Małopolska wersja stroju śląskiego Postawy wobec stroju cieszyńskiego wśród regionalistów po prawej stronie rzeki Białej w XXI w.
DOI:
https://doi.org/10.12775/LSE.2024.63.13Słowa kluczowe
strój ludowy, dziedzictwo kulturowe, Małopolska, Śląsk Cieszyński, pogranicze, luteranie, etnologia i antropologia kulturowaAbstrakt
Strój cieszyński, zwany też śląskim lub wałaskim, jest ważnym elementem dziedzictwa kulturowego Śląska Cieszyńskiego. Poświęcono mu sporo miejsca w publikacjach naukowych i popularnonaukowych, zarówno jego sferze materialnej, jak i jego funkcjonowaniu w społeczności. Dotychczasowi autorzy opracowań skupiali się jednak na regionie Śląska Cieszyńskiego w jego historycznych granicach. Tymczasem strój cieszyński na początku XX w. przenikał na tereny obecnych gmin Bestwina, Wilamowice i Brzeszcze, które leżą na terenach historycznej Małopolski. Współcześnie jest noszony podczas uroczystości kościelnych oraz przez zespoły regionalne i koła gospodyń wiejskich na tym terenie. W niektórych miejscowościach pojawiają się inicjatywy jego wyrugowania na rzecz innych strojów, np. „lachowskiego”, który dawniej występował na tym obszarze i jest kojarzony z dziedzictwem kulturowym zachodniej Małopolski. Celem tego artykułu jest analiza różnych postaw wobec stroju cieszyńskiego jako dziedzictwa mieszkańców zachodniej Małopolski. Dla jednych jest on powodem do dumy, dla innych dziedzictwem niechcianym. Analiza opiera się na wywiadach z miejscowymi działaczami oraz na obserwacji terenowej i analizie dokumentacji fotograficznej dostępnej w Internecie.
Bibliografia
Albert, M.T. (2007). Culture, Heritage and Identity. In: M. Murzyn, J. Purchla (eds.), Cultural Heritage in the 21st century. Opportunities and Challenges (pp. 49–56). Cracow: International Cultural Centre.
Ashworth, G.J. (2007). Heritage in Fragments: a Fragmented Instrument for Fragmented Policies. In: M. Murzyn, J. Purchla (eds.), Cultural Heritage in the 21st century. Opportunities and Challenges (pp. 29–42). Cracow: International Cultural Centre.
Bazielich, B. (1958). Z badań terenowych nad cieszyńskim haftem ludowym. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
Bazielich, B. (2001a). Strój ludowy. In: A. Barciak. (ed.), Wilamowice: Przyroda, historia, język, kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy (pp. 310–330). Wilamowice: Urząd Gminy Wilamowice.
Bazielich, B. (2001b). Strój wilamowicki. Atlas Polskich Strojów Ludowych, vol. 34, part V: Lesser Poland, issue 15. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Bazielich, B. (2006). Strój cieszyński. Atlas Polskich Strojów Ludowych, vol. 36, part III: Silesia, issue 6. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Bazielich, B. (2017). Z bliska i z oddali. Stroje ludowe na Śląsku. Katowice: Muzeum Śląskie.
Beil, A.M. (1942a). Gegenwartsentwicklung der Bielitzer Trachten. Schlesische Blätter für Volkskunde, 4, 13–33.
Beil, A.M. (1942b). Von der bäurischen Tracht. Heimatkalender des Kreises Bielitz, 69–73.
Boboń, G., Ślósarczyk, S. (2020). Ocalić od zapomnienia. Bestwina: Gminny Ośrodek Kultury w Bestwinie.
Bronicz, S. (1954). Strój pszczyński. Atlas Polskich Strojów Ludowych, vol. 12, part III: Silesia, issue 2. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Chałasiński, J. (1935). Antagonizm polsko-niemiecki w osadzie fabrycznej „Kopalnia” na Górnym Śląsku. Studium socjologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Chromik, B., Król, T., Małanicz-Przybylska, M. (eds.) (2020). Wilamowianie i ich stroje. Dokumentacja językowego i kulturowego dziedzictwa Wilamowic. Warszawa: Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową.
Czerwińska, K. (2018). Przepakować dziedzictwo. Przeszłość jako projekcja rzeczywistości. Przypadki śląskie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Dobrowolska, A. (1930). Żywotek cieszyński. Ze studiów nad strojem i haftem ludowym. Katowice: Wydawnictwa Muzeum Śląskiego.
Dołowy-Rybińska, N. (2011). Języki i kultury mniejszościowe w Europie: Bretończycy, Łużyczanie, Kaszubi. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Eriksen, T.H. (2013). Etniczność i nacjonalizm. Ujęcie antropologiczne (trans. B. Gutowska-Nowak). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Fierla, G. (1977). Strój cieszyński. Atlas Polskich Strojów Ludowych. Český Těšín: Zarząd Główny Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego. Sekcja Folklorystyczna.
Filip, E.T. (2011). Kultura ludowa mieszkańców Bielska i Białej pod koniec XIX i w początkach XX wieku. In: I. Panic (ed.), Bielsko-Biała. Monografia miasta. Tom III Bielsko od wojen śląskich do zakończenia I wojny światowej (1740–1918) (pp. 345–419). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej.
Gładysz, M. (1938). Zdobnictwo metalowe na Śląsku. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Graham, B., Ashworth, G., Tunbridge, J. (2000). A Geography of Heritage: Power, Culture and Economy. New York: Routledge.
Kantor, R. (1982). Ubiór – strój – kostium. Funkcje odzienia w tradycyjnej społeczności wiejskiej w XIX i w początkach XX wieku na obszarze Polski. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Karasek, A. (1932). Ostschlesische Volkskunde. In: V. Kauder (ed.) Das Deutschtum in Polnisch-Schlesien (pp. 162–196). Vogtland: Plauen.
Kiereś, M., Studnicki, G., Sosna, M. (2014). Strój cieszyński. Tesinsky kroj. Stroje ludowe w Karpatach polskich, vol. 5. Milówka: Fundacja Braci Golec.
Kocój, E. (2019). Między mainstreamem a undergroundem. Dziedzictwo regionalne w kulturze europejskiej – odkrywanie znaczeń. In: E. Kocój, T. Kosiek, T. Szulborska-Łukaszewicz (eds.), Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich – między afirmacją a niepamięcią, (pp. 19–40). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kocój, E., Kosiek, T., Szulborska-Łukaszewicz, J. (2019). Wprowadzenie. In: E. Kocój, T. Kosiek, T. Szulborska-Łukaszewicz (eds.), Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich – między afirmacją a niepamięcią, (pp. 7–18). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Król, T., Jurzak, B. (2024). Gmina wielu strojów. Kobiety – twórczynie i użytkowniczki strojów ludowych w Gminie Wilamowice. Bielsko-Biała – Wilamowice: Cum Laude.
Krzyszpień, J. (2008). Jak nie pisać o stroju cieszyńskim: refleksje na temat monografii. Etnografia Polska, 1(53), 43–72.
Krzyszpień, J. (2023, 10 March). Po śląsku przez cały rok. Powitanie wiosny. Wiadomości ratuszowe. Informator Urzędu Miejskiego w Cieszynie, 5(1063), p. 9.
Kubica, G. (2019a). Moja ślóńsko suknia – projekt performatywny i auto-etnograficzny. In: A. Kacperczyk, M. Kafar (eds.), Autoetnografia w Polsce – stan współczesny i perspektywy rozwoju, vol. 4, (pp. 141–159). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kubica, G. (2019b). Jak żech se dowała szyć ślóńskóm suknie. Szkic autoetnograficzny. Łódzkie Studia Etnograficzne, 58, 137–158. DOI: https://doi.org/10.12775?LSE.2019.58.08.
Kuhn, W. (1923). Die Tracht, ein Bild des Menschen. In: V. Kauder (ed.), Die deutsche Sprachinsel Bielitz-Biala (pp. 46–53). Plauen im Vogtland: Das junge Volk.
Macdonald, S. (2013). Memorylands. Heritage and Identity in Europe Today. London and New York: Routledge.
Marczak, A. (2020). Krakowiacy, Lachy, Górale. Stroje wsi małopolskiej. T. 1: Krakowiacy Zachodni. Nowy Sącz: Małopolskie Centrum Kultury Sokół.
Obrębski, J. (2005). Problem grup i zróżnicowań etnicznych w etnologii i jego socjologiczne ujęcie. In: A. Engelking (ed.), Józef Obrębski, Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje (pp. 153–172). Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
Pobiegły, E. (2017). Stroje krakowskie od końca XVIII do połowy XX wieku. In: E. Pobiegły, E. Rossal (eds.), Stroje krakowskie. Historie i mity. Kraków: Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli.
Polak, J. (1994). Stroje, domy, gara i zwyczaje. In: J. Polak, M. Tomiczek (eds.), Bielsko-Biała Straconka, “Monografie Bielska-Białej”. Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej.
Smyk, K. (2017). Religijność potoczna jako element dziedzictwa niematerialnego w aspekcie zrównoważonego rozwoju. In: H. Schreiber (ed.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: doświadczenia w ochronie krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz Chin. 10-lecie wejścia w życie Konwencji UNESCO z 2003 roku w perspektywie zrównoważonego rozwoju (pp. 408–423). Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Studnicki, G. (2015). Śląsk Cieszyński: obrazy przeszłości a tożsamość miejsc i ludzi. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Tomolová V., Stolařík, I., Štika, J. (2000). Těšínsko, 2. díl: Obydli. Oděv. Šenov u Ostravy: Tilia.
Trebunia-Staszel, S. (2013). Podhalańskie elegantki i miejscowi kreatorzy mody. In: A. Brzezińska, M. Tymochowicz (eds.), Stroje ludowe jako fenomen kulturowy, “Atlas Polskich Strojów Ludowych”, vol. 39, (pp. 119–130). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Wróblewski, W. (2010). 10 lat pracy zespołu Dankowianie. Dankowice: self-published.
Znaniecki, F. (1990). Współczesne narody. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Online sources
Sanktuarium Maryjne w Ludźmierzu [Sanctuary of Our Lady in Ludźmierz]: http://.
Zespół „Holan” [The ensemble „Holan”]: https://www.holan.oswiecim-gmina.pl/index.php/geneza-zespolu.
Żywa Kronika Życia Codziennego Mieszkańców Gminy Brzeszcze [Living Chronicle of Everyday Life of Residents of the Commune of Brzeszcze]: http://kronika.brzost.brzeszcze.pl/milosc-do-zaolzia.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Studia Etnograficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 60
Liczba cytowań: 0