“Small homeland” in the memories and life strategies of displaced persons from the Polish-Ukrainian borderland: some experiences of the 40 – 50’s of xx century
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud109.2025.05Słowa kluczowe
Polish-Ukrainian borderland, “small homeland”, native land, home, Operation Vistula, resettlement, memory, resettlers, memoriesAbstrakt
Based on eyewitness accounts of forced resettlement from the Polish-Ukrainian borderland between 1947 and 1951, the article traces reflections on the abandoned “small homelands” and their place in the further life strategies of the evicted persons. Special attention is paid to the definition of the abandoned land in the narratives of displaced persons from Western Boykivshchyna, Lemkivshchyna, and Nadsiannia. Such concepts as “Bieszczady”, “homeland”, “home”, and “hut” are examined, as well as other words in the semantic field of the “small homeland”. The aim is to trace how the memory of the land of origin and the search for a familiar socio-cultural and natural geographical space influenced the making of important life decisions, especially for those who experienced the trauma of expulsion as teenagers or young adults. In some memory narratives of those who directly experienced resettlement during Operation Vistula in 1947 and the so-called territorial exchange between Poland and the USSR in 1951, a sense of nostalgia, and for the abandoned home, land and household are prominent. The article also analyses the visits to places of birth in the Polish-Ukrainian border, as a strategy to come to terms with the own traumatic past.
Bibliografia
Artymyshyn, I͡U. (2023). Deportat͡siǐni akt͡siï 1940-kh rokiv u nat͡sional'niǐ pam’i͡ati ukraïnt͡siv: stan ta perspektyvy doslidz͡henni͡a: monohrafii͡a / NAN Ukraïny, Instytut ukraïnoznavstva imeni I. Kryp’i͡akevycha. L′viv. DOI: https://doi.org/10.33402/deport.2023.
Artymyshyn, I͡U. (2019). «My tez͡h ukraïnt͡si i ne moz͡hemo sebe pozyt͡sionuvaty i͡ak i͡akis′ napivukraïnt͡si, ale treba pam’i͡ataty pro svoi͡u zemli͡u»: mnoz͡hynna/rehional′na identychnist′ ukraïnt͡siv, deportovanykh iz Pol′shchi u 1944–1951 rokakh. W: I. Pater, O. Muravs′kyǐ, M. Romani͡uk (eds.), Pol′s′ko-ukraïns′ke pohranychchi͡a: etnopolitychni, movni ta relihiǐni kryteriï samoidentyfikat͡siï naselenni͡a: monohrafii͡a (p. 101–122). L′viv: Instytut ukraïnoznavstva im. I. Kryp’i͡akevycha NAN Ukraïny.
Bodnar, H. (2010). „Mała ojczyzna” w świadomości Ukraińców przesiedlonych z Polski po II wojnie światowej. Krakowskie Pismo Kresowe, 2, 119–127.
Buǐs′kykh, I͡U. (2024). Na zakhid vid Buhu: shchodennyky z pohranychchi͡a. Chernivt͡si: Knyhy – ХХІ.
Bujskich, J. (2021). Wspólnoty wyznanoiwe jako wspólnoty pamięci: grekokatolicy Białego Boru i prawosławni Włodawy. W: M. Zowczak (red.), Katolickie mniejszości wyznaniowe w Polsce i Ukrainie. Studia porównawcze. (s. 341–375). Warszawa : Oficyna Naukowa.
Buzalka, J. (2007). Nation and Religion: The Politics of Commemoration in South-East Poland. Berlin: Lit-Verlag.
Chaplyk, K. (2013). Ekzystent͡sii͡a lemkivs′kykh pereselent͡siv v umovakh suchasnoï Ukraïny. Kyïv: Vyd. dim Dmytra Buraho.
Demshuk, A. (2012). The Lost German East: Forced Migration and the Politics of Memory, 1945–1970. Cambridge : Cambridge University Press.
Drozd, R. (2020). Vyhnaly i zabraly. Pozbavlenni͡a ukraïnt͡siv ïkhn′oï maloï bat′kivshchyny v komunistychniǐ Pol′shchi. Ivano-Frankivsk – Slups′k: Lilei͡a-NV.
Fil, A. (2014). Ziemie rodzinne w pamięci moich przodków. Wspomnienie o wsi Zawój. Bieszczady Odnalezione, 2, 113–120.
Głowacka-Grajper, M. (2016). Transmisja pamięci. Działacze «sfery pamięci» i przekaz o Kresach Wschodnich we współczesnej Polsce. Warsaw: The University of Warsaw Press.
Gordon, Dz͡h. S. (2023). Transformat͡sii͡a travmy. Shli͡akh do nadiï ta zt͡silenni͡a. L′viv: Litopys.
Kabachiǐ, R. (2019). Vyhnani na stepy. Povernenni͡a istorychnoï pam’i͡ati pro ukraïnt͡siv Zakerzonni͡a. Kyïv: Li͡uta sprava.
Kabaczij, R. (2012). Wygnani na stepy. Przesiedlenia ludności ukraińskej z Polski na południe Ukrainy w latach 1944–1946. Warszawa: Związek Ukraińców w Polsce.
Khali͡uk, L. (2013). Usni narodni opovidanni͡a ukraïnt͡siv-pereselent͡siv Lemkivshchyny, Kholmshchyny, Pidli͡ashshi͡a ta Nadsi͡anni͡a: z͡hanrovo-tematychna spet͡syfika, khudoz͡hni osoblyvosti. Kyïv: Instytut mystet͡stvoznavstva, fol′klorytstyky ta etnolohiï im. M. T. Ryl′s′koho NAN Ukrany.
Kli͡ashtorna, N. (2006). Akt͡sii͡a-51. Ostanni svidky. Vinnyt͡si͡a: DP „DKF”
Koval′-Fuchylo, I. (2021). Motyv vtrachenoho rai͡u v opovidi͡akh pro prymusove pereselenni͡a. Narodna tvorchist′ ta etnolohii͡a, 2, 87–97.
Kosiek, T. (2017). Wybrane doświadczenia Ziem Zachodnich w świetle narracji biograficznych osób wysiedlonych w akcji “Wisła” w 1947 r. UR Journal of Humanities and Social Sciences, 2 (3), 53–73. doi: https://doi.org/10.15584/johass.2017.2.3.
Kuz′menko, O. (2018). Dramatychne butti͡a li͡udyny v ukraïns′komu fol′klori: kont͡septual′ni formy vyraz͡henni͡a (period Pershoï ta Druhoï svitovykh voi͡en): monohrafii͡a / Instytut narodoznavstva NAN Ukraïny. L′viv.
Kuz′menko, O. (2010a). Znachenni͡a materi u zberez͡henni nat͡sional′noï tradyt͡siï v mishanykh shli͡ubakh na pol′s′ko-ukraïns′komu pohranychchi. W: M. Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”: Polsko-ukraińskie sąsiedstwo (s. 331–339). Warszawa: Wydawnictwo DIG.
Kuz′menko, O. (2010b). Kont͡sept BAT′KIVShСhYNA u paradyhmi khudoz͡hnikh obraziv prostoru v fol′klornykh novotvorakh pro vyselenni͡a (na materiali vlasnykh zapysiv iz Zakhidnoï Boǐkivshchyny). Literatura. Fol′klor. Problemy poetyky, 34, 210–220.
Morozova, O. (2020). Doslidz͡henni͡a istoriï Ukraïny pershoï polovyny XX st. v suchasniǐ pol′s′kiǐ istoriohrafiï: napri͡amky, kont͡sept͡siï, dyskusiï. Mykolaïv: ChNU im. Petra Mohyly.
Ossowski, S. (1946). Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzna. Myśl współczesna. Czasopismo naukowe, 2, 154–175.
Pastukh, N. (2022). „Zemli͡a dli͡a n′oho bula ponad vse”: kont͡sept zemli v opovidanni͡akh pro pereselenni͡a ukraïnt͡siv u 40–60-kh rr. XX st. Narodoznavchi Zoshyty, 2, 417–430. doi: https://doi.org/10.15407/nz2022.02.417. Petrechko, D. (2010). Vtracheni ukraïns′ki sela. Chorna. Broshniv-Osada : Tali͡a.
Potaczała, K. (2019). Zostały tylko kamienie. Akcja „Wisła”: wygnanie i powroty. Warszawa : Prószyński Media Sp. z. o.o.
Rosenthal, G. (2003). The Healing Effects of Storytelling: On the Conditions of Curative Storytelling in the Context of Research and Counseling. Qualitative Inquiry, 9 (6), 915–933. doi: https://doi.org/10.1177/1077800403254888.
Simonides, D. (1999). Więź regionalna a „mała ojczyzna”. Studia etnologiczne i antropologiczne, 2, 65–74.
Skupiński, M. (2021). Religia a tożsamość w postsocjalistycznym pejzażu. Perspektywa porównawcza. In: M. Zowczak (red.), Katolickie mniejszości wyznaniowe w Polsce i Ukrainie. Studia porównawcze (s. 120–151). Warszawa : Oficyna Naukowa.
Soroka, I͡U. (2013). Naselenni͡a zakhidnoukraïns′kykh zemel′: etnopolitychnyǐ ta demohrafichnyǐ vymir (1939–1950-ti roky). Kyïv: Vydavnycho-polihrafichnyǐ t͡sentr „Kyïvs′kyǐ universytet”.
Trzeszczyńska, P. (2016). Pamięć o nie-swojej przeszłości. Przypadek Bieszczadów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wylegała, A. (2015a). Child migrants and deportees from Poland and Ukraine after The Second World War: experience and memory. European Review of History : Revue europeénne d’histoire, 22 (2), 292–309. doi: http://dx.doi.org/10.1080/13507486.2015.1008411.
Wylegała, A. (2014). Przesiedlenia a pamięć: studium (nie) pamięci społecznej na przykładzie ukraińskiej Galicji i polskich «Ziem Odzyskanych». Toruń: The Nicolaus Copernicus University Press.
Vyli͡ehala, A. (2015b) Dosvid pereselenni͡a 1944–1946 rr. u biohrafichnykh naratyvakh pol′s′kykh i ukraïns′Kykh z͡hinok. In: G. Grinchenko, K. Kobchenko, O. Kis (eds.), Z͡Hinky t͡sentral′noï ta skhidnoï I͡Evropy u druhiǐ svitoviǐ viǐni: henderna spet͡syfika dosvidu v chasy ekstremal′noho nasyl′stva (p. 309–320). Kyiv: TOV „Art Knyha”.
Zowczak, M. (2021). „Tutejsi” i przesiedleńcy. Modernizacja kultury religijnej w etnograficznym kolażu. W: M. Zowczak (red.), Katolickie mniejszości wyznaniowe w Polsce i Ukrainie. Studia porównawcze (pp. 427–490). Warszawa : Oficyna Naukowa.
Zowczak, M. (2017). Kultura religijna mniejszości wyznaniowej a jej tożsamość. Biały Bór – Murafa. In: Yu. Zinko, O. Melnychuk (eds.), Ukraïna – Pol′shcha: istorychne susidstvo. Materialy miz͡hnarodnoï naukovoï konferent͡siï 19–20 travni͡a 2017 r. (p. 28–36). Vinnyt͡si͡a: TOV „Nilan‑LTD”.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Oleksandr Kołomyjczuk

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
- utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
- wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
- rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 47
Liczba cytowań: 0