Od okupacji do pandemii. O wariantach piosenki "Siekiera, motyka" i jej roli w sytuacjach traumatycznych

Résumé

Celem artykułu jest przedstawienie żywotności piosenki Siekiera, motyka i roli, jaką odgrywa ona w polskiej kulturze w sytuacjach traumatycznych. W czasie II wojny światowej liczne warianty tego utworu, które powstawały na bazie żołnierskiej piosenki z 1917 r., śpiewali uliczni wykonawcy. Po wojnie stał się on popularny dzięki filmowi Zakazane piosenki z 1946 r., a jego wojenne wersje były później wykorzystywane przez wielu artystów. Kolejne kontrafaktury Siekiery pojawiły się w czasach PRL-u, a zwłaszcza podczas stanu wojennego, jako przejaw walki z komunistyczną władzą, co świadczy o silnych skojarzeniach piosenki z ruchem oporu. Obecnie incipit „Siekiera, motyka…” jest nadal wykorzystywany do tworzenia rymowanek komentujących współczesne wydarzenia. Nowe wersje Siekiery powstały również w związku z pandemią koronawirusa. W tym przypadku wrogiem, zamiast niemieckiego okupanta i komunistycznego reżimu, był wirus. Wersje z różnych czasów mają wiele cech wspólnych, np. silne osadzenie we współczesnych realiach, przywoływanie nazwisk znanych postaci, żartobliwe sformułowania. Pojawiają się w sytuacjach napięć społecznych, dezorganizacji, służą do oswajania nowej rzeczywistości i traumatycznych przeżyć.