Od okupacji do pandemii. O wariantach piosenki "Siekiera, motyka" i jej roli w sytuacjach traumatycznych
DOI:
https://doi.org/10.12775/LL.4.2021.003Ključne reči
piosenka uliczna, folklor okupacyjny, folklor polityczny, stan wojenny, opozycja, pandemiaApstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie żywotności piosenki Siekiera, motyka i roli, jaką odgrywa ona w polskiej kulturze w sytuacjach traumatycznych. W czasie II wojny światowej liczne warianty tego utworu, które powstawały na bazie żołnierskiej piosenki z 1917 r., śpiewali uliczni wykonawcy. Po wojnie stał się on popularny dzięki filmowi Zakazane piosenki z 1946 r., a jego wojenne wersje były później wykorzystywane przez wielu artystów. Kolejne kontrafaktury Siekiery pojawiły się w czasach PRL-u, a zwłaszcza podczas stanu wojennego, jako przejaw walki z komunistyczną władzą, co świadczy o silnych skojarzeniach piosenki z ruchem oporu. Obecnie incipit „Siekiera, motyka…” jest nadal wykorzystywany do tworzenia rymowanek komentujących współczesne wydarzenia. Nowe wersje Siekiery powstały również w związku z pandemią koronawirusa. W tym przypadku wrogiem, zamiast niemieckiego okupanta i komunistycznego reżimu, był wirus. Wersje z różnych czasów mają wiele cech wspólnych, np. silne osadzenie we współczesnych realiach, przywoływanie nazwisk znanych postaci, żartobliwe sformułowania. Pojawiają się w sytuacjach napięć społecznych, dezorganizacji, służą do oswajania nowej rzeczywistości i traumatycznych przeżyć.
Reference
Adamczyk, W., Brutter, R. (2013). Czas konspiry [odcinek serialu telewizyjnego]. W: Ranczo, sezon 7, odc. 89. Studio A. Pobrano z: https://vod.tvp.pl/video/ranczo,odc-89-czas-konspiry,10630859
Adrjański, Z. (1997). Złota księga pieśni polskich: pieśni, gawędy, opowieści. Warszawa: Volumen.
Dubrowska, M. (2017, 28 lipca). Te piosenki śpiewano w powstaniu warszawskim. Chętnie wykonuje się je do dziś [artykuł na portalu wyborcza.pl]. Pobrano z: http://cojestgrane24.wyborcza.pl/cjg24/1,13,22158262,147814
Głosy zza muru. Wiersze i piosenki z obozów dla internowanych (grudzień 81–listopad 82) (1984). Warszawa: Wydawnictwo.
Głuszak, K. A. (2014). Muzyka i piosenka popularna jako narzędzia opozycji politycznej w Polsce w latach 80. XX wieku. Praca doktorska pod kierunkiem prof. dr. hab. Ryszarda Zięby. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
Grochowski, P. (2009). Wstęp. Słów kilka o ubocznych skutkach ptasiej grypy. W: G. Gańczarczyk, P. Grochowski (red.), Folklor w dobie Internetu (s. 7–11). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Hajduk-Nijakowska, J. (2005). Żywioł i kultura. Folklorystyczne mechanizmy oswajania traumy. Opole: Uniwersytet Opolski, Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Jachnina, A., Woźniak, M. (1975, 16 lutego). Śmiechem zabijać wojnę. Czas. Tygodnik Społeczny, 1(3), 24.
Jackowski, A. (1990). Folklor kontestacji. Polska Sztuka Ludowa, 44(2), 11–14.
Krawczyk-Wasilewska, V. (2009). E-folklor jako zjawisko kultury digitalnej. W: G. Gańczarczyk, P. Grochowski (red.), Folklor w dobie Internetu (s. 15–22). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kucharski, A. (2009). Struktura i treść jako wyznaczniki komizmu tekstów humorystycznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwerystetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Łysiak, W. (1990). Oblicza folkloru- folklor polityczny. Polska Sztuka Ludowa, 44(2), 15–19.
Polka siedzonka (1932, 26 czerwca). Żółta Mucha Tse-Tse, 4(28), 3.
Posłuchajcie ludzie… (1943). Warszawa: Wydawnictwo KOPR-u.
Prosiłem ją przy jabłoni. Co użyjem to dla nas. Dwie piosenki żołnierskie (1920). Warszawa: F. Grąbczewski i I. Rzepecki.
Robotycki, C. (1990). Sztuka a vista. Folklor strajkowy. Polska Sztuka Ludowa, 44(2), 44–49.
Ruth Buczkowski, M. (1947). Warszawski dowcip w walce 1939–1944. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Siekiera, motyka…(1989, 23 czerwca), Gazeta Wyborcza, 34, 4.
Siekiera, motyka, rock, hip hop, folk (2003, 18 marca) [artykuł na portalu Życie Warszawy.pl]. Pobrano z: http://www.zw.com.pl/artykul/139743.html
Skoczek, A. (2001). Poezja stanu wojennego jako tekst kultury. Napis, 7, 509–522.
Sławiński, J. (red.) (1988). Słownik terminów literackich, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo.
Straszewicz, L. (1946). Śmiech w kajdanach. Kawały warszawskie w czasach okupacji. [Brak miejsca wydania].
Szarota, T. (2010). Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Warszawa: Czytelnik.
Szubrycht, J. (2020, 27 lutego). Nagle przy stole zaczynała opowiadać, jak wyglądały święta w Auschwitz [artykuł na portalu wyborcza.pl]. Pobrano z: https://wyborcza.pl/7,113768,25633100,siekiera-motyka-szarlotka-rodzinna-tajemnica-w-cieniu-wielkiej.html
Szymalski, A. (red.) (1986). Opowieść o piosence. Wspomnienia o piosence czasów wojny. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Wieczorkiewicz, S. (1974). Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wróblewska, V. (2005). Współczesny folklor słowny. W: A. Mianecki, A. Osińska, L. Podziewska (red.), Folklor w badaniach współczesnych (s. 7–15). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Załęski, G. (1958). Satyra w konspiracji. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
Żygulski, K. (1976). Wspólnota śmiechu. Studium socjologiczne komizmu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Downloads
The publisher's shop:
Objavljeno
Kako citirati
Broj časopisa
Sekcija
Licenca
Ovaj rad je pod Creative Commons Autorstvo-Bez prerada 4.0 Internacionalna licenca.
1. The authors give the publisher (Polish Ethnological Society) non-exclusive license to use the work in the following fields:a) recording of a Work / subject of a related copyright;
b) reproduction (multiplication) Work / subject of a related copyright in print and digital technique (ebook, audiobook);
c) marketing of units of reproduced Work / subject of a related copyright;
d) introduction of Work / object of related copyright to computer memory;
e) dissemination of the work in an electronic version in the formula of open access under the Creative Commons license (CC BY - ND 3.0).
2. The authors give the publisher the license free of charge.
3. The use of the work by publisher in the above mentioned aspects is not limited in time, quantitatively nor territorially.
Stats
Number of views and downloads: 3991
Number of citations: 0