„Moczka jest jak Śląsk. Króluje w ni roztomajtość a wolność…”. O regionalnej specyfice deseru wigilijnego
DOI:
https://doi.org/10.12775/LSE.2022.61.12Słowa kluczowe
Górny Śląsk, moczka, wigilia, potrawa obrzędowa, dziedzictwo kulinarneAbstrakt
Przedmiotem artykułu jest moczka – jedna z charakterystycznych i najstarszych śląskich potraw wigilijnych, której tradycja spożywania sięga drugiej połowy XIX w. Traktowana jako wykwintny deser, podawana jest zazwyczaj na końcu uroczystej kolacji wigilijnej. Podstawą analizy są materiały pozyskane w trakcie badań terenowych prowadzonych w latach 2019–2021 na Górnym Śląsku, w dwóch województwach: śląskim i opolskim. Autorka omawia zasięg występowania dania, funkcjonujące nazwy, produkty wchodzące w jej skład, a także konsumpcję w różnych grupach wiekowych oraz nowe praktyki zwyczajowe mające wpływ na jej współczesny odbiór. Moczka stanowi interesujący przykład dziedzictwa kulinarnego Śląska.
Bibliografia
Bohdanowicz, J. (1996). Pożywienie. W: J. Bohdanowicz (red.), Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. T. 3. Pożywienie i sprzęty z nim związane (s. 7–71). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Bożewicz, M. (2019). Boże Narodzenie 2019. Komunikat z badań, 164, 1–6. Pozyskano z: https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_164_19.PDF.
Bukowska-Floreńska, I. (2001). Dom rodzinny jako przestrzeń kulturowa, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, 5, 65–81.
Caillois, R. (1995). Człowiek i sacrum (przeł. A. Tatarkiewicz, E. Burska). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Gądkówna, H. (1932). Tradycja wigilijnych potraw śląskich. Ziemia Piastowska – dodatek do Ogniskowca, 1, 3–4.
Gerlich, H., Gerlich, M.G. (1995). Sacrum, rodzina, tradycje. Świętowanie roku kościelnego w tradycyjnej kulturze plebejsko-miejskiej Górnego Śląska. Katowice: „Śląsk”.
Gloger, Z. (1900). Rok polski w życiu, tradycyi i pieśni. Warszawa: Jan Fiszer.
Godula, R. (1994). Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie. Kraków: Wydawnictwo Wawelskie.
Klimaszewska, J. (1981). Doroczne obrzędy ludowe. W: M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka (red.), Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej. T. 2 (s. 127–152). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Lach, K. (2000). Wierzenia, zwyczaje i obrzędy. Folklor pogranicza polsko-czeskiego. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Łabońska, E. (1996). Śląska kucharka doskonała. Katowice: Edytor.
Łeńska-Bąk, K. (2010). O pokarmach, smakach i utraconych znaczeniach. Historia kultury sub speciae culinaria. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Materiały. Zwyczaje wigilijne w Knurowie (1937). Zaranie Śląskie, 1, 43–44.
Nasz, A. (1964). Tradycyjna kultura wsi powiatu opolskiego i jego współczesne relikty. W: T. Bartczyszyn, J. Baron (red.), Powiat opolski. Szkice monograficzne (s. 41–68). Opole: Instytut Śląski.
Ogrodowska, B. (2009). Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne. Warszawa: MUZA.
Ogrodowska, B. (2010). Tradycje polskiego stołu. Warszawa: MUZA.
Ondrusz, J. (1972). Pożywienie ludu cieszyńskiego. W: D. Kadłubiec (red.), Płyniesz Olzo… Zarys kultury materialnej ludu cieszyńskiego (s. 177–201). Ostrawa: Profil.
Pełka, L. (1986). Funkcje społeczne obrzędowości. Euhemer – Przegląd Religioznawczy, 304, 357–368.
Pieronkiewicz-Pieczko, K. (2021). „Jest w makówkach śląskich jakaś siła”. Kulturowe i społeczne znaczenie wigilijnego deseru. W: L. Przymuszała, D. Świtała-Trybek (red.), Dziedzictwo kulinarne Śląska w nowych kontekstach interpretacyjnych (s. 113–126). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Pośpiech, J. (1987). Zwyczaje i obrzędy na Śląsku. Opole: Instytut Śląski.
Pośpiech, J. (1996). Śląska obrzędowość doroczna w dziewiętnastowiecznych zapisach Michała Przywary. Kwartalnik Opolski, 1, 99–120.
Przymuszała, L., Świtała-Trybek, D. (2021). Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Rączka, R. (2015). Rączka gotuje na beztydziyń i świynta. Jesień-zima. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
Shusterman, R. (2017). Somaestetyka i gastronomia. Kilka myśli o sztuce jedzenia (przeł. P. Poniatowska), Prace Kulturoznawcze, 2, 31–41.
Simonides, D. (1991). Doroczne zwyczaje i obrzędy, ich antropologiczna funkcja. W: D. Simonides (red.), Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej (s. 228–260). Wrocław–Warszawa: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN.
Słomczyńska, O., Sochacka, S. (1990). Nowa kuchnia śląska. Opole: Instytut Śląski.
Smolińska, T. (1993). Matka jako ostoja przekazu kulturowego w rodzinie. Kronika Katowic, 4, 74–89.
Smolińska, T. (2004). Potrawy wigilijne. W: T. Smolińska (wybór i oprac.), Tradycyjne zwyczaje i obrzędy śląskie. Wypisy. (s. 174–179). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Steuer, F. (1937). Narzecze baborowski. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Swoboda, O. (1947). Dawniej na Wigilię w Rybnickiem na Śląsku. Ziemia, 11–12, 219–222.
Szołtysek, M. (2003). Kuchnia śląska. Jodło, historia, kultura, gwara. Rybnik: „Śląskie ABC”.
Szromba-Rysowa, Z. (1978). Pożywienie ludności wiejskiej na Śląsku. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Polska Akademia Nauk.
Sztabowa, W. (1990). Krupnioki i moczka, czyli gawędy o kuchni śląskiej. Katowice: „Śląsk”.
Szymik, J. (2012). Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim. Czeski Cieszyn–Wrocław: Deltapress.
Świtała-Mastalerz, J., Świtała-Trybek, D. (2008). Śląska spiżarnia. O jodle, warzyniu, maszketach i inkszym pichcyniu. Koszęcin: Spichlerz Górnego Śląska.
Wallis, Ł. (1925). Kolędy górnośląskie, czyli opis zwyczaji ludowych w czasie Bożego Narodzenia. Bytom: „Katolik”.
Zadrożyńska, A. (1985). Powtarzać czas początku. Cz. 1. O świętowaniu dorocznych świąt w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze.
Zadrożyńska, A. (2003). Zielnik świętowań polskich. Warszawa: „Twój Styl”.
Żarski, W. (2012). Tożsamość kulinarna na Śląsku. W: M. Ursel, O. Taranek-Wolańska (red.), Śląskie pogranicza kultur. T. 1 (s. 169–185). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Łódzkie Studia Etnograficzne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 576
Liczba cytowań: 0
