Stanisław Witkiewicz jako malarz dźwięku
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2018.004Słowa kluczowe
ekologia akustyczna, krytyka modernizmu, taternictwo, zachowanie kultury góralskiej, Stanisław Witkiewicz, "Na przełęczy"Abstrakt
Artykuł stanowi propozycję nowej lektury znanego utworu Stanisława Witkiewicza Na przełęczy, poprzez skoncentrowanie się na swego rodzaju „ścieżce dźwiękowej” tekstu. W utworze tym Witkiewicz – ceniony pejzażysta i portrecista – wkracza na terytorium przedtem sobie nieznane. W warstwie powierzchniowej odkrywa Tatry, wraz z ich malowniczym pięknem, w ostatnich dwóch dekadach XIX wieku wciąż nieskażonym przez masową turystykę, a także ze specyfiką przyrody i bogatą kulturą zamieszkujących tę krainę górali. W głębszej warstwie jednak Witkiewicz zdaje się poszukiwać nowych środków artystycznej ekspresji oraz nowej, specyficznie polskiej tożsamości łączącej cechy lokalne z międzynarodową perspektywą. Wraz ze stopniowym oddalaniem się Witkiewiczowskiego narratora od cywilizacji miejskiej i wkraczaniem w obszar dzikości, odkrywa on równocześnie nowy sposób postrzegania świata. Pod wpływem „pierwotnej”, przekazywanej drogą ustną kultury góralskiej, jak również w obecności bogactwa dźwięków natury, uczy się on opisywać świat nie tylko za pomocą pędzla i farb, lecz także opisywać bogactwo sfery dźwiękowej gór i ich mieszkańców – ludzi i istot pozaludzkich – wraz z ich opowieściami. Wyprawa Witkiewicza na pole literatury w utworze Na przełęczy koresponduje z praktykami znanymi z innych części Europy, gdzie pisarze obracali się w towarzystwie malarzy w rozmaitych oddalonych okolicach (np. Worpswede, Schreiberhau / Szklarska Poręba) w celu poszukiwania artystycznych innowacji.Bibliografia
Corbin, Alain 1993. Wunde Sinne. Über die Begierde, den Schrecken und die Ordnung der Zeit im 19. Jahrhundert. Tłum. C. Wilke. Stuttgart: Klett-Cotta.
Corbin, Alain 1994. Les cloches de la terre. Paysage sonore et culture sensible dans les campagnes au XIXe siècle. Paris: A. Michel.
Corbin, Alain 1995. Die Sprache der Glocken. Ländliche Gefühlskultur und symbolische Ordnung im Frankreich des 19. Jahrhunderts. Tłum. Holger Fliessbach. Frankfurt n. M.: S. Fischer.
Danielska, Bożena et al. 2007. Artyści w Szklarskiej Porębie. Historia kolonii artystycznych XIX – XX w. Dom Carla i Gerharta Hauptmannów. Przewodnik. Jelenia Góra: Muzeum Karkonoskie – Moniatowicz Foto Studio.
Fabian, Johannes 2014. Time and the Other: How Anthropology Makes Its Object. New York: Columbia University Press.
Hennel, Roman 1978. „Posłowie”. W: Stanisław Witkiewicz. Na przełęczy. Wydanie ilustrowane dziełami Stanisława Witkiewicza. T. 2: Po latach. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kane, Brian 2014. Sound Unseen. Acousmatic Sound in Theory and Practice. Oxford : Oxford University Press.
Kaulbach, Friedrich 1985. Sprachen der ewigen Wiederkunft. Die Denksituationen des Philosophen Nietzsche und ihre Sprachstile. Würzburg: Königshausen u. Neumann.
Kolbuszowski, Jacek 1997. „Mickiewicz jako kolorysta. O sztuce pisarskiej autora Na przełęczy”. W: Zbigniew Moździerz (red.). Stanisław Witkiewicz. Człowiek – Artysta – Myśliciel. Materiały z sesji zorganizowanej w osiemdziesiątą rocznicę śmierci artysty. Zakopane, 20–22 października 1995. Zakopane: Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego.
Kunicki, Wojciech, Krzysztof Polechoński (red.) 2002. Friedrich Nietzsche i pisarze polscy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Leśniakowska, Marta 1997. „Jan Koszczyc Witkiewicz (1881–1958) i styl zakopiański”. W: Zbigniew Moździerz (red.). Stanisław Witkiewicz. Człowiek – Artysta – Myśliciel. Materiały z sesji zorganizowanej w osiemdziesiątą rocznicę śmierci artysty. Zakopane, 20–22 października 1995. Zakopane: Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego.
Leistner, Gerhard 2001. „Zwischen Naturmystik und Nationalmythos. Schreiberhau im Riesengebirge als Sonderfall europäischer Künstlerkolonien”. W: G. Ulrich Großmann, Claus Pese (red.). Künstlerkolonien in Europa. Im Zeichen der Ebene und des Himmels. Nürnberg: Germanisches Nationalmuseum.
Majda, Jan 1997. „Obraz Tatr w twórczości Stanisława Witkiewicza”. W: Zbigniew Moździerz (red.). Stanisław Witkiewicz. Człowiek – Artysta – Myśliciel. Materiały z sesji zorganizowanej w osiemdziesiątą rocznicę śmierci artysty. Zakopane, 20–22 października 1995. Zakopane: Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego.
McLuhan, Marshall 1967. The Gutenberg Galaxy. The Making of Typographic Man. London: Routledge & Kegan Paul.
Neiser, Wolfgang 2015. Audition in der Kunst der Italienischen Renaissance („Regensburger Studien zur Kunstgeschichte” 20). Regensburg: Verlag Schnell + Steiner.
Nowakowska, Wanda 1970. Stanisław Witkiewicz teoretyk sztuki. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Olszaniecka, Maria 1984. Dziwny człowiek (o Stanisławie Witkiewiczu). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Roszkowska, Ewa 2013. Taternictwo polskie. Geneza i rozwój do 1914 roku (Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie. Monografie 11). Kraków: Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha.
Słoka, Ewa 1997. „Czy Stanisław Witkiewicz był poetą?“. W: Zbigniew Moździerz (red.). Stanisław Witkiewicz. Człowiek – Artysta – Myśliciel. Materiały z sesji zorganizowanej w osiemdziesiątą rocznicę śmierci artysty. Zakopane, 20–22 października 1995. Zakopane: Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego.
Tomczyk, Leonhard 2001. „Künstlerkolonien in Polen“. W: G. Ulrich Großmann, Claus Pese (red.). Künstlerkolonien in Europa. Im Zeichen der Ebene und des Himmels. Nürnberg: Germanisches Nationalmuseum.
Truax, Barry 2001. Acoustic Communication, wyd. 2. Westport, CT–London: Ablex.
Witkiewicz, Stanisław 1949. „Sztuka i krytyka u nas”. W: Stanisław Witkiewicz. Pisma wybrane. T. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
Witkiewicz, Stanisław 2016. Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr. Ozdobione 135 drzeworytami. Kraków: Wydawnictwo Verso.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 350
Liczba cytowań: 0