Istoty nie-ludzkie jako infrastruktury. Przypadek Anodonta cygnea
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud109.2025.08Słowa kluczowe
ekologia infrastrukturalna, istoty nie-ludzkie, (hydro)infrastruktury, małże słodkowodne, relacje międzygatunkowe, systemy społeczno-ekologiczne, usługi ekosystemoweAbstrakt
Artykuł analizuje rolę szczeżui wielkich (Anodonta cygnea) w systemach biomonitoringu jakości wody pitnej na przykładzie poznańskich wodociągów, traktując je jako istoty infrastrukturalne. Tekst wpisuje się w nurt etnografii wielogatunkowej oraz studiów nad ekologiami infrastrukturalnymi, podejmując refleksję nad statusem organizmów nie-ludzkich w systemach technologicznych związanych z zarządzaniem zasobami wodnymi. Szczeżuje wielkie, pełniące funkcję bioindykatorów, są jednym z elementów infrastruktury wodnej, a ich rola sprowadzana jest do dostarczania usług ekosystemowych w sposób podporządkowany ludzkim kategoriom użyteczności. Ich sprawczość jest trudna do uchwycenia, gdyż uzależniona jest od ludzkiej interpretacji ich zachowań i reakcji na zmiany środowiskowe. Analiza ukazuje biopolityczne konsekwencje infrastrukturalizacji organizmów nie-ludzkich oraz wpisanie ich pracy w kapitalistyczną logikę eksploatacji. Jednocześnie tekst problematyzuje możliwość uchwycenia nie-ludzkiej perspektywy w badaniach społecznych, wskazując na konieczność relacyjnego podejścia do infrastruktury wodnej. Wykorzystując ontologię infrastrukturalną, artykuł proponuje spojrzenie na procesy technologiczne jako splątane z życiem biologicznym, redefiniując granice między technologią a naturą.
Bibliografia
Bibliografia
Acevedo Guerrero, T. (2018). Water infrastructure: A terrain for studying nonhuman agency, power relations, and socioeconomic change. WIREs Water, 5 (5). https://doi.org/10.1002/wat2.1298
Bakshi, B. at al. (2023). Freshwater Mussels, Ecosystem Services, and Clean Water Regulation in Minnesota: Formulating an Effective Conservation Strategy. Water, 15 (14), 2560. https://doi.org/10.3390/w15142560
Barron, E., Hess, J. (2020). Non-Human Labour: The Work of Earth Others. W: J. Gibson-Graham, K. Dombroski (eds.), The Handbook of Diverse Economies (pp.163–169). Cheltenham, Northampton: Edward Elgar Publishing.
Borcherding, J. (2006). Ten years of practical experience with the Dreissena-Monitor, a biological early warning system for continuous water quality monitoring. Hydrobiologia, 556, 417–426. DOI:10.1007/s10750-005-1203-4
Barua, M. (2018). Animal Work: Metabolic, Ecological, Affective. Cultural Anthropology. Fieldsights Series. Pozyskano z https://culanth.org/fieldsights/animal-work-metabolic-ecological-affective
Barua, M. (2020). Nonhuman life as infrastructure. Society and Space. Forum: Ecologizing Infrastructure: Infrastructural Ecologies. https://doi.org/10.17863/CAM.65171
Barua, M. (2021). Infrastructure and non-human life: A wider ontology. Progress in Human Geography, 45 (6), 1467- 1489. https://doi.org/10.1177/0309132521991220
Braun, B. (2005). Environmental issues: writing a more-than-human urban geography. Progress in Human Geography, 29 (5), 635-650. https://doi.org/10.1191/0309132505ph574pr
Barnes, G. E. (1955). The behaviour of Anodonta cygnea L., and its neurophysiological basis. The Journal of Experimental Biology, 32, 158–174. https://doi.org/10.1242/jeb.32.1.158
Carson, R. (2002). Silent Spring. Boston. New York: Mariner Books. Pozyskano z https://www.fao.org/fileadmin/templates/library/pdf/Silent_spring.pdf [01.02.25].
Clement, D. (1998). The Historical Foundations of Ethnobiology. Journal of Ethnobiology, 18 (2), 161–187. Pozyskano z https://ethnobiology.org/sites/default/files/pdfs/JoE/18-2/Clement.pdf
de Rochebrune, A. T. (1883-1884). De I'emploi des mollusques chez les peuples anciens et modems. Paris: E. Leroux. Pozyskano z https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6219269f/f46.item
Domek, P. (2002). System biomonitoringu jakości wody oparty o krajowe małże słodkowodne. W: J. A. Oleszkiewicz, M. M. Sozański (red.), Zaopatrzenie w wodę i jakość wód: V Międzynarodowa Konferencja, XVII Krajowa Konferencja, Gdańsk - Poznań, Polska, 2002 r. (s. 1-4). Poznań: Politechnika Poznańska.
Domek P., Piotrowicz R., Klimaszyk P., Kraska M. (1994). Małże jako wskaźniki incydentalnych zanieczyszczeń wód powierzchniowych, XVI Zjazd Hydrobiologów Polskich. Wrocław: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Hydrobiologów.
Dubeau, M. (2018). Reclaiming Species-Being: Toward an Interspecies Historical Materialism. Rethinking Marxism, 30 (2), 186–207, https://doi.org/10.1080/08935696.2018.1502307
Gandy, M. (2004). Rethinking Urban Metabolism: Water, Space and the Modern City. City, 8 (3), 363–379. https://doi.org/10.1080/1360481042000313509
Gartkiewicz, S. (1928). Szczeżuja. Biblioteka Biologiczna pod redakcją prof. dr. J. Wilczyńskiego, No. 5. Warszawa, Kraków, Lublin, Łódź, Paryż, Poznań, Wilno, Zakopane: Nakład Gebethnera i Wolffa. Pozyskano z https://rcin.org.pl/Content/48047/PDF/WA448_2892_150_Gartkiewicz.pdf
Haraway, D. (2003). The Companion Species Manifesto: Dogs, People, and Significant Otherness. Chicago: Prickley Paradigm Press. Pozyskano z https://xenopraxis.net/readings/haraway_companion.pdf
Harvey, P., Jensen, C. B., Morita, A. (eds.). (2017). Infrastructures and Social Complexity: A Companion. London: Routledge.
Holt, E. A., Miller, S. W. (2010). Bioindicators: Using Organisms to Measure Environmental Impacts. Nature. Education. Knowledge, 3 (10). Pozyskano z https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/bioindicators-using-organisms-to-measure-environmental-impacts-16821310/
Johnson, E. R. (2017). At the Limits of Species Being: Sensing the Anthropocene. South Atlantic Quarterly, 116 (2), 275-292. Doi:10.1215/00382876-3829401
Keller, K. (2023). Mussels and Megaprojects. Landscape Structure and Structural Inequality at Jakarta’s Coast. Social Anthropology, 31 (4), 76–94. doi:10.3167/saas.2023.310406
Kirksey, S. E., Helmreich, S. (2010). The emergence of multispecies ethnography. Cultural Anthropology, 25 (4), 545–576. doi:10.1111/j.1548-1360.2010.01069.x
Kohn, E. (2007). How Dogs Dream: Amazonian Natures and the Politics of Transspecies Engagement. American Ethnologist, 34 (1), 3–24. https://doi.org/10.1525/ae.2007.34.1.3
Krieg, L., Barua, M., Fisher, M. (2020). Society and Space. Forum: Ecologizing Infrastructure: Infrastructural Ecologies. Pozyskano z https://www.societyandspace.org/forums/ecologizing-infrastructure-infrastructural-ecologies
Larkin, B. (2013). The politics and poetics of infrastructure. Annual Review of Anthropology, 42, 327–343. doi.org/10.1146/annurev-anthro-092412-155522
Lopes-Lima, M. (2014). Anodonta cygnea, The IUCN Red List of Threatened Species 2014:
e.T156066A21400900. http://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2014-1.RLTS.T156066A21400900.en
Latour, B. (2010). Splatając na nowo to, co społeczne: wprowadzenie do teorii aktora-sieci. Przeł. A. Derra. Kraków: Universitas.
Niewöhner, J. (2015). Anthropology of infrastructures of society. In: J. D. Wright (ed.), International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences 2nd edition, Vol. 12 (pp. 119-125). Amsterdam: Elsevier. Doi 10.1016/B978-0-08-097086-8.12201-9
Noske, B. (1997). Beyond Boundaries: Humans and Animals. Montreal: Black Rose Books. Pozyskano z https://www.scribd.com/document/776336732/Beyond-Boundaries-Humans-and-Animals /
Oertel, N., Salánki, J. (2003). Biomonitoring and Bioindicators in Aquatic Ecosystems. In: R. S. Ambasht, N. K. Ambasht (eds.), Modern Trends in Applied Aquatic Ecology (pp. 219-246). New York: Springer Science, Business Media.
Orlove, B. (2015). Anthropologists Exploring Water in Social and Cultural Life: Introduction. American Anthropologist. Virtual Issue. Pozyskano z https://anthrosource.onlinelibrary.wiley.com/hub/journal/15481433/exploring-water
Parikka, J. (2018). Medianatures. ZMK Zeitschrift für Medien- und Kulturforschung. Mediocene, 9 (1), 103–106. DOI: https://doi.org/10.25969/mediarep/18701
Porcher, J. (2015). Animal Work. In: L. Kalof (ed.), The Oxford Handbook of Animal Studies (pp. 302–318). Oxford: Oxford University Press.
Porcher, J. (2014). The work of animals: a challenge for social sciences. Humanimalia, 6 (1). DOI:10.52537/humanimalia.9925
Ragavan, S., Srivastava, S. (2020). Commoning Infrastructures. Society and Space. Forum: Ecologizing Infrastructure: Infrastructural Ecologies. Pozyskano z https://www.societyandspace.org/articles/commoning-infrastructures
Salánki, J. (1979). Behavioural studies on mussels under changing environmental conditions. Symposia Biologica Hungarica, 19, 169-176.
Salánki, J. (1989). New avenues in the biological indication of environmental pollution. Acta Biologica Hungarica, 40, 295–328.
Salánki, J., Varanka, L. (1978). Effect of some insecticides on the periodic activity of the fresh-water mussel (Anodonta cygnea L.). Acta Biologica Academiae Scientiarum Hungaricae, 29, 173–180.
Simone, A. (2013). People as Infrastructure: Intersecting Fragments in Johannesburg. Public Culture, 16 (3), 407- 429.
Sterns, R. E.C. (1887). Ethnoconchology. A study of primitive money. In: Report of the United States National Museum for the year ending June 30, 1887 (Pt. 2 of the Annual Report of the Board of Regents of the Smithsonian Institution for the year ending June 30, 1887) (pp. 297–334. United States National Museum Staff Publications. Pozyskano z https://repository.si.edu/bitstream/handle/10088/29851/Stearns_1887_297-334.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Swyngedouw, E. (2004). Social power and the urbanization of water. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/978s0198233916.001.0001
Stanisz, A. (2024). Ekologie infrastrukturalne – między road studies a antropologią środowiskową. „Nie patrz w górę” w gminie Rogoźno. W: R. Kleśta-Nawrocki, P. Oliński, W. Piasek (red.), Badanie środowiska przyrodniczego w naukach humanistycznych, społecznych i przyrodniczych (s. 93-110). Toruń: Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika.
Star, S. L. (1999). The ethnography of infrastructure. American Behavioral Scientist, 43 (3), 377–391. https://doi.org/10.7551/mitpress/10113.003.0030
Strang, V. (2010). Water, Culture and Power: Anthropological Perspectives from ‘Down Under. Insights. Journal of the Institute of Advanced Study, 3 (14), 2-26. Pozyskano z https://www.iasdurham.org/wp-content/uploads/2021/03/Strang_Water-Culture-and-Power-Anthropological-Perspectives-from-Down-Under.pdf
Strang, V. (2016). Infrastructural Relations: Water, Political Power and the Rise of a New 'Despotic Regime'. Water Alternatives. Special issue: Water, infrastructure and political rule, 9 (2), 292-318. https://doi.org/10.22380/2539472X.575
Strang, V. (2019). Water. In: F. Stein (ed.), The Open Encyclopedia of Anthropology. Cambridge: Open Knowledge Press. http://doi.org/10.29164/19water
Vereycken, J. E., Aldridge, D. C. (2023). Bivalve molluscs as biosensors of water quality: state of the art and future directions. Hydrobiologia, 850, 231–256. https://doi.org/10.17863/CAM.92352
Worster, D. (2009). Water in the age of imperialism and beyond. In: T. Tvedt, T. Oestigaard (eds.), A history of water, series 2 volume 1: the ideas of water from antiquity to modern times (pp. 5-17), London: I.B. Tauris.
Wutich, A., Beresford, M. (2019). The economic anthropology of water. Economic Anthropology, 6 (2), 168-182. https://doi.org/10.1002/sea2.12153
Zając, K. (2004). Anodonta Cygnea. W: Z. Głowaciński, J. Nowacki (red.), Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu. Pozyskano z https://www.iop.krakow.pl/pckz/opis8ec2.html?id=128&je=pl
Akty prawne:
Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20140001348 [01.02.25].
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183) [01.02.25].
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916), https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20040920880 [01.02.25].
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym. Dz.U. 2007 nr 89 poz. 590, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20070890590
Źródła internetowe:
A woda była z Warty… Historia wodociągów Poznania. (2017). Kierunek WodKan.pl. Pozyskano z https://www.kierunekwodkan.pl/artykul,35642,a-woda-byla-z-warty-historia-wodociagow-poznania.html
Aquanet S.A. https://www.aquanet.pl/
Bioindykacja, czyli małże na etacie. (2022). Wody Miejskie Stargard. Pozyskano z https://wodymiejskie.stargard.pl/bioindykacja-czyli-malze-na-etacie/
Biomonitoring łódzkiej wody, czyli małże na straży wody. (2021). Sozosfera.pl. Pozyskano z https://sozosfera.pl/woda/biomonitoring-lodzkiej-wody-czyli-malze-na-strazy-jakosci-wody/
Ćwiertnia, R. (b. d.). Początki poznańskich wodociągów i kanalizacji. Blog Traktu Królewsko-Cesarskiego. Pozyskano z https://trakt.poznan.pl/blog_article/195/pocz-tki-pozna-skich-wodoci-g-lw-i-kanalizacji
Luc-Lepianka, S. (2024). Osiem małży „pracuje” dla Warszawy. Inn:Poland.pl. Pozyskano z https://innpoland.pl/208382,malze-dbaja-o-czystosc-wody-w-Polsce-jak-dziala-biomonitoring
Małże dbają o kranówkę. Będą robić to lepiej. (2022). Polskie Radio Czwórka. pl, Pozyskano z https://www.polskieradio.pl/10/5366/artykul/2991030,malze-dbaja-o-kranowke-beda-robic-to-lepiej
Małże i ryby testerami wody. (2019). Wodociągi Warszawskie. Pozyskano z https://www.mpwik.com.pl/view/malze-i-ryby-testerami-wody&i=678
Małże na straży dobrej wody. (2016). Magazyn koscian.net. Pozyskano z https://www.koscian.net/Malze_na_strazy_dobrej_wody,27526.html
Małże w służbie monitorowania zdatności wody. (b.d.). JBZD.pl. Pozyskano z https://jbzd.com.pl/obr/2779327/malzowy-biomonitoring-malze-w-sluzbie-monitorowania-zdatnosci-wody
Małże w wielkim mieście. „Pracują w wodociągach”. (2021). Polskie Radio Czwórka. Pozyskano z https://www.polskieradio.pl/10/5366/artykul/2763979,malze-w-wielkim-miescie-pracuja-w-wodociagach
Nad jakością wody do picia czuwają małże. (2016). Marathon Poznań. pl. Pozyskano z https://marathon.poznan.pl/img_9821/
Od 26 lat czuwają nad czystością wody. Nie da się ich oszukać. (2020). TVN 24.pl. Pozyskano z https://tvn24.pl/poznan/poznan-malze-filtruja-wode-sprawdzaja-czy-woda-jest-zanieczyszczona-czy-czysta-st4690274
Podolski, G. (b.d.). Biomonitoring w Aquanet. Aquanet.pl. Pozyskano z https://www.aquanet.pl/strefa-wiedzy/biomonitoring-w-aquanet/#biomonitoring-ma%C5%82%C5%BCe
Przedłużenie obowiązywania stopni alarmowych do 28 lutego 2025 r., Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, 27.11.2024, https://www.gov.pl/web/rcb/przedluzenie-obowiazywania-stopni-alarmowych-do-28-lutego-2025-r [01.02.25]
Stynkiewicz, D. (2017). Wodociągi strzeżone przez... małże. Radio Poznań. Pozyskano z https://radiopoznan.fm/informacje/pozostale/wodociagi-strzezone-przez-malze [01.02.25].
Szarafin, B. (2019). Oto… najmniejsi pracownicy wodociągów. Radio Wrocław. Pozyskano z https://www.radiowroclaw.pl/articles/view/90797/Oto-najmniejsi-pracownicy-wodociagow
U.S. Environmental Protection Agency: https://www.epa.gov/
Waloszyński, M. (2024). Strzeleckie wodociągi zatrudnią... mięczaki. Małże czuwają nad jakością wody. Radio Opole. Pozyskano z https://radio.opole.pl/100,788056,strzeleckie-wodociagi-zatrudnia-mieczaki-malze-c
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Agata Stanisz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
- utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
- wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
- rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 64
Liczba cytowań: 0
