(Nie)ginące zawody na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego – ochrona, popularyzacja czy dekontekstualizacja?

Katarzyna Kraczoń

doi:10.12775/LSE.2024.63.09

Autor

Katarzyna Kraczoń Uniwersytet Rzeszowski

DOI:

https://doi.org/10.12775/LSE.2024.63.09

Słowa kluczowe

niematerialne dziedzictwo kulturowe, rzemiosło ludowe, twórca ludowy

Abstrakt

Zasadniczym celem artykułu jest spojrzenie na formy ochrony i popularyzacji tradycyjnych rzemiosł wiejskich, a także ukazanie zjawisk, które wpływają na procesy ich dekontekstualizacji. Obecnie na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego znajduje się 85 wpisów, z czego 35 przyjętych wniosków dotyczy wiedzy na temat tradycyjnych rzemiosł i form przekazywania umiejętności wytwarzania poszczególnych artefaktów. Obok zwiększonego zapotrzebowania na ich wytwory, twórcy muszą nierzadko mierzyć się z wieloma problemami, z których najistotniejszym jest brak kontynuatorów tradycji. W opracowaniu ukazano, w jaki sposób współczesne formy ochrony zjawisk niematerialnego dziedzictwa kulturowego wpływają na jego żywotność i stan zachowania.

Bibliografia

Banik, J., Duk, B. (2023). Kontekst kulturowy dywanów kwietnych – inne zjawiska dziedzictwa niematerialnego w okolicy. Zarys problematyki. W: K. Smyk (red.), Tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony (s. 77–86). Opole: Instytut Śląski.

Berendt, E. (2014). „Migrująca lokalność”. Niematerialne dziedzictwo kulturowe wobec kulturowej zmiany. Etnologiczne pytania o materię badawczą. Ochrona Zabytków, 1, 19–30.

Brzezińska, A.W., Kwiecińska, M. (2020). Rola konsultacji społecznych w Spycimierzu w toku prac nad ochroną niematerialnego dziedzictwa kulturowego. W: K. Smyk (red.), Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony (s. 127–139). Uniejów–Wrocław: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Burszta, W. (2001). Asterix w Disneylandzie. Zapiski antropologiczne. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Chrzanowska-Kluczewska, E. (2010). Dekontekstualizacja i rekontekstualizacja w dyskursie naukowym i artystycznym. Bulletin De La Société Polonaise De Linguistique, 66, 185–196.

Cohen, E., Cohen, S. (2012). Authentication: Hot and Cool. Annals of Tourism Research, 39(3), 1259–1314.

Hall, E.T. (1984). Poza kulturą. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Harrison, R. (2023). Czym jest dziedzictwo?. W: M. Stobiecka (red.), Krytyczne studia nad dziedzictwem. Pojęcia, metody, teorie i perspektywy (s. 37–77). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Jackowski, A. (1960). O motywach ludowych i ich adaptacji. Polska Sztuka Ludowa, 14(4), 231–242.

Jasiewicz, Z. (2013). Przedmiot i funkcje Konwencji o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Spojrzenie etnologa. W: J. Adamowski, K. Smyk (red.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona (s. 51–62). Lublin–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Jełowicki, A. (2020). Dokumentowanie, archiwizowanie i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego w kontekście spycimierskich kwietnych dywanów. W: K. Smyk (red.), Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Spycimierzu. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony (s. 115–126). Uniejów–Wrocław: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Klekot, E. (2021). Kłopoty ze sztuką ludową. Gust, ideologie, nowoczesność. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/obraz/terytoria.

Konwencja (2003). Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r., Dziennik Ustaw z 19 sierpnia 2011 r., nr 172, poz. 1018.

Kopczyńska-Jaworska, B. (1997). Opieka nad twórczością ludową. W: B. Jaworska-Kopczyńska, M. Niewiadomska-Rudnicka (red.), Piękno użyteczne czy piękno ginące. Informator o realizacji programu Ministerstwa Kultury i Sztuki „Ginące zawody” (s. 8–23). Łódź: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Korduba, P. (2013). Ludowość na sprzedaż. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, Narodowe Centrum Kultury.

Kowalczuk, W. (2022). 30 lat Konkursu na Tkaninę Dwuosnowową w Janowie (1993–2022). Twórczość Ludowa, 3–4(93), 58–59.

Lipok-Bierwiaczonek, M. (2005). Sztuka ludowa we współczesnym świecie. W: A. Jakubczak (red.), Dawna i współczesna polska i słowacka sztuka ludowa na terenie Euroregionu Beskidy. Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej w Bielsku-Białej 8 lipca 2005 roku. Bielsko-Biała: Regionalny Ośrodek Kultury.

Machowska, M. (2016). Turystyka i niematerialne dziedzictwo kulturowe: przegląd szans i zagrożeń. Na przykładzie rzemiosła i rękodzieła tradycyjnego. Łódzkie Studia Etnograficzne, 55, 161–192. DOI: https://doi.org/10.12775/LSE.2016.55.09.

Mokras-Grabowska, J. (2009). Możliwość rozwoju turystyki kulturowej obszarów wiejskich w Polsce. Turystyka Kulturowa, 9, 32–45.

Nowacki, M. (2013). Jakość i autentyczność: czy jedno wyklucza drugie?. W: B. Krakowiak, A. Stasiak, B. Włodarczyk (red.), Kultura i turystyka – miejsca spotkań (s. 9–28). Łódź: Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego.

Rakoczy, M. (2012). Słowo – działanie – kontekst. O etnograficznej koncepcji języka Bronisława Malinowskiego. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Ratajski, S. (2015). Zagrożenia dziedzictwa niematerialnego według Konwencji UNESCO z 2003 roku. W: J. Adamowski, K. Smyk (red.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: zakresy – identyfikacja – zagrożenia (s. 15–26). Lublin–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Schreiber, H. (2023). Niematerialne dziedzictwo kulturowe. Zbiór dokumentów. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Skuza, Z.A. (2006). Ginące zawody w Polsce. Warszawa: Sport i Turystyka – MUZA SA.

Smith, L. (2023). Dziedzictwo jako proces kulturowy. W: M. Stobiecka (red.), Krytyczne studia nad dziedzictwem. Pojęcia, metody, teorie i perspektywy (s. 78–148). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Smyk, K. (2023a). Depozytariusze i interesariusze niematerialnego dziedzictwa kulturowego – próby definicji. Twórczość Ludowa, 3–4(95), 1–4.

Smyk, K. (2023b). Jak chronić tradycję pokłonu feretronów. W: K. Smyk, A. Szoszkiewicz (red.), Obraźnik i obraźniczka – to brzmi dumnie! Tradycja pokłonu feretronów podczas pielgrzymek na Kalwarię Wejherowską (s. 43–52). Wejherowo: Powiatowa Biblioteka Publiczna.

Smyk, K. (2023c). Pojęcie depozytariusza niematerialnego dziedzictwa kulturowego w relacjach społeczności kultywujących tradycje układania kwietnych dywanów w Boże Ciało na Śląsku Opolskim. W: K. Smyk (red.), Tradycja dywanów kwiatowych na procesje Bożego Ciała w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce. Raport z badań i rekomendacje do planu ochrony (s. 89–96). Opole: Instytut Śląski.

Szabat, A., Wodzowa, K., Ząbkowska, D. (1997). Program „Ginące zawody”. W: B. Jaworska-Kopczyńska, M. Niewiadomska-Rudnicka (red.), Piękno użyteczne czy piękno ginące. Informator o realizacji programu Ministerstwa Kultury i Sztuki „Ginące zawody” (s. 24–27). Łódź: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Trojan, L. (red.) (2017). Malowane dziedzictwo bez granic. Cieszyn: Zamek Cieszyn.

Tymochowicz, M. (2019). Perebory – próby nowego zastosowania tradycyjnego ornamentu przez twórców i artystów w XX i XXI wieku. Twórczość Ludowa, 3–4(87), 23–26.

Strony internetowe

Narodowy Instytut Dziedzictwa: https://niematerialne.nid.pl/niematerialne-dziedzictwo-kulturowe/krajowa-lista-niematerialnego-dziedzictwa-kulturowego/.

Polski Komitet ds. UNESCO: https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwo-niematerialne/.

Stowarzyszenie Twórców Ludowych: https://zgstl.pl/stowarzyszenie/historia/.

Szlak rękodzieła ludowego województwa podlaskiego: https://www.wrotapodlasia.pl/pl/kultura/kultura_i_dziedzictwo/szlaki_kulturowe/.

Szlak Rzemiosła Małopolski: http://szlakrzemiosla.pl/miasta.html.