„Kolęda z drzewkiem” z Zarównia w kontekście „kolędowania z Rajem” w południowo-wschodniej Polsce. W poszukiwaniu metody opisu i analizy wariantu obrzędu
DOI:
https://doi.org/10.12775/LSE.2022.61.13Słowa kluczowe
kolęda z drzewkiem, kolęda z Rajem, obrzęd, rzeszowskie, Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego KUL, Archiwum Muzeum Kultury Ludowej w KolbuszowejAbstrakt
Celem artykułu jest opis i analiza kolędy z drzewkiem z Zarównia (rzeszowskie). Autor przywołał jej genezę, ustalił zasięg występowania, funkcje oraz opisał kontekst wykonawczy. Wyekscerpował i przeanalizował, zgodnie z metodologią moskiewskiej szkoły etnolingwistycznej, poszczególne kody obrzędu, ze szczególnym naciskiem na kod akcjonalny, werbalny i muzyczny. Obserwacja kodu przedmiotowego kolędowania z drzewkiem umożliwiła zdefiniowanie i opis jego podstawowych symbolicznych znaczeń. Bazą źródłową są nagrania zdeponowane w Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego KUL (AMFR KUL), zarejestrowane w 1974 r., oraz materiały terenowe z Archiwum Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej (MKL–AE).
Bibliografia
Adamowski, J. (2009). Obrzędy kolędnicze południowego Podlasia – formy, typy, funkcje. W: J. Adamowski, M. Wójcicka (red.), Tam na Podlasiu. Cz. II. Tradycje podlaskiej obrzędowości (s. 106–123). Lublin: Towarzystwo Regionalne w Woli Osowińskiej.
Bartmiński, J. (1986). Kolęda i jej odmiany gatunkowe. W: J. Bartmiński, Cz. Hernas (red.), Kolędowanie na Lubeszczyźnie (s. 78–184). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Bartmiński, J. (1992). Tekst folkloru jako przedmiot folklorystyki. W: H. Markiewicz, J. Sławiński, (red.), Nowe problemy metodologiczne literaturoznawstwa (s. 246–271). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bartmiński, J. (2001). Ludowy styl artystyczny. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (s. 223–233). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (2002). Polskie kolędy ludowe. Antologia. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas. Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Bartmiński, J. (2011a). Kolędy życzące dla chłopca i dziewczyny. W: J. Bartmiński (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały. T. 4. Lubelskie. Cz. 1. Pieśni i obrzędy doroczne (s. 130–166). Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Bartmiński, J. (2011b). Diałogi. W: J. Bartmiński (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały. T. 4. Lubelskie. Cz. 1. Pieśni i obrzędy doroczne (s. 306–314). Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Bartmiński, J., Hernas, Cz. (1986). Kolędowanie na Lubelszczyźnie. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Bartmiński, J., Maksymiuk-Pacek, B. (2011). Wybór pieśni z diałogów i szopki. W: J. Bartmiński (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały. T. 4. Lubelskie. Cz. 1. Pieśni i obrzędy doroczne (s. 364–382). Lublin: Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Brzuskowska, M. (1986). Gody zamojskie. Wiejskie zwyczaje i obrzędy zimowe. Zamość: Muzeum Okręgowe.
Caraman, P. (1933). Obrzęd kolędowania u Słowian i u Rumunów. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
Cząstka-Kłapyta, J. (2014). Kolędowanie na Huculszczyźnie. Kraków: Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK Kraków; Oficyna Wydawnicza „Wierchy” Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK.
Dragan, W., Maksymiuk-Pacek, B. (2019). Tradycyjne formy kolędowanie na Rzeszowszczyźnie. W: K. Smyk, J. Dragan (red.), Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie (s. 55–112). Kolbuszowa–Kraków: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica.
Eliade, M. (1993). Sacrum, mit, historia (przeł. A. Tatarkiewicz). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Gałązka, B. (2012). Kolędy Podkarpacia. Pogranicze polsko-ruskie. Jarosław: Stowarzyszenie Muzyka Dawna w Jarosławiu.
Gałązka, B. (2017). Kolędy Podkarpacia. T. 4. Od Leżajska. Cz. 1. Jarosław–Krosno: Stowarzyszenie „Muzyka Dawna w Jarosławiu”.
Gałązka, B. (2018). Kolędy Podkarpacia. T. 6. Pogranicze polsko-ruskie. Cz. 2. Od Przeworska. Cz. 1. Jarosław–Krosno: Stowarzyszenie „Muzyka Dawna w Jarosławiu”.
Gałązka, B. (2019). Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie. Przegląd tekstów. W: K. Smyk, J. Dragan (red.), Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie (s. 181–213). Kolbuszowa–Kraków: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica.
Godula-Węcławowicz, R. (1994). Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie. Kraków: Wydawnictwo Wawelskie, Instytut Etnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gura, A.V. (2012). Brak i svad’ba v slavjanskoj narodnoj kul’ture: semantyka i symbolika. Moskva: Izdatel'stvo „Indrik”.
Karczmarzewski, A. (2011). Ludowe obrzędy doroczne w Polsce południowo-wschodniej. Rzeszów: Wydawnictwo Libra: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
Kolberg, O. (1967). Dzieła wszystkie. T. 48. Tarnowskie–Rzeszowskie. Wrocław-Poznań: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, PWM.
Kopaliński, W. (2006). Słownik symboli. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.
Kotula, F. (1970). Hej, leluja czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Krzyżanowski, J. (1970). O kolędach noworocznych. W: F. Kotula, Hej, leluja czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Lange, D. (1872). Pastorałki i kolendy w czasie świąt Bożego Narodzenia w domach śpiewane. Warszawa.
Lewański, J. (1981). Dramat i teatr średniowiecza i renesansu w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Mleczko, J. (2007). Bułgarskie pieśni łazarskie. Próba systematyki pieśni obrzędowych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pękacz, J. (1985). Melodie kolęd ludowych z Rzeszowskiego. Prace i materiały z badań etnograficznych, 5, 77–208.
Przerembski, Z.J. (2019). Cechy muzyczne pieśni kolędowych Rzeszowszczyzny. W: K. Smyk, J. Dragan (red.), Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie (s. 215–228). Kolbuszowa–Kraków: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica.
Rokosz, T. (2016). Obrzęd sobótkowy. Tradycja i jej transformacje (studium etnokulturowe). Wrocław–Siedlce: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Pracownia Wydawnicza Wydziału Humanistycznego UPH.
Rygielska, M. (2015), O „tekście kultury”. Zeszyty Etnologii Wrocławskiej, 1 (22), s. 27–43.
Saloni, A. (1903). Lud łańcucki. Materiały etnograficzne. Materiały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne, 4, 187–420.
Smolińska, T. (1996). Czas świąteczny na scenie. O współczesnym kolędowaniu konkursowym w Polsce. W: T. Budrewicz, S. Koziara, J. Okoń (red.), Z kolędą przez wieki. Kolędy w Polsce i krajach słowiańskich (s. 354–364). Tarnów–Kraków: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos.
Smosarski, J. (1964). Dialog na Boże Narodzenie. Roczniki Humanistyczne, 12 (1) (s. 71–98).
Smyk, K. (2009). Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Sudoł, J. (2001). Obrzędy i zwyczaje ludowe z okolic Wilczej Woli. Kolbuszowa: Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy.
Śliwonik, T. (2005). Skarby znikającego piękna. 30 lat sejmików wiejskich zespołów teatralnych w Tarnogrodzie. Publikacja jubileuszowa. Warszawa–Tarnogród: Tarnogrodzki Ośrodek Kultury.
Tolstoj, N. (1995). Jazyk i narodnaja kul’tura. Očerki po slavjanskoj mifologii i etnolingvistike. Moskva: Izdatel'stvo „Indrik”.
Tomiccy, J. i R. (1975). Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Urzejowice. (2011). J. Orzechowska, J. Wąsacz-Krztoń, J. Żyła (red.). Urzejowice: Stowarzyszenie Urzejowice.
Węcławik, J. (1986). Wprowadzenie w historię dialogu bożonarodzeniowego. W: J. Bartmiński, Cz. Hernas (red.), Kolędowanie na Lubeszczyźnie (s. 198–235). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Winogradowa, L. (1982). Zimniaja kaliendarnaja paezja zapadnich i wostocznych Słavjan. Moskva: Izdatel'stvo Nauka.
Zadrożyńska, A. (1985). Powtarzać czas początku. O świętowaniu dorocznych świąt w Polsce. Cz. 1. Warszawa: Wydawnictwo Społeczne.
Zowczak, M. (2013). Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Żabczyc, J. (1998). Symfonije anielskie. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Warszawa.
MATERIAŁY TERENOWE
AMFR KUL – Materiały z Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego Instytutu Nauk o Sztuce Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w Lublinie:
AMFR KUL 47/A/18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28 (Zarównie, kolęda z drzewkiem).
AMFR KUL P 52 – protokół wywiadu przeprowadzonego przez ks. Bolesława Bartkowskiego, ks. Kazimierza Szachowicza, Karola Białkowskiego i Krystynę Jarończyk z grupą informatorów z miejscowości Padew w dniach 24–26.06.1973 r.
AMFR KUL P 60 – protokół wywiadu przeprowadzonego przez Karola Białkowskiego, Danutę Stanisławek i Antoniego Zołę z grupą informatorów z miejscowości Padew w dniach 11–15.02.1974 r.
MKL–AE – Archiwum Etnograficzne Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej:
MKL–AE – Kolbuszowa, wywiad z Kazimierzem Rzemykiem (ur. 1962 r.) przeprowadzony w Ujezdnej 16.08. 2015 r.
MKL–AE 761.1 – Dębów, wywiad z Zofią Hadro, przeprowadziła Katarzyna Ignas, grudzień 2018 r.
MKL–AE 761.3 – Rozbórz–Wierzbna, wywiad z Zofią Hadro, przeprowadziła Katarzyna Ignas, grudzień 2018 r.
MKL–AE 774.2 – Gorliczyna, wywiad z Zofią i Stanisławem Zięzio, przeprowadziła Katarzyna Ignas, styczeń – luty 2019 r.
MKL–AE 777.4 – Wylów, wywiad z Cecylią Halik.
MKL–AE Kolbuszowa NC 232/5 – Kolęda z rajem – Zespół „Dolanie” z Gniewczyny Trynieckiej.
MKL–AE Kolbuszowa NC 198/5 – Kolęda z rajem – Zespół kolędniczy z Wylowa.
MKL–AE Kolbuszowa NC 150/3 – Kolęda z rajem i turoniem z Nosówki.
MKL–AE Kolbuszowa NC 232 – Kolęda z rajem Zespół „Górniacy” z Kolbuszowej Górnej.
ETNOFON – Cyfrowe repozytorium Zbiorów Fonograficznych IS PAN (etnofon.ispan.pl):
ETNOFON – MZamoj_MC0047B, MZamoj_MC0048B; MZamoj_MC0049B; Mzamoj_MC0093A.
Archiwum autora:
Wywiad z Piotrem Kulą, przeprowadził Tomasz Rokosz 20.12. 2021 r. w Lublinie.
Pozostałe materiały:
„Raj”, kolędowanie w Urzejowicach pod Przeworskiem, 1999 – reż. Dariusz Gajewski, 15’20’’. Film wyprodukowano dla Telewizji Polskiej S.A. Producent wykonawczy angelhouse-brulion ltd.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Łódzkie Studia Etnograficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 362
Liczba cytowań: 0
