Stanisław Witkiewicz jako malarz dźwięku

Abstract

Artykuł stanowi propozycję nowej lektury znanego utworu Stanisława Witkiewicza Na przełęczy, poprzez skoncentrowanie się na swego rodzaju „ścieżce dźwiękowej” tekstu. W utworze tym Witkiewicz – ceniony pejzażysta i portrecista – wkracza na terytorium przedtem sobie nieznane. W warstwie powierzchniowej odkrywa Tatry, wraz z ich malowniczym pięknem, w ostatnich dwóch dekadach XIX wieku wciąż nieskażonym przez masową turystykę, a także ze specyfiką przyrody i bogatą kulturą zamieszkujących tę krainę górali. W głębszej warstwie jednak Witkiewicz zdaje się poszukiwać nowych środków artystycznej ekspresji oraz nowej, specyficznie polskiej tożsamości łączącej cechy lokalne z międzynarodową perspektywą. Wraz ze stopniowym oddalaniem się Witkiewiczowskiego narratora od cywilizacji miejskiej i wkraczaniem w obszar dzikości, odkrywa on równocześnie nowy sposób postrzegania świata. Pod wpływem „pierwotnej”, przekazywanej drogą ustną kultury góralskiej, jak również w obecności bogactwa dźwięków natury, uczy się on opisywać świat nie tylko za pomocą pędzla i farb, lecz także opisywać bogactwo sfery dźwiękowej gór i ich mieszkańców – ludzi i istot pozaludzkich – wraz z ich opowieściami. Wyprawa Witkiewicza na pole literatury w utworze Na przełęczy koresponduje z praktykami znanymi z innych części Europy, gdzie pisarze obracali się w towarzystwie malarzy w rozmaitych oddalonych okolicach (np. Worpswede, Schreiberhau / Szklarska Poręba) w celu poszukiwania artystycznych innowacji.