Między powieścią inicjacyjną a autobiograficzną. "Filip" Leopolda Tyrmanda

Résumé

Celem artykułu jest analiza powieści Filip Leopolda Tyrmanda opublikowanej w 1959 roku, a zatem w okresie popaździernikowej odwilży. Analiza utworu została przeprowadzona z wykorzystaniem ustaleń M. Eliadego oraz B. Bettelheima na temat inicjacji, która oznacza okres przejście ze stanu niedojrzałości do dojrzałości, od niewiedzy do wiedzy. Mimo że powieść Tyrmanda nie ma wyrazistych cech tekstu inicjacyjnego, to jednak potwierdza ten trop interpretacyjny strategia pisarza polegająca na tym, by zebrać swoje dotychczasowe doświadczenia i zarazem rozliczyć się z otaczającym go środowiskiem artystycznym Warszawy, dość dobrze żyjącym w okresie komunistycznego terroru, wszechobecnej cenzury i godzącego się na limitowaną wolność. Dojrzały autor dzieli się swoimi spostrzeżeniami, odnoszącymi się do własnych przeżyć wojennych i tużpowojennych, a zarazem próbuje dokonać podsumowania swojego dotychczasowego życia. Sytuacja ekonomiczna i psychologiczna Tyrmanda pod koniec lat 50. były na tyle złożona, że powieść Filip można interpretować jako formę rozliczenia się autora z samym sobą oraz z artystycznym środowiskiem Warszawy. Ponadto zwrócono w artykule uwagę na funkcję zdarzeń, które odnoszą się pośrednio i bezpośrednio do biografii Tyrmanda. Dzięki nim pisarz podejmuje krytykę społeczeństwa żyjącego w okresie pierwszej fazy rozwoju komunizmu w Polsce.

The aim of the article is to analyze Leopold Tyrmand’s novel Philip published in 1959, during the political thaw in Poland. The analysis is based on M. Eliade’s and B. Bettelheim’s description of initiation as a passage from immaturity to adulthood and from ignorance to knowledge. Philip does not have the typical features of an initiation novel, but the author uses his own experiences to criticize the artistic society of Warsaw, leading a comfortable life in the shadow of communist terror, ubiquitous censorship and limited freedom. The mature writer presents his feelings and reflections on his war and postwar experiences and tries to sum up his whole life. Tyrmand’s economic and psychological condition in the late 1950s was so complex that the novel can be interpreted as a way to settle the score with himself and Warsaw artistic society. Moreover, the article offers an examination of the events directly and indirectly related to Tyrmand’s biography that allowed him to present a critique of the Polish society of the early communist period.