Polski system ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego Anno Domini 2023 – osiągnięcia i wyzwania
DOI:
https://doi.org/10.12775/LSE.2024.63.01Słowa kluczowe
Konwencja UNESCO 2003, ochrona dziedzictwa, UNESCO, Rzeczpospolita Polska, jednostki samorządu terytorialnego, Narodowy Instytut DziedzictwaAbstrakt
Autorka omawia stan organizacji polskiego systemu ochrony dziedzictwa niematerialnego w myśl Konwencji UNESCO 2003 w dwadzieścia lat po ustanowieniu Konwencji oraz w dziesięć lat funkcjonowania Krajowej listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego. We wstępie przypomina o zobowiązaniach Państwa-Strony Konwencji oraz o początkach polskiej debaty nad kształtem systemu zarządzania dziedzictwem niematerialnym. W głównej części artykułu dokonuje przeglądu i oceny stopnia i form realizacji Krajowego Programu Ochrony Dziedzictwa Niematerialnego, planowanego w latach 2011–2012 przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. W podsumowaniu autorka wskazuje kolejne najpilniejsze potrzeby, jakie stoją przed środowiskami
odpowiedzialnymi w Polsce za ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Bibliografia
Adamowski, J. (2017). Polskie doświadczenia w zakresie wdrażania Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku. In: H. Schreiber (ed.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: doświadczenia w ochronie krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz Chin. 10-lecie wejścia w życie Konwencji UNESCO z 2003 roku w perspektywie zrównoważonego rozwoju (pp. 70–83). Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Adamowski, J., Smyk, K. (2013). Niematerialne dziedzictwo kulturowe – teoria i praktyka. In: J. Adamowski, K. Smyk (eds.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona (pp. 9–17). Lublin–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Banik, J. (2020). Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Banik, J., Smyk, K. (2023). Tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony. Opole: Instytut Śląski.
Brzezińska, A.W. (2013). Reifikacja dziedzictwa kulturowego w świetle Konwencji UNESCO z 2003 roku. Nauka, 1, 109–128.
Brzezińska, A.W. (2016). W pięciolecie ratyfikacji przez Polskę Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Łódzkie Studia Etnograficzne, 55, 7–21. DOI: https://doi.otg/10.12775/LSE.2016.55.02.
Brzezińska, A.W., Ceklarz, K., Dziubata-Smykowska, K., Smyk, K., Waszczyńska, K. (2023). Wyprawy z Etnoekipą. Poznaj dawną wieś, vol. 1–6. Warszawa: Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi.
Brzezińska, A.W., Jełowicki, A., Mielewczyk, W. (2015). Atlas niematerialnego dziedzictwa kulturowego wsi wielkopolskiej. Vol. 1. Założenia, metodyka, cele. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie.
Brzezińska, A.W., Schreiber, H., Smyk, K. (2013). Warsztaty dla ekspertów organizacji pozarządowych i instytucji kultury w sprawie Konwencji UNESCO o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku, Lublin, 25–26 października 2012 roku. Sprawozdania. In: J. Adamowski, K. Smyk (eds.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona (pp. 353–367). Lublin–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Brzezińska, A.W., Smyk, K. (eds.) (2019). Festiwale, przeglądy, konkursy a ochrona niematerialnego
dziedzictwa kulturowego. Lublin–Wrocław–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-
Skłodowskiej, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Chabiera, A., Kozioł, A., Skaldawski, B. (2016). Dziedzictwo obok mnie. Poradnik zarządzania dziedzictwem w gminach. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Cicha-Kuczyńska, J. (2013). Konwencja UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa
kulturowego. In: K. Braun (ed.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe. Identyfikacja – dokumentacja
– ochrona. Interpretacja – pojęcia – poglądy (pp. 33–38). Warszawa–Węgorzewo:
Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Cicha-Kuczyńska, J. (2015). Przekaz międzypokoleniowy w kulturze tradycyjnej a rola państwa. Twórczość Ludowa, 3–4(79), 1–3.
Dziubata-Smykowska, K. (2023). Kryzys klimatyczny a lokalne praktyki wobec niematerialnego dziedzictwa kulturowego? Propozycja badań nad wybranymi zjawiskami Krajowej Listy Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Polsce z perspektywy etnoklimatologicznej. Lud, 107, 110–141. DOI: https://doi.org/10.12775/lud107.2023.04.
Echaust, K. (2021). Współczesne tradycje bartnicze w świetle Konwencji UNESCO w sprawie ochrony
niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Humanistyka i Przyrodoznawstwo, 27, 17–32.
Forum Debaty Publicznej. Twórczość, dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze bogactwem Polski. Debata Bogactwo kulturowe Polski – identyfikacja dziedzictwa niematerialnego. Pałac Prezydencki, 20 września 2011 roku (2021). Acquired from: https://www.prezydent.pl/kancelaria/archiwum/archiwum-bronislawa-komorowskiego/forum-debaty-publicznej/biuletyny-fdp.
Gminny program opieki nad zabytkami miasta Lublin na lata 2021–2024 (2020). Acquired from: https://lublin.eu/download/gfx/lublin/userfiles/_public/lublin/przestrzen_miejska/zabytki/dokumenty_programowe/gponz/gminny_program_opieki_nad_zabytkami_miasta_lublin_na_lata_2021-2024.pdf.
Godlewski, G., Rosiak J. (eds.) (2016). Niematerialne i materialne dziedzictwo kulturowe Lubelszczyzny jako podstawa rozwoju turystyki kulturowej, Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Fundacja Slawistyczna.
Jełowicki, A. (2022). Społeczne Archiwum Spycimierskie – idea, cele i metodologia. In: K. Smyk (ed.), Dziedzictwo niematerialne w krajobrazie kulturowo-przyrodniczym. Przykład Bożego Ciała w Spycimierzu. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony (pp. 123–135). Uniejów–Wrocław: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Uniejowie, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Jełowicki, A. (2023). Społeczne archiwum jako działalność wzmacniająca więzi społeczne wspólnoty depozytariuszy. In: J. Banik, K. Smyk (eds.), Tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony (pp. 97–102). Opole: Instytut Śląski.
Jodełka, H. (2005). Międzynarodowa ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Stosunki Międzynarodowe – International Relations, 3–4(32), 169–187.
Klekot, E., Schreiber, H. (2020). Niematerialna Warszawa: Tradycje, zwyczaje, praktyki we współmieście. Raport z badania. Cooperation: A. Czyżewska, B. Kietlińska, J. Krzesicka. Warszawa: undated.
Klekot, E., Schreiber, H. (2021). Niematerialna Warszawa. Wspólne dziedzictwo naszego miasta. Warszawa: Urząd m.st. Warszawy.
Kozioł-Słupska, A. et al. (eds.) (2022). Dziedzictwo kulturowe w rewitalizacji. Praktyczny poradnik. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Kwiecińska, M. (2016). Niematerialne dziedzictwo kulturowe miasta. Muzealizacja, ochrona, edukacja. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego (2023). Acquired from: https://niematerialne.nid.pl/niematerialne-dziedzictwo-kulturowe/krajowa-lista-niematerialnego-dziedzictwa-kulturowego/.
Łabuda-Iwaniak, W. (ed.) (2019). Raport roczny Narodowego Instytutu Dziedzictwa. 2019. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Majcher, W. (2011). Ochrona dziedzictwa kultury niematerialnej jako zadanie organów gmin i powiatów samorządowych, Twórczość Ludowa, 1–4(71), 112.
Majcher, W. (ed.) (2014). Nasze dziedzictwo kulturowe. Cz. I. [no place of publication]: Fundacja „Dziedzictwo nasze”, Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego.
Mazur, J. (2012). Warsztaty dla ekspertów organizacji pozarządowych w sprawie Konwencji UNESCO o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku. Twórczość Ludowa”, 1–2(72), 49–50.
Niedźwiedź, A., Okręglicka, I. (eds.) (2021). Niematerialne dziedzictwo kulturowe: idea, prawo, praktyka. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.
Program opieki nad zabytkami Województwa Wielkopolskiego na lata 2021–2024 (2021). Acquired from: https://bip.umww.pl/artykuly/2827870/pliki/20211227113252_uchwalaxxxvii71421.pdf.
Przybyła-Dumin, A. (ed.) (2016). Narracja, obyczaj, wiedza… O zachowaniu niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Chorzów–Lublin–Warszawa: Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Ratajski, S. (2016). Wzory ochrony kulturowego dziedzictwa niematerialnego według Konwencji UNESCO z 2003 r. In: A. Przybyła-Dumin (ed.), Narracja, obyczaj, wiedza… O zachowaniu niematerialnego dziedzictwa kulturowego (pp. 13–28). Chorzów–Lublin–Warszawa: Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny,
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Rottermund, A. (ed.) (2014). Dlaczego i jak w nowoczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe. Materiały
pokonferencyjne. Warszawa: Polski Komitet do spraw UNESCO.
Sadowska-Mazur, K. (2013). Ocalić od zapomnienia. Rola Narodowego Instytutu Dziedzictwa w realizacji postanowień Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. In: K. Braun (ed.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe. Identyfikacja – dokumentacja – ochrona. Interpretacja – pojęcia – poglądy (pp. 39–47). Warszawa–Węgorzewo: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Schreiber, H. (2009). Niematerialne dziedzictwo kulturowe: idea, prawo, praktyka. In: W. Szafrański, K. Zalasińska (eds.), Prawna ochrona dziedzictwa kulturowego. Wokół problematyki prawnej zabytków i dzieł sztuki, vol. III. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Schreiber, H. (2010). Nowy instrument ochrony twórczości ludowej – Konwencja UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Twórczość Ludowa, 3–4(70), 7–8.
Schreiber, H. (2014a). Komentarz do Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. In: K. Zalasińska (ed.), Konwencje UNESCO w dziedzinie kultury. Komentarz (pp. 392–462). Warszawa: Wolters Kluwer Polska SA.
Schreiber, H. (2014b). Niematerialne dziedzictwo kulturowe – brakujące ogniwo w systemie ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce. Między terra incognita a terra nullius. In: A. Rottermund, Dlaczego i jak w nowoczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe. Materiały pokonferencyjne (pp. 157–174). Warszawa: Polski Komitet do spraw UNESCO.
Schreiber, H. (2017b). Dziesięć spostrzeżeń z okazji 10-lecia wejścia w życie Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku. In: H. Schreiber (ed.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: doświadczenia w ochronie krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz Chin. 10-lecie wejścia w życie Konwencji UNESCO z 2003 roku w perspektywie zrównoważonego rozwoju (pp. 464–503). Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Schreiber, H. (ed.) (2017a). Niematerialne dziedzictwo kulturowe: doświadczenia w ochronie krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz Chin. 10-lecie wejścia w życie Konwencji UNESCO z 2003 roku w perspektywie zrównoważonego rozwoju. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Schreiber, H. (ed.) (2023). Niematerialne dziedzictwo kulturowe. Zbiór dokumentów. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Skaldawski, B. (2013). Krajowy Program Ochrony Dziedzictwa Niematerialnego – propozycja wdrożenia. In: J. Adamowski, K. Smyk (eds.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona (pp. 111–121). Lublin–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Smyk, K. (ed.) (2020a). Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony. Uniejów–Wrocław: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Uniejowie, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Smyk, K. (2020b). „Materializacja niematerialnego”. Muzeum a niematerialne dziedzictwo kulturowe. In: K. Barańska, M. Murzyn-Kupisz, J. Święch (eds.), Muzea na wolnym powietrzu. Antycypacje (pp. 238–254). Kolbuszowa–Kraków: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”.
Smyk, K. (ed.) (2022). Dziedzictwo niematerialne w krajobrazie kulturowo-przyrodniczym. Przykład Bożego Ciała w Spycimierzu. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony. Uniejów–Wrocław: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Uniejowie, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Smyk, K., Szoszkiewicz, A. (eds.) (2023). Obraźnik i obraźniczka – to brzmi dumnie! Tradycja pokłonu feretronów podczas pielgrzymek na Kalwarię Wejherowską. Wejherowo: Powiatowa Biblioteka Publiczna w Wejherowie.
Stobiecka, M. (ed.) (2023). Praktyczne studia nad dziedzictwem. Pojęcia, metody, teorie i perspektywy. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Strategia Rozwoju Województwa „Małopolska 2030” (2020). Acquired from: https://www.malopolska.pl/_userfiles/uploads/Rozwoj%20Regionalny/Strategia%20Małopolska%202030/JMP–-Malopolska_2030__SRW_cz-II___v119_UA.pdf.
The Seoul Vision for the Future of Safeguarding Living Heritage for Sustainable Development and Peace (2023). Acquired from: https://ich.unesco.org/doc/src/61291-EN.pdf.
Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2022–2025 (2022). Acquired from: www.malopolska.pl/_userfiles/uploads/kultura%20i%20dziedzictwo/Zabytki/ WPONZ_2022-2025.pdf.
Zalasińska, K. (2014a). Wdrożenie prawodawstwa UNESCO do polskiego porządku prawnego – wybrane zagadnienia. In: A. Rottermund (ed.), Dlaczego i jak w nowoczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe. Materiały pokonferencyjne (pp. 175–196). Warszawa: Polski Komitet do spraw UNESCO.
Zalasińska, K. (2014b). Zalecenia dotyczące wdrożenia prawodawstwa UNESCO do polskiego porządku prawnego. In: A. Rottermund (ed.), Dlaczego i jak w nowoczesny sposób chronić dziedzictwo kulturowe. Materiały pokonferencyjne (pp. 221–306). Warszawa: Polski Komitet do spraw UNESCO.
Zarzycka, K. (2016). Kronika zabytkomaniaka. Vol. 2. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Online sources
Centre of Community Archives: https://www.cas.org.pl.
National Heritage Board. Education: https://www.edu.nid.pl.
Intangible Cultural Heritage. UNESCO: https://www.ich.unesco.org.
National Heritage Board. Intangible Cultural Heritage: https://www.niematerialne.nid.pl.
National Heritage Board. Local government: https://www.samorzad.nid.pl.
The Maria Znamierowska-Prüffer Ethnographic Museum in Toruń: https://www.ut.etnomuzeum.pl.
Czwarty otwarty konkurs ofert pt. „Łódzkie pełne tradycji” na 2024 rok: https://www.lodzkie.pl/kultura/czwarty-otwarty-konkurs-ofert-pt-%C5%82%C3%B3dzkie-pe%C5%82ne-tradycji-2024.
Kultura ludowa i tradycyjna. Regulamin i specyfika: https://www.gov.pl/web/kultura/kultura-ludowai-tradycyjna2.
NID i CAS na rzecz niematerialnego dziedzictwa kulturowego: https://www.nid.pl/2021/12/15/nid-icas-na-rzecz-niematerialnego-dziedzictwa-kulturowego/.
Niematerialne – przekaż dalej: https://nid.pl/dotacje/niematerialne-przekaz-dalej/.
Ponad 3 miliony dla NGO na działania kulturalne w 2024 roku: https:/www.gdansk.pl/urzad-miejski/wiadomosci/ponad-3-miliony-dla-ngo-na-dzialania-kulturalne-w-2024-roku,a,254734.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie: https://ects.uksw.edu.pl/pl/faculties/WNHS/courses/.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Studia Etnograficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 624
Liczba cytowań: 0
