Użytki, pożytki, porównania

Abstract

Artykuł stanowi wprowadzenie w tematykę najnowszego numeru "Litteraria Copernicana". Redaktorzy tomu piszą między innymi: "Komparatystyka naszym zdaniem znajduje się – a przynajmniej powinna się znaleźć – w centrum humanistycznego namysłu, zwłaszcza w dobie globalizacji i internetu, przybierających na sile migracji i wielokulturowości".

Wychodząc od etymologicznego rozumienia „kultury” jako uprawy, od zarówno potocznego, jak rolniczego znaczenia terminu „użytek” oraz pszczelarskiego i prawnego znaczenia „pożytku” redaktorzy zarysowują diagnozę stanu obecnego i perspektyw badań porównawczych. Współczesna komparatystyka nie absolutyzuje już na szczęście ani tego, co lokalne, regionalne, narodowe, ani tego, co uniwersalne czy światowe. Powinna jednak także (a czyni to rzadko) starać się zachować równowagę między poszukiwaniem nowych idei, pól badawczych czy teorii a zakorzenieniem w tradycji humanistyki. Prezentowany tom ma na celu przedstawienie możliwości osiągnięcia takiej równowagi.

Tom „Pożytki z porównania” jest efektem działalności Pracowni Komparatystyki Literacko-Kulturowej, funkcjonującej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika od 2011 roku. Zgodnie z nazwą pracowni, a wbrew formułowanym z różnych stron obiekcjom, jesteśmy przekonani, że podejście kulturowe czy kulturoznawcze nie musi ani wykorzeniać praktyki literaturoznawczej, ani też unieważniać czy deprecjonować literatury jako takiej. Nastawienie kulturoznawcze otwiera jednak na nowe spojrzenie na literaturę, pozwala włączyć zjawiska literackie w kontekst całej kultury i ujmować je w szerszej niż dotąd perspektywie – jest to atut trudny do przecenienia.

Tom nie jest i nie miał być zwartą propozycją metodologiczną ani manifestem teoretycznym, lecz próbą zebrania różnych głosów wybrzmiewających w przestrzeni porównawczego namysłu nad literaturą i kulturą. Jednak sięganie do tradycji – na przekór tendencjom dominującym obecnie nie tylko w komparatystyce – i zderzanie jej z nowymi kierunkami myślowymi jest oczywiście pewnego rodzaju manifestacją. Dobór tekstów w prezentowanej publikacji wyraża bowiem przeświadczenie, że w dialogu z minionym można wciąż wiele odkryć i że warto trochę spowolnić spiralę zwrotów badawczych i pogoni za nowością, w którą wpadła współczesna humanistyka.