Szare eminencje przemytu
Semantyka i semiotyka dedykacji w wierszach Zbigniewa Herberta (perspektywa interpretacyjna)
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2024.016Słowa kluczowe
Zbigniew Herbert, dedykacja, semantyka, semiotyka, tekst poetyckiAbstrakt
W szkicu o dedykacjach poetyckich Zbigniewa Herberta (1924–1998) podjęto próbę ustalenia ich kompletnej listy (odwołując się do poprzedników, zajmujących się tematem, przede wszystkim Ryszarda Krynickiego i Macieja Urbanowskiego). Interesujące okazały się szczególnie te dedykacje, w których poeta przemyca inną informację niż tylko podstawowa, czyli dotycząca bezpośredniego adresata wiersza czy tomu. Gesty dedykacyjne Herberta wiążą się bowiem z użyciem języka ezopowego w „czasie marnym” (etyka), lecz także nierzadko z pewnym zamierzonym naddatkiem informacyjnym innego typu (estetyka). Zdarzają się w tej wybitnej poezji zastosowania powiązane (mariaż etyki i estetyki w poetyce immanentnej): jako wzorcowe można podać zadedykowanie Potęgi smaku prof. Izydorze Dąmbskiej. Gest dedykacyjny znaczy więc (semantyka) i bywa znakiem (semiotyka), zaś wielość i precyzja Herbertowskich przypisań nieustannie skłania do namysłu: niektóre z nich mają znamiona autodedykacyjne, inne pełnią szczególne funkcje ze względu na okoliczności powstania. Szkic stanowi zatem próbę nazwania szeroko pojętej roli dedykacji u Herberta.
Bibliografia
Améry, Jean 2007. Poza winą i karą. Próby przełamania podjęte przez złamanego. Przeł. Ryszard Turczyn. Posłowie: Piotr Weiser. Kraków: Wydawnictwo „Homini” Kraków.
Czapski, Józef [&] Zbigniew Herbert 2009. „Listy”. Zeszyty Literackie 105: 107–120.
Czekajewska, Anna 1965. „Kultura umysłowa Polski XVI wieku w świetle listów dedykacyjnych”. Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej (Seria A: Historia Nauk Społecznych) 7: 47−109.
Fieguth, Rolf 2006. „Rozwiązanie organizacji. O kompozycji i programie tomu «Napis»”. W: Józef Ruszar [&] Marek Zieliński (red.). Wyraz wyłuskany z piersi. Szkice o twórczości Zbigniewa Herberta. Lublin: Gaudium.
Franaszek, Andrzej 2018a. Herbert. Biografia I. Niepokój. Kraków: Znak.
Franaszek, Andrzej 2018b. Herbert. Biografia II. Pan Cogito . Kraków: Znak
Gautier, Brigitte 2018. La poésie contre le chaos. Une biographie de Zbigniew Herbert. Paris: Noir sur Blanc.
Gautier, Brigitte [&] Urbanowski, Maciej (red.) 2020. Zbigniew Herbert i poetyka daru. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Genette, Gérard 2014. Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia. Przeł. Tomasz Stróżyński [&] Aleksander Milecki. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Herbert, Katarzyna [&] Jacek Żakowski 2000. „Pani Herbert”. [Rozmowa w:] Gazeta Wyborcza 303 (wyd. z dn. 30.12.2000–01.01.2001): 10. https://classic.wyborcza.pl/archiwumGW/1307929/PaniHerbert [17.03.2025].
Herbert, Zbigniew 1975. Im Vaterland der Mythen. Griesisches Tagebuch. Red. Karl Dedecius. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.
Herbert, Zbigniew 1991. Barbarzyńca w ogrodzie. Lublin: Wydawnictwo TEST.
Herbert, Zbigniew 1993. Martwa natura z wędzidłem. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Herbert, Zbigniew [&[ Izydora Dąmbska 1999. „Listy”. Zeszyty Literackie 68: 143–146.
Herbert, Zbigniew 2000. Labirynt nad morzem. Warszawa: Zeszyty Literackie.
Herbert, Zbigniew 2001a. Król mrówek. Prywatna mitologia. Kraków: Wydawnictwo a5.
Herbert, Zbigniew 2001b. Węzeł gordyjski oraz inne pisma rozproszone 1948–1998. Zebrał, oprac. i notami opatrzył Paweł Kądziela. Warszawa: Biblioteka „Więzi”.
Herbert, Zbigniew [&] Henryk Elzenberg 2002. Korespondencja. Red. i posłowie Barbara Toruńczyk. Warszawa: Zeszyty Literackie.
Herbert, Zbigniew 2008. Wiersze zebrane. Oprac. Ryszard Krynicki. Kraków: Wydawnictwo a5.
Herbert, Zbigniew 2017. Utwory rozproszone. (Rekonesans 2). Wybrał, w dużej części odczytał z autografów i oprac. edytorsko Ryszard Krynicki. Kraków: Wydawnictwo a5.
Herbert, Zbigniew 2018. Wybór poezji. Wstęp i oprac. Małgorzata Mikołajczak. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Hostowiec, Paweł (właśc. Jerzy Stempowski) 1971. „Księgozbiór przemytników”. W: Paweł Hostowiec. Od Berdyczowa do Rzymu. Biblioteka Kultury 210. Paryż: Instytut Literacki.
Kopciński, Jacek 2008. Nasłuchiwanie. Sztuki na głosy Zbigniewa Herberta. Warszawa: „Biblioteka Więzi”.
Kosiński, Krzysztof 2020. „Warianty biografii Zbigniewa Herberta (1924–1998)”. Dzieje Najnowsze LII, II: 249–270.
Kuczyńska-Koschany, Katarzyna 2024. „Pan Cogito – poczynany. O kilku wierszach Zbigniewa Herberta”. Konteksty 1–2 (344–345): 6–15.
Ocieczek, Renarda 2006. „O staropolskich tekstach dedykacyjnych. Uwagi wstępne”. W: Renarda Ocieczek [&] Anna Sitkowa (red.). Dedykacje w książce dawnej i współczesnej. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
Romaniuk, Anna (red.) 2014. Wierność. Wspomnienia o Zbigniewie Herbercie. Warszawa: Dom Wydawniczy PWN.
Skwarczyńska, Stefania 1954. Wstęp do nauki o literaturze. T. 1. Warszawa: PAX.
Stanisz, Marek 2007. Przedmowy romantyków. Kreacje autorskie, idee programowe, gry z czytelnikiem. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Szargot, Barbara 2006. „Ofiarowania. O dedykacjach Józefa Czechowicza zawartych w wydaniach książkowych”. W: Renarda Ocieczek [&] Anna Sitkowa (red.). Dedykacje w książce dawnej i współczesnej. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
Szymański, Wiesław Paweł 2007. Alfabet z dedykacji, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Trzynadlowski, Jan 1967. „O dedykacji”. W: Józef Długosz (red.). Rękopiśmienne dedykacje autorskie w księgozbiorze Ossolineum. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Tutak, Kinga 2010. „Dedykacja w świetle genologii lingwistycznej”. LingVaria V, 1(9): 125–135.
Tuwim, Julian 1993. Kwiaty polskie. Oprac. Tadeusz Januszewski. Warszawa: Czytelnik.
Urbanowski, Maciej 2020. Paralele, korespondencje, dedykacje w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Kraków: Arcana.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Katarzyna Kuczyńska-Koschany

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 129
Liczba cytowań: 0