Antropologiczne otwarcie na postantropocentryzm. Sprawczość bytów poza-ludzkich w procesie ekologizacji wiedzy
DOI:
https://doi.org/10.12775/lud105.2021.10Słowa kluczowe
antropocen, ekologizacja wiedzy, kapitalocen, postantropocentryzm, sprawczość, świat więcej-niż-społecznyAbstrakt
Artykuł koncentruje się wokół otwarcia antropologii na postantropocentryzm oraz świat więcej-niż-społeczny w procesie ekologizacji wiedzy. Żyjemy w Antropocenie, nowej epoce geologicznej, w której działania człowieka wpływają na klimat, ekosystemy i środowisko jak nigdy przedtem. Tymczasem, dominujące rozumienie globalnej historii środowiska nie uwzględnia należycie jej powiązań z teorią społeczną, mimo że wątki te są nierozerwalnie związane ze społecznością i materialnością zmieniającego się świata ludzi i nie-ludzi. W ramach światowej antropologii społeczno-kulturowej przedstawiciele dyscypliny zajmują coraz bardziej zdecydowane stanowiska wobec zmian klimatycznych, rozwijając praktyki, które inwencyjnie można by nazwać ‘ekologizacją antropologii’ jako odpowiedź na tezę o przegrzaniu świata. Ruch konceptualnej transgresji kategorii ‘człowiek’, która jest podstawą antropocentrycznej wiedzy, może stać się dla antropologii szansą nie tylko na prognozowanie przyszłości społeczeństw, lecz także na współtworzenie wiedzy naukowej antycypującej i wyjaśniającej jej kształty.
Bibliografia
Archer M. (2013). Człowieczeństwo. Problem sprawstwa. przeł. A. Dziuban. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
Bakke M. (2000). Gdy stawka jest większa niż życie. Sztuka wobec mineralno-biologicznych wspólnot. Teksty Drugie,1, 165–185.
Barad K. (2003). Posthumanist Performativity: Toward and Understanding of How Matter Comes to Matter. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 28, 801–831.
Bastian M. (2017). Towards a More-Than-Human Participatory Research. W: M. Bastian, O. Jones, N. Moore, E. Roe (red.), Participatory Research in More-than-human-word (s. 17–37). London–New York: Routledge.
Bastian M., Owain J., Moore N., Roe E. (2017). Introduction. More-than-human Participatory. Contexts, Challenges, Possibilities. W: M. Bastian, O. Jones, N. Moore, E. Roe (red.), Participatory Research in More-Than-Human-Word (s. 1–16). London–New York: Routledge.
Bińczyk E. (2018). Utrata przyszłości w epoce antropocenu, Stan Rzeczy, 14 (1), 109–134.
Bombik M. (2020). The Bases and Methodology of Deep Ecology. Studia Ecologiae et Bioethicae, 18 (5), 67–85.
Bonneuil Ch., Fressoz J-B. (2020). Antropocen czy oligantropocen? przeł. P. Śniedziewski. Teksty Drugie, 1, 186–203.
Boyer, D. (2019). Energopolitics: Wind and Power in The Anthropocene. Durham, N.C.: Duke University Press.
Braidotti R. (2014). Working Towards The Posthumanities, Trans-Humanities, 7 (1), 155–176.
Braidotti R. (2018). Posthuman Critical Theory. W: R. Braidotti, M. Hlavajova (eds.), Posthuman glossary (s. 339–341). London, Oxford, New York: Bloomsbury Academic.
Buell L. (1995). The Environmental Imagination: Tho.reau, Nature Writing, and The Formation of American Culture. Cambridge: Harvard University Press.
Campbell A. Paye M. (2020). Water Enclosure and World-Literature: New Perspectives on Hydro-Power and World-Ecology. Humanities, 9 (106), 1–15.
Castree, N. (2008). Neoliberalising Nature: The Logics of Deregulation and Reregulation. Environment and Planning A, 40 (2), 131–152
Chen C., MacLeod J., Neimanis A. (2013). Thinking with Water. Montreal: McGill-Queen's University Press.
Colebrook C. (2015). Who Comes After The Post-Human?. W: J. Roffe, H. Stark (red.), Deleuze and The Non/Human (s. 217–234). New York: Palgrave Macmillan.
Colebrook C. (2017). “We Have Always Been Post-Anthropocene: The Anthropocene Counter-Factual.” W: R. Grusin (red.), Anthropocene Feminisms (s. 1–20). Minneapolis: University of Minnesota Press.
Connell R. (2020). Maroon Ecology: Land, Sovereignty, and Environmental Justice. The Journal of Latin American and Caribbean Anthropology, 25 (2), 218 –235.
Connolly J., Prothero A. (2008). Green Consumption: Life Politics, Risk and Contradictions. Journal of Consumer Culturev 8 (1), 117–146.
Crutzen, P.J., Stoermer, E.F. (2000). The “Anthropocene”. Global Change Newsletter, 41 (17), 17–18.
D’Alisa G., Demaria F., Kallis G. (2020). Dewzrost: słownik nowej ery, Łódź: Langel-Łucja Lange.
Deleuze G. (2001). Empiricism and Subjectivity. An Essay on Hume's Theory of Human Nature. New York: Columbia University Press.
DeLoughrey E. (2019). Toward a critical ocean studies for the Anthropocene. English Language Notes, 57, 21–36.
Dolphijn R., Van der Tuin I. (2018). Wywiad z Karen Barad. W: R. Dolphijn, I. Van der Tuin (red.), Nowy materializm. Wywiady i kartografie, przeł. J. Bednarek, J. Maliński, Gdańsk-Poznań-Warszawa: Fundacja Machina Myśli.
Domańska E. (2007). Zwrot performatywny we współczesnej humanistyce. Teksty Drugie, 5, 48–61.
Dove M. (2014). The Anthropology of Climate Change. An Historical Reader. Wiley-Blackwell: Malden (MA).
Duit, A. (2016). The Four Faces of The Environmental State: Environmental Governance Regimes in 28 Countries. Environmental Politics, 25 (1), 69–91.
Eriksen T. H. (2016). Overheating: An Anthropology of Accelerated Change. London: Pluto Press.
Eriksen T. H. Stensrud S. B. (red.) (2019). Climate, Capitalisme and Communities. An Anthropology of Environmental Overheating. London: Pluto Press.
Evans, D., Abrahamse W. (2009). Beyond Rhetoric: The Possibilities of and for “Sustainable Lifestyles”. Environmental Politics, 18 (4), 486–502.
Faber D. (2018). Global Capitalism, Reactionary Neoliberalism, and the Deepening of Environmental Injustices. Capitalism, Nature, Socialism, 29 (2), 8–28.
Feenberg A., Callon M. (2010). Between reason and experience: essays in technology and modernity. London: The MIT Press.
Ferrando F. (2016a). Posthumanizm, transhumanizm, antyhumanizm, metahumanizm oraz nowy materializm. Różnice i relacje, Rocznik Lubuski, 42 (2) 13–26.
Ferrando F. (2016b). Humans Have Always Been Posthuman: A Spiritual Genealogy of the Posthuman. W: D. Banerji, M.R. Paranjape (red.), Critical Posthumanism and Planetary Futures (s. 243–256). New Delhi: Springer.
Fortun K. (2015). Figuring Out Theory. Ethnography Scetches. W: D. Boyer, J.D. Faubion, G.E. Marcus (red.), Theory Can Be More than It Used to Be (s. 147–167). Ithaca, London: Cornell University Press.
Fortun K. (2001). Advocacy After Bhophal: Environmentalism, Disaster, New Global Orders. Chicago: The Universitety of Chicago Press.
Fortun K. (2016). Anthropology in Farm Safety. Journal of Agromedicine, 22 (1), 1–8.
Haraway D. (2012). Manifest gatunków stowarzyszonych, przeł. J. Bednarek. W: A. Gajewska (red.), Teorie wywrotowe. Antologia przekładów (s. 241–260). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Haraway D. (2016). Staying With The Trouble: Anthropocene, Capitalocene, Chthulucene. W: J.W. Moore (red.), Anthropocene or capitalocene?: Nature, History, and The Crisis of Capitalism (s. 34–76). Oakland: CA: PM Press.
Haraway, D. (2015). Anthropocene, Capitalocene, Plantitionocene, Chthulucene: Making Kin. Environmental Humanities, 6, 159–165.
Hastrup F. (2014). Qualifying Coastal Nature. Bio-conservation Projects in South East India. W: K. Hastrup (red.), Anthropology and Nature (s. 43–61). London, New York: Routledge.
Hastrup K. (2007). Agency, Anticipation and Creativity. W: E. Hallam, T. Ingold (red.), Creativity and Cultural Improvisation (s. 193–206). Oksford, New York: Berg.
Hastrup K., (red.) (2014). Anthropology and Nature. London, New York: Routledge.
Hastrup K., Skrydstrup M. (eds.) (2013). The Social Life of Climat Change. Models: Anticipating Nature. London: Routledge.
Hayward T. (1997). Anthropocentrism: A Misunderstood Problem. Environmental Values 6 (1), 49–63.
Holbraad M., Pedersen M. A. (2017). The Ontological Turn. An Anthropological Exposition. Cambridge: Cambridge University Press.
Hornborg A. (2019). Nature, Society and Justice in the Anthropocene. Unraveling the Money- Energy-Technology Complex. Cambridge: Cambridge University Press.
Howe, C. (2019). Ecologics: Wind and Power in The Anthropocene. Durham, N.C.: Duke University Press.
Ingold T. (2000). The Perception of the Environment. Essays on Livelihood, Dwelling, and Skill. London, New York: Routledge.
Ingold T. (2013). Making: Anthropology, Archaeology, Art and Architecture. London: Routledge.
Knorr-Cetina K. (1981). The Manufacture of Knowledge. An Essay on The Constructivist and Contextual Nature of Science. Oxford, New York: Pergamon Press.
Kohn E. (2013). How Dogs Dream: Amazonian Natures and The Politics of Transspecies Engagement. American Ethnologist, 34 (1), 3–24.
Latour B. (2010). Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora sieci, przeł. K. Arbiszewski, A. Derra. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Latour B., Woolgar S. (2020). Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych, przeł. K. Arbiszewski, P. Gąska, M. Smoczyński, A. Zabielski. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Lockyer J., Veteto J. R. (2013). Environmental Anthropology Engaging Ecotopia: An Introduction. W: J. Lockyer, J.R. Veteto (red.), Environmental Anthropology Engaging Ecotopia. Bioregionalism, Permaculture, and Ecovillages (s. 1–34). London: Berghahn Books.
Lowenthaup-Tsing A. (2015). The Mushroom at The End of The World: On The Possibility of Life in Capitalist Ruins. Princeton: Princeton University Press.
Majbroda K. (2019). W relacjach, sieciach, splotach asamblaży. Wyobraźnia antropologii społeczno-kulturowej wobec aktualnego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.
Majbroda K. (red.) (2021a). Etnografia transrelacyjna. Poznanie i praxis w świecie ludzi i bytów poza-ludzkich. Wrocław: Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej UWr.
Majbroda K. (2021b). W stronę etnografii transrelacyjnej. Antropologia wobec Antropocenu, kryzysu klimatycznego i relacyjnie urządzonej rzeczywistości, Etnografia Polska 65, 5–26.
McCarthy J., Prudham S. (2004). Neoliberal Nature and Nature of Neoliberalism. Geoforum 35, 275–283.
Moore J. W. (ed.) (2016). Anthropocene or Capitalocene? Nature, History and The Crisis of Capitalism, Oakland: PM Press.
Moszyński K. (1958). Człowiek wstęp do etnografii powszechnej i etnologii, Wrocław: Zakład Narody im. Ossolińskich.
Neimanis A. (2008). Bodies of Water. Human Rights and the Hydrocommons, Topia. Canadian Journal of Cultural Studies,21,161–182.
Neimanis A. (2009). We Are All Bodies of Water, Alphabet City: Water. MIT Press.
Nowak A.W. (2016). Wyobraźnia ontologiczna. Filozoficzna (re)konstrukcja fronetycznych nauk społecznych. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN/Wydawnictwo Naukowe UAM.
Owain J., Rigby K., Williams L. (2020). Everyday Ecocide, Toxic Dwelling, and The Inability To Mourn. Environmental Humanities, 12 (1), 388–405.
Penty A.J. (1922). Post-industrialism. New York: Macmillan.
Pepperell R. (2005). The Posthuman Manifesto. Kritikos, 2, 10–11.
Puig de la Bellacasa M. (2017). Matters of Care: Speculative Ethics in More Than Human Worlds. Minneapolis: University of Minnesota Press
Pyyhtinen O. (2016). More-Than-Human Sociology: A New Sociological Imagination. London: Palgrave Pivot.
Rabinow P. (2007). Marking Time. On the Anthropology of the Contemporary. Princeton, Oxford: Princeton University Press.
Rabinow P. (2011). The Accompaniment. Assembling The Contemporary. Chicago, London: University of Chicago Press.
Rewers E. (2017). Humanistyka wobec koncepcji „kulturynatury”. Teksty Drugie 1, 163–175.
Roffe J., Stark H. (red.) (2005).Deleuze and The Non/Human. London: Palgrave Macmillan.
Roffe J., Stark H. (2015). Deleuze and The Nonhuman Turn: An Interview with Elizabeth Grosz, in: Roffe J., Stark H. (red.), Deleuze and The Non/Human (s.17–24). London: Palgrave Macmillan.
Schatzki T. (2002). The Site of The Social: A Philosophical Account of The Constitution of Social Life and Change, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.
Serres M. (1992). Le contract naturel. Paris: Flammarion.
Smith J., Hige M.M. (2017). Exploring the Anthropology of Energy: Ethnography, Energy and Ethic, Energy Research&Social Science 30, 1–6.
Srivastav, A. (2019). The Science and Impact of Climat Change. Singapor: Splinger.
Steger T. (2007). Making The Case for Environmental Justice in Central &Eastern Europe. Budapest: CEU Center for Environmental Policy and Law.
Strauss S., Rupp S., Love T. (red.) (2013). Cultures of Energy: Power, Practices, Technologies. Walnut Creek: Left Coast Press.
Suchman L. (2007). Human-Machine Reconfigurations: Plans and Situated Actions. Cambridge University Press, Cambridge.
Sze J. (2018). Sustainability: Approaches to Environmental Justice and Social Power. New York: New York University Press.
Tomicki R., Tomicka J. (1975). Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka. Warszawa: Ludowa spółdzielnia wydawnicza.
Wilhite H. (2016). The Political Economy of Low Carbon Transformation. Braking of Habits on Capitalism. London: Routledge.
Yusoff K., Gabrys J. (2011). Climate Change and the Imagination. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change 2 (4), 516–534.
Ziser M., Sze J. (2007). Climate Change, Environmental Esthetics, and Global Environmental Justice. Cultural Studies. Discourse, 29 (2-3), 384–410.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Katarzyna Majbroda
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
- utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
- wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
- wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
- rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 871
Liczba cytowań: 0
