„Chcesz się dowiedzieć, jakiego rodzaju i stopnia jest miłość, której rodzenie się w piersi swej czujesz? Zważ, czy wesoły jesteś, czy smutny”. (O związkach między romansem a tendencyjnością w polskiej powieści drugiej połowy XIX wieku)

Abstract

W artykule omówione zostały formy uobecniania się wątków romansowych w powieści z tezą, jak i sytuacja odwrotna – przejawy dydaktyzmu w prozie o tematyce miłosnej. Sposób rozumienia miłości (która nie stanowi wartości autotelicznej, lecz – jako zjawisko społeczne – każdorazowo wiąże się z szerzej pojętą problematyką, np. patriotyczną) oraz wpływ pouczeń na schemat fabularny utworów ilustrują przykłady zaczerpnięte z polskich powieści drugiej połowy XIX wieku (tendencyjnych, historycznych czy tych kierowanych do młodego odbiorcy). Przywołano również pojawiające się w literaturze tamtego okresu archetypy, u podstaw których leży czarno-biała wizja świata.