Podróż do kresu mapy. Destrukcja kartografii jako dekonstrukcja – perspektywa pragmatyczna

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12775/LSE.2021.60.09

Słowa kluczowe

kartografia wojenna, dekonstrukcja mapy, II wojna światowa, Miron Białoszewski, pragmatyka

Abstrakt

Artykuł dotyczy funkcjonowania map i ich wyobrażeń w warunkach wojennych na przykładzie polskiego materiału dotyczącego II wojny światowej. Punktem wyjścia jest relacja Mirona Biało- szewskiego zawarta w opowiadaniu Rajza dotycząca ucieczki jego rodziny we wrześniu 1939 roku w stronę granicy wschodniej. Opowiadanie wprowadza wątki, które są obecne w innych tek- stach okołowojennych i powojennych autora Pamiętnika z powstania warszawskiego, i które są interpretowane w kontekście innych źródeł (przede wszystkim literackich). Mapy używane podczas wojny miały wymiar propagandowy, dezorientowały zarówno swoich, jak i obcych użyt- kowników (czytelników). Okres wojenny oznacza ciągłe zapotrzebowanie na mapy oraz ujaw- nia deficyt przestawień kartograficznych, a jednocześnie ciągle zmieniająca się rzeczywistość obnaża ich bezużyteczność, w skrajnych przypadkach sprowadzając je do surowca wtórnego. Wojna jest stanem wyjątkowym, w którym proces dekonstrukcji kartografii zostaje przyśpie- szony. Jest to więc moment, w którym postulaty nurtu krytycznego w historii i teorii kartografii zostają spełnione, a pragmatyka dowartościowana. To użytkownik w konkretnej sytuacji dokonuje demaskacji racjonalnego umysłu stojącego za kartografią.

Bibliografia

Barthes, R. (1996). Światło obrazu. Uwagi o fotografii (przeł. J. Trznadel). Warszawa: Wydawnictwo KR.

Bender, B. (2014). Odrzucając Zachodnie Spojrzenie: kreślenie map światów alternatywnych (przeł. M. Gimbut). W: B. Frydryczak, D. Angutek (red.), Krajobrazy. Antologia tekstów (s. 255–270). Po- znań: Wyd. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Białoszewski, M. (2013). Donosy rzeczywistości. Warszawa: PIW. Białoszewski, M. (2014a). Szumy, zlepy, ciągi. Warszawa: PIW.

Białoszewski, M. (2014b). Pamiętnik z powstania warszawskiego. Warszawa: PIW.

Białoszewski, M. (2015). Proza stojąca, proza lecąca. Teksty rozproszone i niepublikowane. Warszawa: PIW. Crampton, J.W., Krygier J. (2005). An Introduction to Critical Geography. ACME. An International E-Journal for Critical Geographies, 4(1), 11–33.

Franz, M. (2011). W pogoni za „Żółtym Tygrysem”. Studia z Dziejów Polskiej Historiografii Wojskowej. T. 12. Gómez de la Serna, M.(1979). Myśli rozbrykane (przeł. J. Strasburger). Warszawa: Państwowy Insty-

tut Wydawniczy.

Harley, J.B. (1989). Deconstructing the Map. Cartographica, 26(2), 1–20.

Hłasko, M. (2016). Najlepsze lata naszego życia. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.

Ilustrator Biura Odbudowy Stolicy. Pozyskano z: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/ jednostka/12452361.

Kiersnowski, R.(2007). Tam i wtedy. W Podweryszkach, w Wilnie i w puszczy 1939–1945. Warszawa: Instytut Historii PAN.

Konrad, A. (1963). Akcja „Plan Warszawy”. Warszawa: Wydawnictwo MON. Konwicki, T. (1990). Wschody i zachody księżyca. Warszawa: OW Interim. Konwicki, T. (1992). Rojsty. Warszawa: Wydawnictwo NOW.

Konwicki, T. (1993). Ostatni dzień lata. Scenariusze filmowe. Warszawa: Kwiaty na Tor.

Krassowski, B. (1981). „Schronisko”. Służba Geograficzna Armii Krajowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Mędrzecki W. (1995). Przemiany cywilizacyjne i socjotopograficzne miast województwa wołyńskiego 1921–1939. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 1, 107–113.

Mędrzecki, W.(2018). Kresowy kalejdoskop. Wędrówki przez ziemie wschodnie Drugiej Rzeczypospo- litej 1918–1939. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Narodowe Archiwum Cyfrowe – Mapa Europy i mapy półkul przekazane do szkół. Pozyskano z: https:// audiovis.nac.gov.pl//obraz/102332/4437ad177c1679b1090c78835bb6c221/.

Narodowe Archiwum Cyfrowe – Szkoła podstawowa w Kalenicach. Pozyskano z: https://audiovis.nac. gov.pl/obraz/193710/ebdb60f20f72c3107c779193acf6b141/.

Narodowe Archiwum Cyfrowe – Uczennice szkoły powszechnej w Zdołbunowie. Pozyskano z: https:// audiovis.nac.gov.pl/obraz/105193/585062392a16cd0a50d9f1dde0bc0881.

Narodowe Archiwum Cyfrowe – Uczniowie szkoły powszechnej dla dzieci huculskich w Żabiu. Pozy- skano z: https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/105223/e666107ca935d27c04ff677e1b6e875e/.

Narodowe Archiwum Cyfrowe – Wystawa historyczna. Na ścianie wisi mapa wykonana przez uczniów przedstawiająca bitwę pod Wiedniem. Pozyskano z: https://audiovis.nac.gov.pl/obra- z/107745/4437ad177c1679b1090c78835bb6c221/.

"Naumienko, T. (1978). Gwardia Ludowa, Armia Ludowa. W: B. Dzikiewicz, B. Krassowski, T. Naumienko (red.), Prace polskich topografów wojskowych w czasie II wojny światowej (Wspomnienia i reflek- sje) (s. 32–33). Warszawa: Wydawnictwo Czasopism Technicznych NOT.

Nycz, R. (2000). Dekonstrukcja w badaniach literackich. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Twardowski, J.(2002). Na biurku. W: A. Iwanowska (red.), Wiersze z tomów z lat 1979–1980 (s. 125).

Kraków: Wydawnictwo „M”.

Pruszyński, K. (2000). Podróż po Polsce. Warszawa: Czytelnik.

Rodak, P. (2009). Niecodzienna codzienność czasu okupacji. „Znak”, 9(652), 38–52.

Rühle, E. (1980). Polskie konspiracyjne wydawnictwa kartograficzne w okresie okupacji hitlerowskiej. Polski Przegląd Kartograficzny”, 4, 168–175.

Sobczak, K. (2017). Śnieg, las, mus. W: A. Karpowicz, P. Kubkowski, W. Pessel, I. Piotrowski (red.), Ułamek błękitu i chmur. Warszawa Tadeusza Konwickiego (s. 26–41). Warszawa: Lampa i Iskra Boża.

Sobczyński, E. (2000). Historia Służby Geograficznej i Topograficznej Wojska Polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Bellona.

Sobczyński, E. (2009). Wojskowy Instytut Geograficzny w wojnie obronnej 1939 r. Geodeta (dodatek

„Historia”), 9.

Sokołowska, M. (2013). Nota od wydawcy. W: M. Białoszewski, Donosy rzeczywistości (s. 257–263).

Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Sokołowska, M.(2015). Źródła tekstów. Uwagi. W: M. Białoszewski, Proza stojąca, proza lecąca. Teksty rozproszone i niepublikowane (s. 405–420). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Szalewska, K.(2017). Urbanalia – miasto i jego teksty. Humanistyczne studia miejskie. Gdańsk: słowo/ obraz terytoria.

Ważyk, A. (1956). Mity rodzinne. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik.

Wernik, R. (2001). W Zdołbunowie zakwitły kaczeńce. Biały Dunajec-Ostróg: „Wołanie z Wołynia”. Wieczorkiewicz, B. (1966). Gwara warszawska XIX wieku. Warszawa: PWN.

Wyka, K. (2011). Życie na niby. Kraków: Wydawnictwo Universitas.

Zadrożniak, A., Aleksiejuk, M. (2011). Rola i zadania Wydziału Inwentaryzacji i Statystyki Biura Odbudowy Stolicy. W: Archiwum Biura Odbudowy Stolicy. Warszawa: Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy/APW m. st. Warszawy.

Łódzkie Studia Etnograficzne

Pobrania

Opublikowane

2021-11-07

Jak cytować

1.
PIOTROWSKI, Igor. Podróż do kresu mapy. Destrukcja kartografii jako dekonstrukcja – perspektywa pragmatyczna. Łódzkie Studia Etnograficzne [online]. 7 listopad 2021, nr 60, s. 151–171. [udostępniono 4.12.2024]. DOI 10.12775/LSE.2021.60.09.

Numer

Nr 60 (2021): Mapa

Dział

Rozprawy

Licencja

Prawa autorskie (c) 2021 Łódzkie Studia Etnograficzne

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:

a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;

b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);

c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;

d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;

e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).

2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.

3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 438
Liczba cytowań: 0