Ucieleśniona. Paradoksy „Rozbierania Justyny” Czesława Miłosza
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2022.008Słowa kluczowe
Czesław Miłosz, autobiografizm, erotyzm, historia, urealnienie fikcjiAbstrakt
Wiersz Miłosza Rozbieranie Justyny odczytany został jako metatekstowa całość, wykraczająca poza dialog z Nad Niemnem Orzeszkowej. Utwór ustanawia zarówno relację podmiotu wobec głównej bohaterki powieści, jak wobec Orzeszkowej – patronki literackich powrotów na Litwę i pisarskiego samoograniczenia. Jest też wglądem w proces przejścia od inicjacyjnego przeżycia lekturowego do refleksji świadka Historii. Pełna erotyzmu scena z lustrem, w świetle psychoanalizy Lacana, prowadzi do utożsamienia poetyckiego voyeura z Justyną. Kreowanie dalszych losów Orzelskiej w geście urealnienia fikcji czyni z niej figurę ojczyzny i losu. Połączenie symboliki wanitatywno-katastroficznej z sensualizmem opisu wzmacnia wieloznaczność wiersza z perspektywy postpamięci. Intymny zapis lekturowy przechodzi w kreowanie wspólnoty żywych i umarłych dzięki poetyckiemu słowu. Gospodarz hybrydycznej całości dodaje do utworu późniejszy komentarz, eksponując palimpsestowy charakter fantazmatów, wspomnień z krainy dzieciństwa i źródeł historycznych. Wiersz okazuje się zarówno dwuznacznym hołdem wobec Orzeszkowej, jak inkarnacją toposu natchnienia (intuicji zweryfikowanej przez świadectwa historyczne) i gestem utożsamienia wiekowego poety z sobą dawnym.
Bibliografia
Banot, Aleksandra E. 2011. Pokój z widokiem na ogród. Miłosne fantazmaty w prozie Elizy Orzeszkowej. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej.
Berkan, Maria 1998. „Poetycka Litwa Miłosza”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 1: 83–108.
Bill, Stanley 2014. „»Feminizm« Miłosza: kobieta, ciało, jaźń”. Ruch Literacki 3: 297–313.
Błoński, Jan 1998. Miłosz jak świat. Kraków: Znak.
Borkowska, Grażyna 1996. Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Cieślikowski, Jerzy 1969. „»Nad Niemnem« Elizy Orzeszkowej. Rozważania nad semiotyką mitów religijnych”. Pamiętnik Literacki 2: 65–80.
Dębińska-Pawelec, Joanna 2011. „Rytmiczne szepty dajmoniona. O mediumicznej funkcji poezji Czesława Miłosza”. Postscriptum Polonistyczne 1: 119–138.
Dybel, Paweł 2000. „Refleksje wokół diagramu różnicy seksualnej Jacques’a Lacana”. W: Grażyna Borkowska [&] Lidia Sikorska (red.). Krytyka feministyczna. Siostra teorii i historii literatury. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Fiut, Aleksander 1998. Moment wieczny. O poezji Czesława Miłosza. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Franaszek, Andrzej 2011. Miłosz. Biografia. Kraków: Znak.
Kłosińska, Krystyna 1999. Ciało, ubranie, pożądanie. O wczesnych powieściach Gabrieli Zapolskiej. Kraków: Wydawnictwo eFKa.
Kraszewski, Charles S. 2012. Irresolute Heresiarch: Catholicism, Gnosticism and Paganism in the Poetry of Czesław Miłosz. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars.
Markowski, Michał Paweł 2000. „Miłosz: dylematy autoprezentacji”. W: Aleksander Fiut (red.). Poznawanie Miłosza 2. Część pierwsza 1980–1998. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Matuszek, Angelika 2018. „Polonistyczne rozbieranie – o jednym wierszu Czesława Miłosza”. W: Krzysztof Feruga [&] Agata Ostrowska-Knapik (red.). Język. Tożsamość. Wychowanie. Praga: Verbum.
Miłosz, Czesław 1993a. „W stronę kobiet”. Teksty Drugie 4–6: 7–14.
Miłosz, Czesław 1993b. Historia literatury polskiej do roku 1939. Tłum. Maria Tarnowska, Kraków: Znak.
Miłosz, Czesław 1993c. „Uzupełnienie do wiersza”. Dekada Literacka 5: 3.
Miłosz, Czesław 1994. Na brzegu rzeki. Kraków: Znak.
Nasiłowska, Anna 2004. „Kobiety w poezji Czesława Miłosza”. Teksty Drugie 3–4: 79–90.
Orzeszkowa, Eliza 1996. Nad Niemnem. Oprac. J. Bachórz. Warszawa–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Przymuszała, Beata 2003. „Przemilczane… Miłosz czyta Orzeszkową”. Polonistyka 8: 482–485.
Rydz, Agnieszka 2012. „Czesław Miłosz »o sobie samym jako (o) innym«: Miłosz – Ricoeur”. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka 20: 82.
Siedlar, Teresa 1993. „W Bohatyrowiczach nad Niemnem”. Przegląd Polski/ Polish Review dodatek do Nowego Dziennika, 30 grudnia 1993, 12–13, 15.
Szczuka, Kazimiera 2001. Kopciuszek, Frankenstein i inne. Feminizm wobec mitu. Kraków: Wydawnictwo eFKa.
Tomalak, Barbara 2015. „Kobiety w poezji Miłosza”. Świat i Słowo 2: 147–163.
Trybuś, Krzysztof 2019. „Rozbieranie literatury”. W: Krzysztof Trybuś (red.). Wielkie wiersze – nowe lektury. Prace dedykowane profesorowi Rolfowi Fieguthowi. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Pobrania
Opublikowane
Wersje
- 2022-04-21 - (2)
- 2022-04-14 - (1)
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Anna Spólna
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 636
Liczba cytowań: 0
