„To także Różewicz”... Autor Niepokoju jako pisarz dla młodzieży

(O pewnym mniej znanym epizodzie z epoki stalinizmu)

Abstract

W artykule opisany został jeden ze słabiej znanych epizodów w pisarskiej biografii Tadeusza Różewicza. Poeta, którego miejsce w hierarchii artystycznej epoki było stosunkowo wysokie, w latach stalinizmu zdaje się poszukiwać kompromisu między pełnowartościową twórczością artystyczną a lansowanym przez czynniki oficjalne obrazem doskonałego świata komunistycznej utopii. Wyrazem tego rodzaju tendencji są niektóre wiersze z tomów Pięć poematów (1950), Czas który idzie (1951), Wiersze i obrazy (1952), Równina (1954), Srebrny kłos (1955). Teksty te zostały stosunkowo dobrze opisane, podczas gdy do niedawna niemal nieznane pozostawały krótkie utwory narracyjne, które Różewicz w latach 1952–1953 opublikował na łamach przeznaczonego dla młodzieży pisma „Płomyk”. Opowiadania Towarzysz Marian i Gwiazdy Budapesztu pozostają zasadniczo zgodne z obowiązującą wówczas tendencją socrealistyczną. Pierwsze z nich ukazuje wyidealizowany życiorys jednego z komunistycznych „świętych”, Mariana Buczka – przede wszystkim rzekomo bohaterskie ostatnie dni i godziny jego życia (Buczek ginie z bronią w ręku, podczas walki z niemieckim okupantem). Gwiazdy Budapesztu to z kolei równie jednowymiarowy obraz cywilizacyjnych, społecznych i technicznych zdobyczy komunizmu na Węgrzech. Autor artykułu podejmuje próbę analizy tych tekstów oraz ujrzenia ich na tle życia publicznego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej lat stalinizmu.