Ubiór – między przedmiotem a systemem społeczno-kulturowego komunikowania

Abstract

Ubiór od zarania dziejów zaspokaja rudymentarne potrzeby człowieka, zabezpieczając ciało przed warunkami zewnętrznymi, zwłaszcza klimatycznymi. Wraz z rozwojem cywilizacji, przeobrażaniu ulegały sposoby ubierania się, wykraczając znacznie poza podstawową funkcję ochronną i zyskując nowe. To, jak się ubieramy stanowi zatem odbicie obrazu jednostki wraz z jej zmieniającą się kulturą i uwarunkowaniami społecznym. Badania nad odzieżą odkrywają przed nami zjawisko złożone, w którym reprodukują się społeczne realizacje strategii komunikowania się, wyrażania zróżnicowanych potrzeb i konstruowania tożsamości na poziomie jednostki i grupy (Żuchowska-­Zimnal 2019). Sposobność „odczytywania ubioru”, czyli odkrywania i interpretowania nośników znaczeń, możliwa jest za sprawą systemów jego funkcjonowania, w tym systemu mody, który reguluje relacje społeczne, wprowadza standaryzację działań, wiedzie do unifikacji i naśladownictwa. Równocześnie, w ciągłym procesie zmian, system mody burzy panujący stan rzeczy, łączy atrakcyjność nowego i urok odróżniania się od innych, z pragnieniem konformizmu i dopasowania się do pozostałych, pozwala na różnicowanie i scalanie (Barthes 2005). W ubiorze odnajdujemy pole kreatywności człowieka, dlatego jego interpretacje każą widzieć w nim również zjawisko estetyczne i artystyczne, a ulegające metamorfozom formy odzieży stały się jednym z ulubionych tematów ikonograficznych podejmowanych w przeszłości i obecnie (Furmiak-Kowalska, Straszewska 2016). Przyjmując szeroką perspektywę poznawczą, odzież jest punktem wyjścia do refleksji nad funkcjonowaniem człowieka w kulturze. Poprzez materialny wyraz ubioru możemy śledzić i odkrywać jego niematerialne znaczenia.