Etyka empatii. O statusie współodczuwania w literaturoznawczej krytyce etycznej

Abstract

Empatia może jawić się jako operatywny termin ze względu na swoją wieloaspektowość – za jej pomocą można snuć rozważania nad społeczną rolą literatury i sztuki, nad relacją czytelnik–dzieło (czy też czytelnik–bohater literacki), a także nad mechanizmami narracyjnymi mającymi na celu umożliwiać „wczucie się” odbiorców. Oprócz aspektów praktycznych, to kwestie etyczne najczęściej skłaniają badaczy do refleksji nad empatycznymi wymiarami lektury. Zwraca się uwagę na wartość kontaktu z nieredukowalną innością, na etyczny wymiar współbycia, a także domyślnie wartościuje się pozytywnie partycypację. W artykule przywołane zostało stanowisko amerykańskiego psychologa Paula Blooma, który ocenia negatywnie wpływ wczucia na proces podejmowania decyzji moralnych. Autorka wykazuje, że choć literaturoznawcze rozumienie empatii może deklaratywnie różnić się od tego  psychologicznego, to konsekwencje etyczne czynienia z tej kategorii centralnego narzędzia interpretacji tekstów i zjawisk pozostaną podobne jak w psychologii. Bloomowska krytyka empatii może rzucić nowe światło na wiele aktualnych problemów literaturoznawczych.