Próba typologii podstawowych zagadnień komparatystycznych

Abstrakt

Przedmiotem komparatystyki nie są substancje, lecz relacje. Relacje nie „istnieją”, trzeba je łączyć. Cztery rożne sposoby tworzenia relacji odpowiadają czterem podstawowym zagadnieniom komparatystyki. Porównanie semantyczne jest relacją obserwowaną w samym systemie literatury i symetryczną; porównanie funkcjonalne wykracza poza system literatury i też jest symetryczne; transfer kulturowy wykracza poza system literatury i jest relacją jednostronną, asymetryczną; wpływ literacki jest immanentny w systemie literatury i jednostronny. Dwie z tych możliwych form relacji traktują badane systemy kulturowe immanentnie, jedna tropi wędrówkę obrazów albo motywów, druga tworzy ekwiwalencje kulturowe. Pozostałe dwie formy relacji wykraczają poza system literatury i kultury, jedna ku społecznej funkcji literatury, druga w kierunku świata faktów i przedmiotów. Jednostronne formy relacji implikują następstwo tekstów, czyli relację syntagmatyczną. Symetryczne formy relacji implikują równoczesność – albo systemy literackie znajdują się naprzeciw siebie, albo ich ekwiwalencja jest podstawą dla typologicznego porównania. Wyliczenie możliwości badań komparatystycznych dokonane przez Wacława Borowego cierpi z powodu nierównej ich oceny. W artykule zademonstrowano, w jaki sposób są one równorzędne i jakie rezultaty się otrzymuje, zależnie od poziomu, na którym zadaje się pytanie.