Ciemna strona tajgi. Relacje ludzi z ziemią w Tofalarii
DOI:
https://doi.org/10.12775/LSE.2023.62.12Słowa kluczowe
Tofalaria, Syberia, środowisko, tajga, ciemna ekologia, sprawczość, antropocentryzmAbstrakt
Celem artykułu jest dokonanie wieloaspektowej antropologicznej analizy wybranych narracji, dotyczących sposobów doświadczania tajgi w kontekście lokalnych praktyk myśliwskich stosowanych przez przedstawicieli wspólnoty tofalarskiej. Tofalarzy są jedną z najmniejszych autochtonicznych grup etnicznych Rosji (ok. 800 osób), zamieszkują w trzech wsiach we wschodniej części pasma Sajanów w obwodzie irkuckim. Sposób życia Tofalarów jest związany z otaczającym ich środowiskiem, czyli górską tajgą. Z przeprowadzonych przeze mnie etnograficznych badań terenowych można wywnioskować, że mieszkańcy Tofalarii doświadczają tajgi w sposób, który trudno poddaje się opisowi podporządkowanemu zachodniej epistemologii opartej na perspektywie antropocentrycznej. Analizując ten problem, korzystam z prac współczesnych antropologów podejmujących próby wypracowania nowej optyki antropologicznej, w której człowiek nie znajduje się w pozycji uprzywilejowanej (m.in. Tim Ingold, Eduardo Viveiros de Castro, Łukasz Smyrski). Drugim punktem odniesienia są dla mnie prace współczesnych filozofów związanych z nurtem realizmu spekulatywnego, których łączy krytyczny stosunek do antropocentryzmu oraz częste odwoływanie się do kategorii dark/ciemny (np. ciemna ekologia Timothy’ego Mortona, ciemny witalizm Bena Woodarda).
Bibliografia
Augé, M. (2011). Nie-miejsca. Wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności (przeł. R. Chymkowski). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Chodzidło, T. (1960). Karagasi – Tofałary. Lud, 46, 9–134.
Chudinov, B. (1931). Puteshestviye po Karagassii. Moskva: Molodaya gvardiya.
Donahoe, B. (2002). „Hey, You! Get Offa My Taiga!” Comparing the Sense of Property Rights Among the Tofa and Tozhu-Tyva. Max Planck Institute for Social Anthropology Working Papers, 38, 1–29.
Gruppuso, P., Whitehouse, A. (2020). Exploring taskscapes: an introduction. Social Anthropology, 2 (3), 588–597.
Halemba, A. (2022). Góry Ałtaju nie mają duchów. Etnografia poza człowiekiem. Etnografia Polska, 66, 19–23.
Hastrup, K. (2004). O ugruntowaniu się światów – podstawy empiryczne antropologii (przeł. E. Klekot). W: M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje (s. 87–99). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ingold, T. (2000). The Perception of the Environment Essays on livelihood, dwelling and skill. London and New York: Routledge.
Ingold, T. (2018). Splatać otwarty świat. Architektura, antropologia, design (przeł. E. Klekot, D. Wąsik). Kraków: Instytut Architektury.
Ingold,T., Kurttila, T. (2000). Perceiving the Environment in Finnish Lapland. Body & Society, 6, 183–196.
Krivonogov, V. (1998). Etnicheskiye protsessy u malochislennykh narodov Sredney Sibiri. Krasnoyarsk: Krasnoyarskiy Pedagogicheskiy Universitet.
Latour, B. (2014). Peresborka sotsial’nogo: vvedeniye v aktorno-setevuyu teoriyu. Sankt-Peterburg: iz. dom. VSHE.
Meillassoux, Q. (2017). Posle konechnosti. Esse o neobkhodimosti kontingentnosti. Ekaterinburg: Kabinetnyy uchenyy.
Melnikowa, L. (1994). Tofy. Irkutsk: Vostochno-Sibirskoje Knizhnoje izdatelstvo.
Morton, T. (2007). Ecology without Nature. Rethinking Environmental Aesthetics. Cambridge, Massachusetts and London: Harvard University Press.
Morton, T. (2019). Stat’ Ekologichnym. Moskva: Ad Marginem Press.
Ortner, S.B. (2016). Dark anthropology and its others: Theory since the eighties. Journal of Ethnographic Theory, 6 (1), 47–73.
Rassadin, I. (2005). Khozyaystvo, byt i kul’tura tofalarov. Ulan-Ude: BNTs SO RAN.
Schaeffer, J. (2010). Konets chelovecheskoy isklyuchitel’nosti. Moskva: Novoye literaturnoye obozreniye.
Smyrski, Ł. (2018). Między władzą spojrzenia a praktyką. Antropologia krajobrazu. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Taylor, C. (2018). A Secular Age. Cambridge: Harvard University Press.
Viveiros de Castro, E. (2017). Kannibal’skiye metafiziki. Rubezhi poststrukturnoy antropologii. Moskva: Ad Marginem Press.
Wala, K. (2017). Ułożyć świat na nowo. Rekonstrukcja koncepcji Tima Ingolda (cz. II). Etnografia. Praktyki. Teorie. Doświadczenia, 3, 303–329.
Wielecki, K. (red.) (2015). Syberia: tradycja i modernizacja. Warszawa: Wydawnictwo ciągłe nieperiodyczne Wydziału „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego.
Woodard, B. (2016). Dinamika slizi, zarozhdeniye, mutatsiya i polzuchest’ zhizni. Perm: Hyle Press.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Studia Etnograficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 149
Liczba cytowań: 0