w ustroju folwarcznym opierała się na formalnym podporządkowaniu władzy szlachty, jednak ze względu na podobne pochodzenie etniczne obu grup szlachta, by utrzymać system, stworzyła ideologię odmiennego, sarmackiego pochodzenia. Ideologia ta posłużyła jako narzędzie do wytworzenia między szlachtą i chłopami różnicy, która miała strukturę rasowej (zachowując oczywiście świadomość chronologii). Ta „rasowa” różnica służyła jako hegemoniczne uzasadnienie pracy niewolnej chłopów. W swoim artykulechciałbym pokazać zarówno społeczno-polityczne mechanizmy prowadzące do wyzysku, jak i to, na czym opierało się hegemoniczne uzasadnienie takich stosunków.
Bibliografia
Anderson, P. (2013). Passages from Antiquity to Feudalism. New York-London: Verso.
Arendt, H. (1991). O rewolucji (przeł. M. Godyń). Kraków: Wydawnictwo X, Dom Wydawniczy
Totus.
Baczko, B. (2010). Rewolucja. Władza, nadzieje, rozterki (przeł. W. Dłuski). Gdańsk: słowo/obraz
terytoria.
Blackbourn, R. (1997). The Old World Background to European Slavery. William and Marry Quarterly.
Third Series, 54 (1), 65–102.
Blackburn, R. (2010). The Making of New World Slavery. From the Baroque to the Modern. 1492–1800,
London-New York: Verso.
Boas, G. (1969). Vox populi. Essay in the History of an Idea. Baltimore: John Hopkins Press.
Bobińska, C. (1985). O przywódcach chłopskich w Polsce w XVIII i XIX wieku, W: S. Michalkiewicz
(red.), Wybitni i przeciętni przywódcy a lud i społeczeństwo w dziejach (ss. 39–54). Katowice:
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Bogucka, M. (2016). Kultura sarmatyzmu w Polsce XVI–XVIII wieku. Warszawa: Wydawnictwo
Neriton.
Bourdieu, P. (2005). Dystynkcja. Społeczna krytyka władz sądzenia (przeł. P. Biłos). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Brenner, R. (1995). Agrarian Class Structure and Economic Developement in Pre-Industrial Europe.
W: T.H. Aston, C.H.E. Philpin (red.), The Brenner Debate. Agrarian Class Structure and Economic
Developement in Pre-Industrial Europe (ss. 10–64). Cambridge: Cambridge University Press.
Buck-Morss, S. (2014). Hegel, Haiti i historia uniwersalna (przeł. K. Bojarska). Warszawa: Wydawnictwo
Krytyki Politycznej.
Burszta, W.J. (2009). Od mowy magicznej do szumów popkultury. Warszawa: Academia.
Burszta, W.J. (2013). Kotwice pewności. Wojny kulturowe z popnacjonalizmem w tle. Warszawa:
Iskry.
Burszta, W.J. (2014). Preteksty. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Carr, E.H. (1979). The Russian Revolution. From Lenin to Stalin. New York: The Free Press.
Davis D. B. (2003). Chalanging The Boundries of Slavery, Cambridge-London: Harvard University
Press.
Federichi, S. (2009). Caliban and the Witch. New York: Autonomedia.
Feinberg, J.G. (2016). Kto się boi wielkiego, złego folku? (przeł. M. Rauszer), Studia Etnologiczne
i Antropologiczne, 16, 15–33.
Foucault, M. (2010). Bezpieczeństwo, terytorium populacja (przeł. M. Herer). Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Foucault, M. (2014). Rządzenie żywymi (przeł. M. Herer). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Genovese, E. (1989). The Political Economy of Slavery: Studies in Economy and Society of Slave South,
Middletown: Wesleyan University Press.
Heck, R. (1970). Gospodarka czynszowa (od połowy XIII w. do schyłku XV w.). W: S. Inglot (red.), Historia
chłopów polskich, tom I, (ss. 154–245). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Hellie, R. (1976). Recent Soviet Historiography on Medieval and Early Modern Russian Slavery. The
Russian Review, 35 (1), 1–32.
Jackson, M. (2005). Existential Anthropology. Events, Exigencies and Effects. New York-Oxford:
Berghahn Books.
James, C.J. (1989).The Black Jacobins. Touissaint L’Ouverture and the San Domingo Revolution. New
York: Vintage Books.
Kolchin, P. (1987). Unfree Labor. American Slavery and Russian Serfdom. Cambridge-London:
The Belknap Press.
Kowalczyk, E.M. (2007). „O różności powierzchniowej mieszkańców ziemi”, czyli rasy ludzkie w ujęciu
geografów polskich XVIII w. W: F. Wolański (red.), Staropolski ogląd świata – problem inności.
Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kula, W. (1993). Rozwój gospodarczy polski. XVI–XVII wiek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Kuligowski, W. (2016). Chamska historia Polski. Tezy i antytezy, Czas Kultury, 3, 70–80.
Leventer, H. (1977). Comments on Richard Hellie’s »Recent Soviet Historiography on Medieval and
Early Modern Russian Slavery«, The Russian Review, 36 (1), 64–67.
Losurdo, D. (2011). Liberalism. A Counter-History (przeł. G. Elliott). New York-London: Verso.
Makiłła, D. (2008). Historia prawa w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mączak, A. (1986). Rządzący i rządzeni. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Nazwy ciężarów ludności wieśniaczej. Najdawniejsze zabytki języka polskiego (1975). Taszycki, W.
(oprac.). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Nowicka-Jeżowa, A. (2009). Barok polski między Europą i Sarmacją. Część pierwsza: Profile i zarys
całości. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Pobłocki, K. (2016). Niewolnictwo po polsku, Czas Kultury, 3, 60–70.
Said, E. W. (2005). Orientalizm (przeł. M. Wyrwas-Wiśniewska). Poznań: Wydawnictwo
Zysk i S-ka.
Snyder, T. (2006). Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa, Białoruś 1569–1999 (przeł.
M. Pietrzak-Merte). Sejny: Fundacja Pogranicze.
Statut toruński. Wybór tekstów źródłowych z historii Polski XVI–XVII w. (1976). Zestawili D. Gradowska,
I. Kaniewska, K. Przyboś. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Tazbir, J. (1989). Przybysze z innych kontynentów, Problemy, 513 (4), 2–4.
Tazbir, J. (2013). Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit – upadek – relikty. Poznań: Wydawnictwo
Nauka i Innowacje.
Theweleit, K. (2015). Męskie fantazje (przeł. M. Falkowski, M. Herer). Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Tilly, Ch. (1997). Rewolucje Europejskie 1492–1992 (przeł. E. Żelazna). Warszawa: Wydawnictwo
Krąg. Oficyna Wydawnicza Volumen.
Topolski, J. (2015). Rzeczpospolita obojga narodów 1501–1795. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Topolski, J. (2003). Narodziny kapitalizmu w Europie XIV–XVII wieku. Poznań: Wydawnictwo
Poznańskie.
Williams, E.E. (1994). Capitalism and Slavery. Chapel Hill-London: The University of North
Carolina Press.
Willis, P. (1981). Learning to Labor. How Working Class Kids Get Working Class Jobs. New York:
Columbia University Press.
Wolf, E.R. (1966). Peasants. New Jersey: Prentice Hall INC.
Zinn, H. (2016). Ludowa historia Stanów Zjednoczonych (przeł. A. Wojtasik). Warszawa: Wydawnictwo
Krytyki Politycznej.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
- utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
- wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
- rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 2948
Liczba cytowań: 1
