"Carolling with a tree" from Zarównie in the context of "carolling with paradise" in South-Eastern Poland. In search of a method of description and analysis of a variant of a rite
DOI:
https://doi.org/10.12775/LSE.2022.61.13Keywords
carolling with a tree, carolling with paradise, ritual, Rzeszów region, Archive of Music Religious Folklore KUL, Archive of the Museum of Folk Culture in KolbuszowaAbstract
The aim of the article is to describe and analyze the kolęda z drzewkiem (“carolling with a tree”) rite performed in Zarównie (Rzeszów region). The author recalled its genesis, determined the range of its occurrence as well as its functions, described the performance context, and excerpted and analyzed, in accordance with the methodology of the Moscow ethnolinguistic school, the individual codes of the rite, with particular emphasis on the share, verbal and musical codes. Observation of the subject code of the “carolling with a tree” made it possible to define and describe its basic symbolic meanings. As a source base served recordings registered in 1974, deposited in the Archive of Music Religious Folklore at Institute of Musicology of the Catholic University of Lublin (AMFR KUL), as well as field materials from the Archives of the Museum of Folk Culture in Kolbuszowa (MKL–AE).
References
Adamowski, J. (2009). Obrzędy kolędnicze południowego Podlasia – formy, typy, funkcje. W: J. Adamowski, M. Wójcicka (red.), Tam na Podlasiu. Cz. II. Tradycje podlaskiej obrzędowości (s. 106–123). Lublin: Towarzystwo Regionalne w Woli Osowińskiej.
Bartmiński, J. (1986). Kolęda i jej odmiany gatunkowe. W: J. Bartmiński, Cz. Hernas (red.), Kolędowanie na Lubeszczyźnie (s. 78–184). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Bartmiński, J. (1992). Tekst folkloru jako przedmiot folklorystyki. W: H. Markiewicz, J. Sławiński, (red.), Nowe problemy metodologiczne literaturoznawstwa (s. 246–271). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bartmiński, J. (2001). Ludowy styl artystyczny. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 223–233). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (2002). Polskie kolędy ludowe. Antologia. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas. Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Bartmiński, J. (2011a). Kolędy życzące dla chłopca i dziewczyny. W: J. Bartmiński (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały. T. 4. Lubelskie. Cz. 1. Pieśni i obrzędy doroczne (s. 130–166). Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Bartmiński, J. (2011b). Diałogi. W: J. Bartmiński (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały. T. 4. Lubelskie. Cz. 1. Pieśni i obrzędy doroczne (s. 306–314). Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Bartmiński, J., Hernas, Cz. (1986). Kolędowanie na Lubelszczyźnie. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Bartmiński, J., Maksymiuk-Pacek, B. (2011). Wybór pieśni z diałogów i szopki. W: J. Bartmiński (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały. T. 4. Lubelskie. Cz. 1. Pieśni i obrzędy doroczne (s. 364–382). Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Brzuskowska, M. (1986). Gody zamojskie. Wiejskie zwyczaje i obrzędy zimowe. Zamość: Muzeum Okręgowe.
Caraman, P. (1933). Obrzęd kolędowania u Słowian i u Rumunów. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
Cząstka-Kłapyta, J. (2014). Kolędowanie na Huculszczyźnie. Kraków: Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK Kraków; Oficyna Wydawnicza „Wierchy” Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK.
Dragan, W., Maksymiuk-Pacek, B. (2019). Tradycyjne formy kolędowanie na Rzeszowszczyźnie. W: K. Smyk, J. Dragan (red.), Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie (s. 55–112). Kolbuszowa–Kraków: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica.
Eliade, M. (1993). Sacrum, mit, historia (przeł. A. Tatarkiewicz). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Gałązka, B. (2012). Kolędy Podkarpacia. Pogranicze polsko-ruskie. Jarosław: Stowarzyszenie Muzyka Dawna w Jarosławiu.
Gałązka, B. (2017). Kolędy Podkarpacia. T. 4. Od Leżajska. Cz. 1. Jarosław–Krosno: Stowarzyszenie „Muzyka Dawna w Jarosławiu”.
Gałązka, B. (2018). Kolędy Podkarpacia. T. 6. Pogranicze polsko-ruskie. Cz. 2. Od Przeworska. Cz. 1. Jarosław–Krosno: Stowarzyszenie „Muzyka Dawna w Jarosławiu”.
Gałązka, B. (2019). Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie. Przegląd tekstów. W: K. Smyk, J. Dragan (red.), Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie (s. 181–213). Kolbuszowa–Kraków: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica.
Godula-Węcławowicz, R. (1994). Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie. Kraków: Wydawnictwo Wawelskie, Instytut Etnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gura, A.V. (2012). Brak i svad’ba v slavjanskoj narodnoj kul’ture: semantyka i symbolika. Moskva: Izdatel'stvo „Indrik”.
Karczmarzewski, A. (2011). Ludowe obrzędy doroczne w Polsce południowo-wschodniej. Rzeszów: Wydawnictwo Libra: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
Kolberg, O. (1967). Dzieła wszystkie. T. 48. Tarnowskie–Rzeszowskie. Wrocław-Poznań: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, PWM.
Kopaliński, W. (2006). Słownik symboli. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.
Kotula, F. (1970). Hej, leluja czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Krzyżanowski, J. (1970). O kolędach noworocznych. W: F. Kotula, Hej, leluja czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Lange, D. (1872). Pastorałki i kolendy w czasie świąt Bożego Narodzenia w domach śpiewane. Warszawa.
Lewański, J. (1981). Dramat i teatr średniowiecza i renesansu w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Mleczko, J. (2007). Bułgarskie pieśni łazarskie. Próba systematyki pieśni obrzędowych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pękacz, J. (1985). Melodie kolęd ludowych z Rzeszowskiego. Prace i materiały z badań etnograficznych, 5, 77–208.
Przerembski, Z.J. (2019). Cechy muzyczne pieśni kolędowych Rzeszowszczyzny. W: K. Smyk, J. Dragan (red.), Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie (s. 215–228). Kolbuszowa–Kraków: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica.
Rokosz, T. (2016). Obrzęd sobótkowy. Tradycja i jej transformacje (studium etnokulturowe). Wrocław–Siedlce: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Pracownia Wydawnicza Wydziału Humanistycznego UPH.
Rygielska, M. (2015), O „tekście kultury”. Zeszyty Etnologii Wrocławskiej, 1 (22), s. 27–43.
Saloni, A. (1903). Lud łańcucki. Materiały etnograficzne. Materiały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne, 4, 187–420.
Smolińska, T. (1996). Czas świąteczny na scenie. O współczesnym kolędowaniu konkursowym w Polsce. W: T. Budrewicz, S. Koziara, J. Okoń (red.), Z kolędą przez wieki. Kolędy w Polsce i krajach słowiańskich (s. 354–364). Tarnów–Kraków: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos.
Smosarski, J. (1964). Dialog na Boże Narodzenie. Roczniki Humanistyczne, 12 (1) (s. 71–98).
Smyk, K. (2009). Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Sudoł, J. (2001). Obrzędy i zwyczaje ludowe z okolic Wilczej Woli. Kolbuszowa: Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy.
Śliwonik, T. (2005). Skarby znikającego piękna. 30 lat sejmików wiejskich zespołów teatralnych w Tarnogrodzie. Publikacja jubileuszowa. Warszawa–Tarnogród: Tarnogrodzki Ośrodek Kultury.
Tolstoj, N. (1995). Jazyk i narodnaja kul’tura. Očerki po slavjanskoj mifologii i etnolingvistike. Moskva: Izdatel'stvo „Indrik”.
Tomiccy, J. i R. (1975). Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Urzejowice. (2011). J. Orzechowska, J. Wąsacz-Krztoń, J. Żyła (red.). Urzejowice: Stowarzyszenie Urzejowice.
Węcławik, J. (1986). Wprowadzenie w historię dialogu bożonarodzeniowego. W: J. Bartmiński, Cz. Hernas (red.), Kolędowanie na Lubeszczyźnie (s. 198–235). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Winogradowa, L. (1982). Zimniaja kaliendarnaja paezja zapadnich i wostocznych Słavjan. Moskva: Izdatel'stvo Nauka.
Zadrożyńska, A. (1985). Powtarzać czas początku. O świętowaniu dorocznych świąt w Polsce. Cz. 1. Warszawa: Wydawnictwo Społeczne.
Zowczak, M. (2013). Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Żabczyc, J. (1998). Symfonije anielskie. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Warszawa.
MATERIAŁY TERENOWE
AMFR KUL – Materiały z Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego Instytutu Nauk o Sztuce Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie:
AMFR KUL 47/A/18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28 (Zarównie, kolęda z drzewkiem).
AMFR KUL P 52 – protokół wywiadu przeprowadzonego przez ks. Bolesława Bartkowskiego, ks. Kazimierza Szachowicza, Karola Białkowskiego i Krystynę Jarończyk z grupą informatorów z miejscowości Padew w dniach 24–26.06.1973 r.
AMFR KUL P 60 – protokół wywiadu przeprowadzonego przez Karola Białkowskiego, Danutę Stanisławek i Antoniego Zołę z grupą informatorów z miejscowości Padew w dniach 11–15.02.1974 r.
MKL–AE – Archiwum Etnograficzne Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej:
MKL–AE – Kolbuszowa, wywiad z Kazimierzem Rzemykiem (ur. 1962 r.) przeprowadzony w Ujezdnej 16.08. 2015 r.
MKL–AE 761.1 – Dębów, wywiad z Zofią Hadro, przeprowadziła Katarzyna Ignas, grudzień 2018 r.
MKL–AE 761.3 – Rozbórz–Wierzbna, wywiad z Zofią Hadro, przeprowadziła Katarzyna Ignas, grudzień 2018 r.
MKL–AE 774.2 – Gorliczyna, wywiad z Zofią i Stanisławem Zięzio, przeprowadziła Katarzyna Ignas, styczeń – luty 2019 r.
MKL–AE 777.4 – Wylów, wywiad z Cecylią Halik.
MKL–AE Kolbuszowa NC 232/5 – Kolęda z rajem – Zespół „Dolanie” z Gniewczyny Trynieckiej.
MKL–AE Kolbuszowa NC 198/5 – Kolęda z rajem – Zespół kolędniczy z Wylowa.
MKL–AE Kolbuszowa NC 150/3 – Kolęda z rajem i turoniem z Nosówki.
MKL–AE Kolbuszowa NC 232 – Kolęda z rajem Zespół „Górniacy” z Kolbuszowej Górnej.
ETNOFON – Cyfrowe repozytorium Zbiorów Fonograficznych IS PAN (etnofon.ispan.pl):
ETNOFON – MZamoj_MC0047B, MZamoj_MC0048B; MZamoj_MC0049B; Mzamoj_MC0093A.
Archiwum autora:
Wywiad z Piotrem Kulą, przeprowadził Tomasz Rokosz 20.12. 2021 r. w Lublinie.
Pozostałe materiały:
„Raj”, kolędowanie w Urzejowicach pod Przeworskiem, 1999 – reż. Dariusz Gajewski, 15’20’’. Film wyprodukowano dla Telewizji Polskiej S.A. Producent wykonawczy angelhouse-brulion ltd.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Lodz Ethnographic Studies
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
- The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:
- recording of a Work / subject of a related copyright;
- reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
- marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
- introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
- dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 4.0).
- The authors give the publisher the license free of charge.
- The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 322
Number of citations: 0