Współczesny apokryf biblijny jako forma latencji

Abstract

W artykule zaproponowano potraktowanie wybranych współczesnych apokryfów biblijnych należących do dwudziestowiecznej literatury polskiej jako form latencji opisanej przez Hansa Ulricha Gumbrechta. Spośród trzech przedstawionych przez niemieckiego badacza konfiguracji toposów latencji dwa wydają się szczególnie korespondować z przywoływanymi w artykule utworami: „zła wiara” oraz „wykolejenie historii”. Pierwsza konfiguracja łączy w sobie potrzebę dotarcia do prawdy z koniecznością pokonywania licznych i mnożonych celowo przeszkód utrudniających zdobycie pożądanej wiedzy.  Drugą z kolei opiera się na rozczarowaniu teraźniejszością, która nie spełniła pokładanych w niej nadziei, co rodzi egzystencjalny niepokój.  Przykładem tej drugiej konfiguracji mogą być Ludzie Izraela czyli Skutkach bezinteresowności Leszka Kołakowskiego, gdzie autor konfrontuje opisane w Biblii obietnice Boga wobec Żydów z ich późniejszą historią. Egzemplifikacją sytuacji, w której dominuje „zła wiara” połączona z ujawnianiem „choreografii wydobywania prawdy”, może być Kieł Barabasza Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, w którym bohater usiłuje odkryć istotną jego zdaniem dla historii Zbawienia prawdę o tytułowej relikwii. Prawda okazuje się być mocno zamaskowana, ukryta za wieloma wersjami i interpretacjami, a pisarz stosuje tu typową dla swojej prozy poetykę apokryficzną. Utwory literackie interpretowane w artykule zdają się być egzemplifikacją obu wspomnianych powyżej konfiguracji toposów latencji, czasem łącząc oba na raz.  Tym samym można uznać, że niektóre współczesne apokryfy biblijne mogą być wyrazem latentnej kondycji naszej współczesności.