"Moczka is like Silesia. It is characterised by variety and freedom…". On the regional specificity of the Christmas Eve dessert

Authors

DOI:

https://doi.org/10.12775/LSE.2022.61.12

Keywords

Upper Silesia, moczka, Christmas Eve, ritual dish, culinary heritage

Abstract

The subject of this article is moczka – one of the most characteristic and oldest Silesian Christmas Eve dishes, dating back to the 2nd half of the 19th century. Treated as an exquisite dessert, it is usually served at the end of the Christmas Eve supper. The analysis is based on materials obtained during field research conducted between 2019 and 2021 in Upper Silesia, in two provinces: Opole and Silesia. The author discusses the geographical range of the dish, its names and ingredients, as well as consumption in various age groups, and new customary practices influencing its contemporary perception. In its numerous versions, moczka is a part of the interesting culinary heritage of Silesia.

References

Bohdanowicz, J. (1996). Pożywienie. W: J. Bohdanowicz (red.), Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. T. 3. Pożywienie i sprzęty z nim związane (s. 7–71). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Bożewicz, M. (2019). Boże Narodzenie 2019. Komunikat z badań, 164, 1–6. Pozyskano z: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_164_19.PDF.

Bukowska-Floreńska, I. (2001). Dom rodzinny jako przestrzeń kulturowa, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, 5, 65–81.

Caillois, R. (1995). Człowiek i sacrum (przeł. A. Tatarkiewicz, E. Burska). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.

Gądkówna, H. (1932). Tradycja wigilijnych potraw śląskich. Ziemia Piastowska – dodatek do Ogniskowca, 1, 3–4.

Gerlich, H., Gerlich, M.G. (1995). Sacrum, rodzina, tradycje. Świętowanie roku kościelnego w tradycyjnej kulturze plebejsko-miejskiej Górnego Śląska. Katowice: „Śląsk”.

Gloger, Z. (1900). Rok polski w życiu, tradycyi i pieśni. Warszawa: Jan Fiszer.

Godula, R. (1994). Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie. Kraków: Wydawnictwo Wawelskie.

Klimaszewska, J. (1981). Doroczne obrzędy ludowe. W: M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka (red.), Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej. T. 2 (s. 127–152). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Lach, K. (2000). Wierzenia, zwyczaje i obrzędy. Folklor pogranicza polsko-czeskiego. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Łabońska, E. (1996). Śląska kucharka doskonała. Katowice: Edytor.

Łeńska-Bąk, K. (2010). O pokarmach, smakach i utraconych znaczeniach. Historia kultury sub speciae culinaria. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Materiały. Zwyczaje wigilijne w Knurowie (1937). Zaranie Śląskie, 1, 43–44.

Nasz, A. (1964). Tradycyjna kultura wsi powiatu opolskiego i jego współczesne relikty. W: T. Bartczyszyn, J. Baron (red.), Powiat opolski. Szkice monograficzne (s. 41–68). Opole: Instytut Śląski.

Ogrodowska, B. (2009). Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne. Warszawa: MUZA.

Ogrodowska, B. (2010). Tradycje polskiego stołu. Warszawa: MUZA.

Ondrusz, J. (1972). Pożywienie ludu cieszyńskiego. W: D. Kadłubiec (red.), Płyniesz Olzo… Zarys kultury materialnej ludu cieszyńskiego (s. 177–201). Ostrawa: Profil.

Pełka, L. (1986). Funkcje społeczne obrzędowości. Euhemer – Przegląd Religioznawczy, 304, 357–368.

Pieronkiewicz-Pieczko, K. (2021). „Jest w makówkach śląskich jakaś siła”. Kulturowe i społeczne znaczenie wigilijnego deseru. W: L. Przymuszała, D. Świtała-Trybek (red.), Dziedzictwo kulinarne Śląska w nowych kontekstach interpretacyjnych (s. 113–126). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Pośpiech, J. (1987). Zwyczaje i obrzędy na Śląsku. Opole: Instytut Śląski.

Pośpiech, J. (1996). Śląska obrzędowość doroczna w dziewiętnastowiecznych zapisach Michała Przywary. Kwartalnik Opolski, 1, 99–120.

Przymuszała, L., Świtała-Trybek, D. (2021). Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Rączka, R. (2015). Rączka gotuje na beztydziyń i świynta. Jesień-zima. Katowice: Księgarnia św. Jacka.

Shusterman, R. (2017). Somaestetyka i gastronomia. Kilka myśli o sztuce jedzenia (przeł. P. Poniatowska), Prace Kulturoznawcze, 2, 31–41.

Simonides, D. (1991). Doroczne zwyczaje i obrzędy, ich antropologiczna funkcja. W: D. Simonides (red.), Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej (s. 228–260). Wrocław–Warszawa: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN.

Słomczyńska, O., Sochacka, S. (1990). Nowa kuchnia śląska. Opole: Instytut Śląski.

Smolińska, T. (1993). Matka jako ostoja przekazu kulturowego w rodzinie. Kronika Katowic, 4, 74–89.

Smolińska, T. (2004). Potrawy wigilijne. W: T. Smolińska (wybór i oprac.), Tradycyjne zwyczaje i obrzędy śląskie. Wypisy. (s. 174–179). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Steuer, F. (1937). Narzecze baborowski. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Swoboda, O. (1947). Dawniej na Wigilię w Rybnickiem na Śląsku. Ziemia, 11–12, 219–222.

Szołtysek, M. (2003). Kuchnia śląska. Jodło, historia, kultura, gwara. Rybnik: „Śląskie ABC”.

Szromba-Rysowa, Z. (1978). Pożywienie ludności wiejskiej na Śląsku. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Polska Akademia Nauk.

Sztabowa, W. (1990). Krupnioki i moczka, czyli gawędy o kuchni śląskiej. Katowice: „Śląsk”.

Szymik, J. (2012). Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim. Czeski Cieszyn–Wrocław: Deltapress.

Świtała-Mastalerz, J., Świtała-Trybek, D. (2008). Śląska spiżarnia. O jodle, warzyniu, maszketach i inkszym pichcyniu. Koszęcin: Spichlerz Górnego Śląska.

Wallis, Ł. (1925). Kolędy górnośląskie, czyli opis zwyczaji ludowych w czasie Bożego Narodzenia. Bytom: „Katolik”.

Zadrożyńska, A. (1985). Powtarzać czas początku. Cz. 1. O świętowaniu dorocznych świąt w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze.

Zadrożyńska, A. (2003). Zielnik świętowań polskich. Warszawa: „Twój Styl”.

Żarski, W. (2012). Tożsamość kulinarna na Śląsku. W: M. Ursel, O. Taranek-Wolańska (red.), Śląskie pogranicza kultur. T. 1 (s. 169–185). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.

Lodz Ethnographic Studies

Downloads

Published

2022-11-20

How to Cite

1.
ŚWITAŁA-TRYBEK, Dorota. "Moczka is like Silesia. It is characterised by variety and freedom…". On the regional specificity of the Christmas Eve dessert . Lodz Ethnographic Studies. Online. 20 November 2022. Vol. 61, no. -, p. 199–214. [Accessed 15 May 2025]. DOI 10.12775/LSE.2022.61.12.

Issue

Vol. 61 (2022): Świętowanie

Section

Fieldworks

License

Copyright (c) 2022 Lodz Ethnographic Studies

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

  1. The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:
    • recording of a Work / subject of a related copyright;
    • reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
    • marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
    • introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
    • dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 4.0).
  2. The authors give the publisher the license free of charge.
  3. The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.

Stats

Number of views and downloads: 576
Number of citations: 0