Aksjologiczny wymiar pracy w językowo-kulturowym obrazie świata mieszkańców tradycyjnej polskiej wsi (na materiale małopolskim)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LSE.2024.63.15Słowa kluczowe
system aksjologiczny wsi, etnolingwistyka, praca jako wartość, gwarowe ekspresywizmy osobowe, MałopolskaAbstrakt
Praca zajmuje jedną z naczelnych pozycji w ludowym systemie aksjologicznym. W tradycyjnej społeczności wiejskiej najwyżej była ceniona praca fizyczna, a zwłaszcza szczególnie bliska jej członkom praca na roli. Wykonywanie pracy podlegało bardzo drobiazgowemu oglądowi i krytycznej ocenie. Najstarsze pokolenie mieszkańców polskiej wsi nadal jest nosicielem wspomnianego systemu wartości, a o poczesnym miejscu pracy w wiejskiej aksjosferze świadczy m.in. duże bogactwo funkcjonującego współcześnie nacechowanego słownictwa odnoszącego się do pracy. Obraz pracy, zwłaszcza pracy na roli, jest zróżnicowany pokoleniowo i niejednorodny. Materiałem językowym wykorzystanym w tekście jest przede wszystkim leksyka ekspresywna określająca człowieka ze względu na jego stosunek do pracy lub na sposób jej wykonywania. Analizie zostały poddane zarówno apelatywne ekspresywizmy osobowe i nieoficjalne antroponimy wzbogacone o parafrazy motywacyjne, jak i fragmenty historii mówionych zgromadzonych podczas badań terenowych w Małopolsce.
Bibliografia
Bartmiński, J. (2018). Robota i praca: dwa profile pojęcia – dwie formacje kulturowe. W: A. Bagłajewski, J. Bartmiński, M. Łaszkiewicz, S. Niebrzegowska-Bartmińska (red.), Praca ludzka w perspektywie interdyscyplinarnej (s. 273–292). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J., Brzozowska, M. (2016). Koncept pracy we współczesnej polszczyźnie. W: J. Bartmiński, M. Brzozowska, S. Niebrzegowska-Bartmińska (red.), Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. T. 3: PRACA (s. 93–128). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Brzozowska, M. (2006). Praca. W: J. Bartmiński (red.), Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych (s. 132–137). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Brzozowska, M. (2009). Etymologia a konotacja słowa. Studia semantyczne. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Brzozowska-Krajka, A. (1994). Symbolika dobowego cyklu powszedniego w polskim folklorze tradycyjnym, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Gołdowski, K. (2016). Ekspresywizmy nazywające osoby źle pracujące w świetle zmian systemu aksjonormatywnego mieszkańców wsi (na przykładzie gminy Iwanowice). W: K. Sikora, B. Żebrowska-Mazur (red.), Nasz język ojczysty: stan i współczesne tendencje rozwojowe (s. 112–129). Kraków: Wydawnictwo Kasper.
Gumowska-Grochot, I. (2018). Zapracowani i biedni. Wybrane aspekty relacji praca – bieda w wypowiedziach mieszkańców wsi. W: A. Bagłajewski, J. Bartmiński, M. Łaszkiewicz, S. Niebrzegowska-Bartmińska (red.), Praca ludzka w perspektywie interdyscyplinarnej (s. 293–308). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
GUS – Główny Urząd Statystyczny (2022). Polska w liczbach 2022. Pozyskano z: https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5501/14/15/1/polska_w_liczbach_2022_pl_int_15.06.pdf.
Kawka, M. (1974). Czasowniki typu „pozrabiać”, „ponapisywać” w gwarach polskich. Prace Językoznawcze, 41, 163–179.
Kąś, J. (1994). Kulturowy stereotyp mężczyzny i kobiety w środowisku wiejskim (na materiale gwar orawskich). W: J. Anusiewicz, K. Handke (red.), Język a Kultura. T. 9: Płeć w języku i kulturze (s. 119–130). Wrocław: „Wiedza o Kulturze”.
Kąś, J. (2002). Wizerunek mężczyzny i kobiety w tradycyjnej społeczności wiejskiej (na materiale gwar orawskich). W: M. Skarżyński, M. Szpiczakowska (red.), Rozmaitości językowe ofiarowane Prof. dr. hab. Januszowi Strutyńskiemu z okazji Jego jubileuszu (s. 101–109). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Kolberg, O. (1977). Dzieła wszystkie. T. 6: Krakowskie. Cz. 2: Okolice Krakowa. Obrzędy. Pieśni. Tańce. Wrocław–Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze; Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne [wydanie fotoofsetowe z: O. Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, 1873].
Kosiński, W. (1914). Słownik okolicy Czchowa. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności.
Kucharzyk, R. (2020). Rzepiyńsko godka. Krosno: Wydawnictwo Ruthenus.
Kurek, H. (2003). Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Mazurkiewicz, M. (1989). Praca i sacrum w polszczyźnie ludowej. Etnolingwistyka, 2, 7–28.
Mazurkiewicz-Brzozowska, M. (1999). Dwa spojrzenia na pracę. Perspektywa interpretacyjna a znaczenie słowa. W: J. Bartmińskiego (red.), Językowy obraz świata (s. 121–136). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Miśkiewicz, M. (2021). Obraz społeczności wiejskiej utrwalony w międzywojennej prozie stylizowanej na ludowość (na przykładzie twórczości Wincentego Burka, Stanisława Młodożeńca i Stanisława Piętaka). Kraków: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego.
MSGP – Wronicz, J. (red.) (2010). Mały słownik gwar polskich. Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Pelcowa, H. (1999). Przeszłość w językowym obrazie świata współczesnej wsi. W: A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski (red.), Przeszłość w językowym obrazie świata (s. 253–267). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2009). Praca w wypowiedziach mieszkańców wsi. W: W. Książek-Bryłowa, H. Duda, M. Nowak (red.), Język polski. Współczesność. Historia, VII Spotkania Lubelskich Językoznawców (s. 107–117). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2018). Sakralizacja pracy i jej wytworów (na przykładzie wypowiedzi mieszkańców wsi). W: A. Bagłajewski, J. Bartmiński, M. Łaszkiewicz, S. Niebrzegowska-Bartmińska (red.), Praca ludzka w perspektywie interdyscyplinarnej (s. 309–324). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pelcowa, H. (2020). Zabawa i praca – aspekt językowo-kulturowy (na materiale Słownika gwar Lubelszczyzny). W: M. Święcicka, M. Peplińska (red.), Miasto 8. Przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie (s. 50–59). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Piechnik, A. (2009). Wizerunek kobiety i mężczyzny w językowym obrazie świata ludności wiejskiej (na przykładzie gminy Zakliczyn nad Dunajcem). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
SGP – Karłowicz, J. (1911). Słownik gwar polskich. T. 6: U-Ż. Kraków: Akademia Umiejętności.
Styk, J. (1986). Chłopski system wartości. Akcent, 4, 156–164.
WSJP – Żmigrodzki, P. (2023, 10 grudnia). Wielki słownik języka polskiego. Kraków: Polska Akademia Nauk. Pozyskano z: www.wsjp.pl.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Studia Etnograficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 62
Liczba cytowań: 0
